تدابیر روزه داری به سبک اهل بیت

گروه زندگی: تعبیر نغز و پرمغزی دارد سید شهیدان اهل قلم، سید مرتضی آوینی از حال و هوای این روزهای ما. آنجا که می گوید:”این بار انقلابِ ربیع و انقلابِ صیام برهم افتاده اند تا آن یکی هسته ی جسم را بشکافد و این یکی هسته ی جان را…”. حالا می ماند همت آدمی که چه میزان بهره برداری کند و کُرور کُرور آرامش نصیب لحظه هایش شود.

درست است که برای روزه داران واقعی آثار معنوی روزه و صیقل دادن روح و جانشان بسیار بیشتر از آثار روزه بر سلامتی جسم شان اهمیت دارد، اما به هر حال، هم در روایات تاکید شده که روزه علاوه بر آثار معنوی، بر سلامت جسمی روزه داران موثر است و هم تحقیقات و تجربیات، تاثیرات شگفت انگیز روزه بر پیشگیری و درمان بسیاری از بیماری ها را اثبات کرده است.

اما نقطه عطف ماجرا اینجاست که تنها در شرایطی می توان انتظار داشت سلامت جسم و جان نصیب روزه دار شود که مطابق اصول صحیحی رفتار کند. خواندن این گفتگوی کوتاه با «ابراهیم ابن علیان»؛ پژوهشگر  طب اسلامی ایرانی و دبیر اندیشکده تمدنی حیات طیبه، شما را باچند پیشنهاد عملیاتی و نه تشریفاتی در همین زمینه آشنا می کند.

*لطفا در شروع بحث یک موضوع را برایمان شفاف کنید. همگی می دانیم و در روایات اشاره شده که روزه موجب سلامتی است و تحقیقات و تجربیات نیز آن را اثبات کرده است، اما خیلی ها خواص افزایش سلامتی روزه را بسیار کم تجربه می کنند و دچار عوارضی می شوند و برای آنها چالش ایجاد می شود  که آیا واقعا روزه موجب افزایش سلامتی است؟ پس چرا گاهی دچار سردرد، بدخلقی، درد کلیه، بی حالی و… می شویم؟

اجازه بدهید با یک مثال طرح موضوع کنم. همه می دانیم مسواک زدن مستحب موکد است و در روایات آمده است مسواک علاوه بر دهان و دندان برای اصلاح معده و روده، تقویت حافظه و اصلاح مزاج (غلبه بلغم) مفید است. بخشی از این خواص مربوط به ابزار مسواک یعنی چوب اراک، چوب زیتون و… است که خود اهل بیت علیهم السلام معرفی کرده اند. (جذب مواد موثره از طریق محیط دهان) حال آنکه ترکیبات خمیردندان های امروزی این خواص را به چالش می کشد. موادی مثل فلوراید یا مواد کف کننده شیمیایی و… نه تنها برای گوارش، اصلاح مزاج و حافظه مفید نیستند بلکه موجب ضعف حافظه و مشکلات دیگر نیز می شوند. مثلا فلوراید موجود در خمیر دندان ها ، خود می تواند مغز را ضعیف کند! روزه نیز تدابیری دارد که خاندان وحی به ما آموزش داده اند و با به کار بستن آنها، سلامت حاصل می شود.مثلا نمی شود با آب یخ افطار کنیم و دچار مشکل نشویم! لذا نکته اینجاست که ما روزه را می گیریم اما بقیه دستورات اهل بیت علیهم السلام در باب روزه را رعایت نمی کنیم.

«ابراهیم ابن علیان»؛ پژوهشگر طب اسلامی ایرانی و دبیر اندیشکده تمدنی حیات طیبه

*تمرین کنترل خشم در ماه رمضان

*لطفا بفرمایید تدابیر مزاجی روزه چیست؟

ابتدا باید بدانیم طبع روزه چیست؟ که تدابیر روزه را بر اساس آن بچیینیم. امام رضا علیه السلام فرمودند: بنای جسم بر مبنای طبایع هست. بنابرین ابتدا اثر روزه بر طبع و مزاج را باید بدانیم. می بینیم که خیلی از انسان ها موقع گرسنگی عصبی می شوند، چرا؟ چون عصبانیت عارضه غلبه مزاج گرم و خشک(صفرا) است. گرسنگی و روزه در وهله اول باعث افزایش صفرا در بدن می شود. صفرا می تواند عوارض موقتی همچون عصبانیت، افزایش خشکی در بدن، بی حالی شدید، برخی از سردرد های جلوی سر را به همراه داشته با‌شد. باید توجه داشت که اولا اینها موقت است و تحمل آنها اجری مضاعف دارد، مثلا پاداش کنترل خشم در ماه رمضان؛ روزه داری بهترین چالش و ریاضت برای تربیت نفس و دوری از امراض قلبی است، روزه می تواند موجب غلبه صفرا و افزایش خشم در برخی افراد شود.اما تمرین کنترل خشم در ماه مبارک باعث تقویت روحی و معنوی هر چه بیشتر خواهد بود.امام رضا علیه السلام فرموده اند: هر کس در آن ( ماه رمضان )، خشم خود را نگه دارد، خداوند نیز روز قیامت، خشمش را از او نگه خواهد داشت. بحارالأنوار، ج ۹۶، ص ۳۴

*خواب قیلوله؛ تدبیر مهم اصلاحی

نکته مهم این است که خواب قیلوله موجب کاهش صفرا و عوارض آن است. زیرا طبع خواب سرد است، لذا با خواب قیلوله عطش، صفرا و بی حالی صفراوی کاهش پیدا می کند، به همین دلیل در روایات فرمودند که خواب روزه دار عبادت است که یک وجه آن خاصیت طبی تعدیل مزاج برای روزه دار است، به ویژه که احساس عطش و عوارض گرسنگی مثل عصبانیت را از بین می برد لذا جایی دیگر امام کاظم (علیه السلام) میفرماید:قِیلُوا فَإِنَّ اَللَّهَ یُطْعِمُ اَلصَّائِمَ وَ یَسْقِیهِ فِی مَنَامِهِ. هنگام ظهر خواب قیلوله کنید؛زیرا به راستی، خداوند روزه دار را در خوابش غذا می خوراند و سیراب می کند. البته همیشه به خاطر داشته باشید که خواب هنگام غروب ممنوع است و عوارض جدی دارد و قیلوله نزدیک ظهر است.

* روزه و درمان وسوسه و وسواس

*چند نمونه از بیماری هایی که با روزه گرفتن درمان می شوند را معرفی بفرمایید! 

مهم ترین تاثیر روزه داری درست، درمان وسوسه قلب است که  این وسوسه قلب علت اصلی ابتلا به امراض جسمی و رذیله های اخلاقی است، پرخوری،درهم خوری، عادات بد غذایی، مصرف غذای ناسالم در حالی که عوارض آن را می دانیم ناشی از وسوسه قلب است. بنابراین اکثر بیماری ها ناشی از وسوسه است و روزه یک تمرین خوب برای درمان آن.به ویژه روزه ماه شعبان برای درمان وسوسه روایت خاص دارد.

*رفع امتلا ( دفع سموم عامل بیماری) 

همانطور که گفتیم طبع روزه گرم و خشک است لذا بدن روزه دار همواره گرم است و این گرما تمام سموم و اخلاط فاسد که در قسمت های مختلف و حتی مجاری ریز بدن جا خوش کرده اند را می پزد و دفع می کند.باید توجه داشت برخی از عوارض روزه مثل برخی سردردها یا بوی بد دهان به دلیل همین پاکسازی است. در واقع هر چه نیاز به پاکسازی بدن بیشتر باشد این عوارض بیشتر است. تقریبا هیچ کدام از روش های دیگر طبی توان رقابت با روزه را برای پاکسازی بدن ندارند!

حالا چه کنیم این عوارض کمتر شود؟ اگر قبل از ماه مبارک از تدابیر پاکسازی مورد سفارش اهل بیت استفاده کنیم این عوارض بسیار کم می شوند. مثلا یک مرتبه قی عمدی و یک مرتبه حجامت با تدابیر آن. همچنین تمرین ترک ناهار قبل از ماه مبارک رمضان باعث می شود ماه مبارک با دیگر ایام از لحاظ جسمی برای شما تفاوتی نداشته باشد و بسیار راحت باشید.

*اصلاح یک باور غلط

*یک باوری در میان برخی افراد وجود دارد که می گویند بدن در ماه رمضان دچار کم آبی می شود و در نتیجه ممکن است سنگ کلیه ایجاد شود! در این خصوص توضیح می دهید.

برخی افراد هنگام روزه داری دچار درد کلیه می شوند و به اشتباه تصور می کنند که روزه داری باعث ایجاد سنگ کلیه می شود!حال آنکه سنگ به این سرعت شکل نمی گیرد و تشکیل سنگ نیز درد ندارد بلکه حرکت سنگ درد دارد! باید دانست همانطور که عرض شد گرمای روزه باعث پاکسازی کل بدن است و گرم شدن کلیه نیز موجب حرکت سنگ ها و رسوباتی که از قبل وجود داشته می شود و از بزرگ ترشدن سنگ ها پیشگیری می شود. لذا درد کلیه در روزه داری اتفاق مبارکی است و نشانه پاکسازی کلیه.نکته مهم این است که افرادی که سنگ سازی در کلیه دارند می توانند قبل ماه مبارک با استفاده از تدابیر طب سنتی ریز سنگ ها و شن های کلیه را دفع کنند تا حین روزه داری دچار درد نشوند و بتوانند روزه های خود را کامل بگیرند. برای این کار ماءالشعیر طبی خانگی ( جو را نیم ساعت در آب بجوشانید و صاف کنیدبا عسل شیرین کنید و میل نمایید) سه روز ، روزی دو لیوان مصرف شود. جوشانده گیاه سداب با جامع رضوی، یک بار پیاده روی در شیب روزی یک ساعت تا سه روز.

*در زمان روزه داری اگر دچار درد کلیه شدیم چه کنیم؟

با نمک داغ یا حوله داغ که با اتو مرتب گرم شود درد کلیه تسکین پیدا می کند و مجاری منبسط شده و سنگ، بهتر دفع می شود.

*بهترین سحری چیست؟

اول اینکه حتما سحری بخوریم. وعده سحری را اصلا نباید حذف کنیم. رفلاکس و سنگینی و عوارض دیگر ناشی از مصرف غذای نا به جا و عدم رعایت آداب غذا خوردن در سحر است که می توان آنها را اصلاح کرد. سحری خوب ۵ ویژگی دارد. کم حجم باشد و موجب سنگینی نشود. درعین حجم کم، مغذی و حاوی بیشترین مواد مورد نیاز بدن انسان باشد. هضم آسان داشته باشد و موجب صرف انرژی و فشار بر دستگاه گوارش نشود بلکه خود مقوی گوارش و مانع مشکلات آن باشد. مقوی کل بدن ( خونساز، استخوان ساز و عضله ساز ) باشد.از احساس گرسنگی و تشنگی در طول روز جلوگیری کند.اگر یک سحری همه این ویژگی ها را با هم داشته باشد می توانیم بگوییم بهترین سحری ممکن همین است!

*بهترین سحری از نظر امام صادق(ع)

*با این خصوصیاتی که شما گفتید بهترین سحری  چیست؟

مثل همیشه خزائن علم الهی ما را دست خالی نگذاشته اند. امام صادق علیه السلام این سحری با تمام ویژگی های فوق را معرفی فرمودند!امام صادق علیه السلام:أَفْضَلُ سَحُورِکُمُ اَلسَّوِیقُ وَ اَلتَّمْرُ .بهترین سحری شما سویق و خرما است.شما نیز با عمل به این روایت مثل هزاران نفر دیگری که به ما گزارش دادند از اثرات آن متعجب خواهید شد!در وعده سحری سه عدد خرما همراه یک لیوان آب میل کنید تا رطوبت را در بدن شما حفظ کند.همچنین حداقل یک قاشق وحداکثر تا میزانی که اشتها دارید سویق میل کنید (اگر خیلی تشنه می شوید سویق عدس و گر نه سویق گندم وجوی مخلوط) شاید تعجب کنید اما این یک سحری کامل است و شما را از غذاهای دیگر بی نیاز می کند. در طول روز نیز احساس عطش و ضعف نخواهید داشت یا بسیار کم خواهد بود. می توانید امتحان کنید و با روز های دیگر که چیز دیگری می خورید مقایسه کنید.

*دور این غذاها را در وعده سحر خط بکشید

در سحری غذای چرب میل نکنید. هم صفرا زیاد می شود هم چربی افزایش پیدا می کند و بیشتر تشنه می شوید.سرخ کردنی ممنوع! سرخ کردنی ها نیز موجب افزایش صفرا و خشکی است که با مزاج روزه در تضاد است.درهم خوری و نیز مصرف خام و پخته با هم ممنوع است.مصرف آب زیاد برای تامین آب روزانه در سحری بسیار غلط است و باید از سویق عدس و خرما همراه آب استفاده کرد.اگر خیلی دچار خشکی بدن با یبوست می شوید همچنین دانه های لعاب دار مثل تخم شربتی داخل آب( ترجیحا آب ولرم) ریخته تا لعاب بیندازد ومیل کنید.

*آب فاتر بخورید نه آب یخ !

*در مورد افطاری چه نکاتی باید رعایت شود؟

افطار،لحظه طلایی و مهم است که با عمل به توصیه های طب اسلامی تاثیر پاکسازی و درمانی روزه ده ها برابر می شود و اگر برعکس آن عمل کنیم موجب آسیب خواهد شد.آب یخ و دوغ و امثالهم برای رفع عطش هنگام افطار مناسب نیستند، بلکه گاهی عطش را بیشتر هم می کند.

آب یخ و مصرف زیاد مایعات( که روایات آن را ریشه کل بیماری ها معرفی کرده اند) موجب تخریب معده ، کبد چرب، سستی بدن و زمینه بیماری دیابت می شود. باید از یک شیرینی سالم طبیعی استفاده کرد تا مواد قندی که به دلیل روزه داری سوخته اند را جبران کند. همچنین خاصیت پاکسازی روزه را تقویت کند و بدن از سموم بیماری زا و حتی سرطان زا در بدن که حالا به واسطه روزه نضج یافته ( پخته شده ) و آماده دفع شده اند پاک شود.پیشنهاد ما آب فاتر یعنی آب جوشیده ولرم شده یا شیرینی طبیعی است که تدبیر پیامبر گرامی اسلام است.

آب فاتر عوارض روزه را از بین می برد.در روایت آمده است که آب فاتر معده و کبد را پاکسازی می کند. بوی بدن و دهان را خوش می کند و دندان ها را تقویت می کند و بینایی را جلا می دهد …میگرن را برطرف می کند.دقت کنید که ضعف چشم در برخی افراد در ماه مبارک رمضان تا نیم نمره از عوارض پاکسازی گوارشی است. وبعداز ماه مبارک رفع می شود. افطار با آب فاتر نیز به ایجاد نشدن آن کمک می کند. سردرد های حین روزه داری هم  با آب فاتر هنگام افطار رفع می شوند ،همچنین این آب بوی دهان ناشی از روزه داری را برطرف می کند.

بنابراین ابتدا با آب فاتر و دو سه عدد خرما افطار کنید. سپس با 15 الی 20 دقیقه فاصله، غذای اصلی را میل کنید.

*شام و افطار یکی است! سه وعده نداریم 

عادت غلط سه وعده خوری را تکرار نکنید. ماه مبارک رمضان تمرینی برای دو وعده خوری است. بعد از افطاری مجدد سراغ شام نروید! حلیم ، حلوا و دیگر غذاهای ماه مبارک رمضان که غذای کامل هم هستند را به عنوان افطار میل کنید. سردی خواری شدید همیشه ممنوع است و در ماه مبارک رمضان این ممنوعیت اهمیت بسیار بیشتری دارد. مثلا مصرف دو غذای طبع سرد با هم مثل ماهی با ماست یا برنج با مرغ که موجب ضعف و افت انرژی زیاد همچنین مشکلات گوارشی خواهد شد.

*توصیه های شما برای فاصله افطار تا سحر چیست؟

تدبیر بیماری ها در این فاصله انجام شود.میوه جات،خصوصا میوه فصل در این فاصله مصرف شود.شربت سرکه انگبین یا سرکه شیره با تخم شربتی برای افرادی که دچار خشکی بدن و یبوست می شوند شب ها استفاده شود.

*اگر نکته پایانی مورد نظر شما هست بفرمایید؟

سعی کنید بعد از ماه رمضان هم سبک زندگی به شیوه مهمانی خدا را ادامه دهید.در سبک زندگی اسلامی به دو وعده خوری که در ماه مبارک رمضان مدل اجرایی آن را تمرین کرده ایم، تاکید شده است. لذا این عادت حسنه را بعد ماه مبارک رمضان ادامه دهید و در طول سال نیز ناهار میل نکنید.ترک ناهار موجب پیشگیری و درمان بسیاری از بیماری های بسیار شایع می شود از جمله: دیابت، فشارخون، چربی خون،کبد چرب، بیماری های قلبی ، گرفتگی عروق، اضافه وزن و… همچنین بی حالی و خواب آلودگی بعد از ناهار را دیگر تجربه نمی کنید!

باز هم خلاصه و تیتر وار عرض می کنم ؛ روزه موجب سلامتی است به شرط رعایت آموزه های اهل بیت (ع) در باب روزه. روزه یک روش آزموده شده است که می تواند بیماری های صعب العلاج را درمان کند.طبع روزه صفرا است برای کنترل آن ، خواب قیلوله بسیار مفید است و تشنگی، گرسنگی و بی حالی را کاهش می دهد. روزه درمان وسوسه و بیماری های تابع آن است.عوارض جزئی پاکسازی بدن در روزه داری ،با تدابیر معصومین علیهم السلام رفع می شوند.بهترین سحری سویق و خرما است.بهترین افطاری آب جوشیده ولرم و خرما یا حلوا است.شام و افطار را جدا نکنید.میوه جات ،ملینات ذکر شده در فاصله افطار تا سحر میل شود.موانع روزه داری مثل زخم معده، ضعف شدید با تدابیری همچون سویق گندم به شیوه یاد شده درمان می شوند.روزه موحب تقویت کلیه و دفع سنگ کلیه‌ موجود از قبل می شود.روزه می تواند دیابت را هم درمان کند.