در بخشی از خاطرات «حاج عیسی جعفری» پیرمردی که به خادم امام خمینی (ره) مشهور است نوشته شده: «شب نوزدهم ماه مبارک رمضان که می‌شد حاج احمدآقا تهیه و تدارک افطار می‌دید. یکی از شب‌های نوزدهم، من دو برادر جانبازم را هم سر آن سفره افطاری بردم. آن شب آیت‌الله خامنه‌ای و آقای رفسنجانی هم بودند…» ا ز احترام ویژه بزرگان دین برای خانواده و ثواب افطاری تا آداب افطار. آنچه در خاطرات بزرگان دین و روایت های اهل بیت وجود دارد، همه و همه یک پیام دارد؛ داریم دینی به زیبایی دین اسلام؟!
گروه زندگی: اطعام و دعوت دیگران به سفره طعام در مناسبت‌های مختلف دینی یکی از عادت عای خوب و پسندیده در دین اسلام است. حالا فرقی نمی‌کند ماه محرم و صفر باشدیا ایام فاطمیه (س) و اعیاد رمضان. اما در میان همه مناسبت‌های دینی افطاری دادن در ماه رمضان هم صفای دیگری دارد و هم ثواب بیشتری.
البته حکمت اصلی این سنت نبوی بیشتر از هر چیزی توجه به نیازمندانی است که برای تهیه ضروری‌ترین نیاز خودشان یعنی غذا مشکل دارند. در روایات‌های مختلفی که از ائمه معصومین (ع) به ما رسیده است آن قدر به افطاری دادن سفارش شده که به نظر می‌رسد اهمیت آن از روزه مستحبی هم بیشتر است. در این گزارش سعی شده آیات و روایاتی که درباره ثواب افطاری دادن وجود دارد را بررسی کنیم و علاوه بر این، سیره عملی ائمه معصومین (ع) و بزرگان در این زمینه می‌تواند الگوی خوبی برای همه ما باشد.
*فقط برای رضای خدا
آیات بسیاری در قرآن است که در آن به ثواب افطاری دادن اشاره شده است. خدا در آیه ۵ تا ۸ سوره انسان به سیره و سنت اهل بیت (ع) در اطعام وافطاری دادن اشاره می‌کند و می‌فرماید: آنها برای خشنودی خدا از غذای خودشان به مسکین و یتیم و اسیر کافر می‌دادند تا این گروه از جامعه از نعمت‌های خدا بهره‌مند شوند. نکته‌ای که در اینجا به آن تاکید شده این است که اهل بیت (ع) نه برای پاداش و یا تعریف و تمجید بلکه تنها برای رضا و خشنودی خدا از غذایشان گذشته و آن را به افراد نیازمند که در میان آن کافر اسیری نیز بوده هدیه دادند، در حالی که خودشان به آن غذا نیاز داشتند و خداوند آنها را به سبب این اعمال نیک جزو کسانی دانسته که در مقام ابرار قرار گرفته‌اند.
*افطاری بدهید ولو با دادن یک نصفه خرما…
دقیق شدن در روایات و سیره اهل بیت دنیا دنیا درس دارد برای همه ما در ماه خدا. اگر در این روایات دقیق شوید هر شب سفره افطارتان به راه است. پیامبر اکرم (ص) در خطبه معروف شعبانیه می‌فرماید: «مردم بیدار باشید! کسی که از شما به روزه‌دار مؤمن در این ماه افطاری دهد، پاداش آزاد کردن یک برده و بخشش گناهان گذشته را دارد. عرض شد: ای رسول خدا! ما توان افطاری دادن نداریم. حضرت فرمود: بترسید از آتش! ولو با دادن نصف دانه خرما و از آتش بپرهیزید! گر چه با دادن شربت آب باشد. «ابو شیخ ابن حیان» از پیامبر اکرم (ص) نقل کرده که حضرت فرمود: مَنْ فَطَرَ صائِما فی شَهْرِ رَمَضانَ مِنْ کَسْبٍ حَلالٍ صَلَّتْ عَلَیْهِ الْمَلائِکَةُ لَیالِی رَمَضانَ کُلَّ‌ها وَ صافَحَهُ جَبْرائیلُ لَیْلَةَ الْقَدْرِ وَ مَنْ صافَحَهُ جَبْرائیلُ یَرِقُّ قَلْبُهُ وَ تَکْثُرُ دُمُوعُهُ؛ کسی که با مالی که از راه حلال به دست آورده در ماه رمضان روزه‌داری را افطاری دهد، در تمام شب‌های رمضان فرشتگان بر او درود می‌فرستند و جبرئیل در شب قدر با وی مصافحه می‌کند و هر کس جبرئیل با او مصافحه کند، قلبش نرم و اشک چشمش بسیار می‌شود.» حالا که قدر و قیمت افطاری دادن دستتان آمد، بشتابید و از همین امشب شروع کنید. یک بسته خرما بخرید و فردا شب در میان روزه داران مسجد در زمان افطار پخش کنید. این ساده‌ترین نوع افطاری است.
*افطاری پیامبر چه بود؟
آداب افطار، یعنی چگونه افطار کردن و با چه افطار کردن از مسائل مورد توجه سیره معصومین (ع) است. از پیامبر (ص) ادعیه خاصی در وقت افطار نقل شده است. امام صادق (ع): می‌فرماید که پیامبر در وقت افطار این دعا را می‌فرمود: «اللهم لک صمنا و علی رزقک افطرنا فتقبله منا، ذهب الظلما و ابتلت العروق و بقی الاجر» خدایا برای تو روزه گرفتیم، و با روزی تو افطار می‌کنم، پس آن را از ما بپذیر. اما اینکه با چه چیزی افطار می‌کردند، از امام باقر (ع) نقل شده است که پیامبر (ص) با آب و خرما یا آب و رطب افطار می‌کردند و اگر شیرینی یا حلوا نبود تا با آن افطار کنند گاهی با شکری که از نی گرفته می‌شد، افطار می‌کردند. پیامبر اکرم (ص) می‌فرمود: آب ولرم باعث پاکیزگی کبد و معده است، و دهان را خوشبو می‌سازد، و ریشه دندان و دید چشم را تقویت می‌کند. ابن طاووس از امام باقر (ع) نقل می‌کند که حضرت علی (ع) دوست داشت که با شیر افطار کند.
*آبگوشت برای شما، نان و خرما برای من!
افطاری دادن در سیره معصومین علیهم السلام کلی درس و نکته دارد برای ما. از امام صادق (ع) روایت است که هنگامی که حضرت امام زین العابدین (ع) روزه می‌گرفت دستور می‌داد گوسفندی را سر می‌بریدند و آن را تکه تکه می‌کردند و در دیگ می‌ریختند، آن حضرت در وقت غروب به دیگ‌ها سر می‌زد و در حالی که روزه داشت‌بوی آبگوشت را استشمام می‌کرد، آنگاه می‌فرمود: کاسه‌ها را بیاورید این کاسه را برای فلان کس و دیگری را برای فلان بکشید، و همینطور کاسه‌ها را پر می‌کردند تا آبگوشت تمام می‌شد. آنگاه خود با نان و خرما افطار می‌کرد.
*همه چیز برای دیگران
در روایات آمده است که امام علی (ع) مدتی بود که میل به غذایی از جگر کباب شده با نان نرم داشت. روزی در ماه مبارک رمضان، امام علی (ع) از فرزندش امام حسن مجتبی (ع) خواست که چنان غذایی برای افطار تهیه کند. امام حسن (ع) غذای مورد علاقه پدر را تهیه و درست کرد. زمان افطار، هنوز امام علی (ع) دست به سوی غذا پیش نبرده بود که سائلی بر در خانه آمد و اظهار تنگدستی کرد. امیر المؤمنین (ع) فرمود: غذا را بردارید و برای او ببرید.
*در میهمانی افطار امام خمینی (ره) چه گذشت؟/ آب جوش افطار با شما، اصل افطار با حاجیه خانم
از ثواب افطاری دادن و سبک افطاری خوردن بزرگان دین و گذشت و بخشششان گفتیم و حالا بد نیست روایت‌هایی بخوانید از سیره بزرگان دین در آداب افطاری دادن و افطاری خوردن و …
در میان علمای دینی معاصر، امام خمینی (ره) از موقعیتی والا و ویژه برخودار است، ایشان با همه عظمت و بزرگی، احترام ویژه‌ای برای خانواده قائل بودند. در بخشی از خاطرات «حاج عیسی جعفری» پیرمردی که در میان مردم ایران به خادم امام خمینی (ره) مشهور است نوشته شده: «شب نوزدهم ماه مبارک رمضان که می‌شد حاج احمدآقا تهیه و تدارک افطار می‌دید و در خانه‌ای که همسر امام سکونت داشت افطاری می‌داد. هر کسی هم که متوجه می‌شد برای خوردن افطاری می‌آمد. یکی از شب‌های نوزدهم من دو برادر جانبازم را هم سر آن سفره افطاری بردم. آن شب آیت‌الله خامنه‌ای و آقای رفسنجانی هم بودند. جالب آنکه حضرات به امام خمینی (ره) گفتند که آقا ما دوست داریم افطاری در کنار شما باشیم و افطار را با هم بخوریم. اما امام گفتند که من یک آب جوش با شما می‌خورم و شام را باید پیش حاجیه خانم بروم. ایشان احترام خاصی به همسرشان داشتند. آن شب آب جوشی با آقایان خوردند و سپس حرکت کردند و رفتند.»
*ماجرای افطار کردن شیح مرتضی طالقانی و بسته نمک
مرحوم حاج شیخ مرتضی طالقانی (ازاستادان اخلاق و علمای بزرگ نجف، که استاد اخلاق مقام معظم رهبری هم بوده است) همراه با عده‌ای از علما از جمله آیت الله العظمی خوئی به افطار دعوت بودند، وقتی غذا آماده می‌شود و همگی سر سفره می‌نشینند حاج شیخ مرتضی طالقانی می‌فرماید نمک در سفره نیست، برای همین غذا نخوردند. گویا بین مجلس افطاری تا آشپزخانه بسیار فاصله بوده (و ظاهراً از خانه‌ای دیگر غذا می‌آورده‌اند). به هر حال مرحوم طالقانی دست به غذا دراز نمی‌کند و دیگران حتی آیت الله خوئی هم به احترام ایشان غذا نمی‌خورند تا اینکه نمک آورده می‌شود.
بعد از ختم جلسه و هنگام رفتن، آیت الله خوئی خطاب به ایشان می‌فرماید اگر شما به این اندازه به ظاهر سنت مقید هستید و اگر کمی نمک تناول نکنید غذا نمی‌خورید، پس در این گونه مجالس کمی نمک با خود همراه داشته باشید تا مردم را منتظر نگذارید. آقای طالقانی فوراً دست به جیب برده و کیسه کوچکی را درآورده و می‌فرماید با خودم نمک داشتم ولی می‌خواستم سنت اسلامی پیاده شود و متروک نباشد.
سیره اهل بیت و بزرگان و علمای دین پر است از روایت‌هایی که ماه رمضان فرصت مناسبی است برای دقیق شدن و غور و تفکر در آنها باشد که ما هم دست بجنبانیم و با این ماه مبارک با دستان خالی وداع نکنی
