سیروس شمیسا ۲۹ فروردین ۱۳۲۷ در رشت متولد شد. او استاد ادبیات فارسی و نویسنده پرکار ایرانی است که تاکنون بیش از ۴۰ اثر خلق کرده است. شمیسا تحصیلات عالی خود را در دانشگاه شیراز آغاز کرد و چند سالی پزشکی خواند، ولی پس از چندی تغییر رشته داد و در همان‌جا مدرک کارشناسی خود را در ادبیات فارسی گرفت. پس از آن وارد دوره دکتری ادبیات فارسی دانشگاه تهران شد و در سال ۱۳۵۷ از رساله خود به راهنمایی پرویز ناتل خانلری دفاع کرد. او در سال ۱۳۸۰ یکی از چهره‌های ماندگار ایران لقب گرفت. کتاب‌های شمیسا در بسیاری از دانشگاه‌های ایران تدریس می‌شود.
به بهانه سالروز تولد این ادیب، برخی از آثار او مورد بررسی قرار گرفت.
کتاب جادوی زبان نوشته سیروس شمیسا در سال ۱۴۰۱ در ۲۴۸ صفحه توسط نشر قطره منتشر شد. در این کتاب عاملیت ناخودآگاه و بالقوه زبان در آثار ادبی مورد بررسی قرار گرفته است. جادوی زبان با ابزار مختلفی که دارد (ایهام تناسب، ایهام تضاد، روابط بینامتنی و غیره) در دل متن حاضر متن غایب را می‌سازد که چه بسا عمیق‌تر از متن بالفعل است.
منظور شمیسا از نام‌گذاری اثر جدیدش به جادوی زبان این نیست که کلام بزرگان تا چه اندازه زیبا و ساحر و افسون‌کننده است و خواننده را مسحور زیبایی خود می‌کند. بلکه به این دلیل که واژه علاوه بر معانی مختلف و داشتن مترادفات و متضادها به لحاظ ظاهر نیز مانند ابدال و تحریف و قلب و امثال اینها یک لغت نیست هاله‌ای از لغات است با اشکال و معانی متفاوت که گاهی در هم پیچیده می‌شوند و در ذهن مفاهیم عجیب و دور از انتظاری ایجاد می‌کنند و به آن جادوی زبان می‌گویند.
کتاب دیگری که از شمیسا منتشر شد، کتاب گزینه اشعار سیروس شمیسا است. این کتاب در ۲۰۴ صفحه و توسط انتشارات مروارید منتشر شد.
شمیسا در بخشی از پیش‌گفتار کتاب نوشته است: انتخاب شعرها قاعدتا باید معیاری داشته باشد. مثلا ذوق و پسند خوانندگان (اما کدام صنف از خوانندگان؟: دانشجویان؟ همکاران؟ خوانندگان عادی؟…) یا پسند و ذوق خود شاعر؟ پسند خود من قصاید و قطعات من هم بوده است که به شیوه قدما سروده‌ام و در آنها تلمیحات و اشارات مرسوم در ادب سنتی بسیار است و به اصطلاح فضلایی است که جز برای اهل فن ممکن است لطفی نداشته باشند و لذا جز یکی دو نمونه بیشتر نیاورده ام.
البته شاعران اکثر سروده‌های خود را دوست دارند، معروف است که المرء مفتون بابنه و شعره (آدمی شیفته فرزند و شعر خود است!). ذوق و پسند خوانندگان هم متفاوت است و هر کسی به سببی شعری را می‌پسندد و دیگری را نه. تا آن جا که حافظه‌ام یاری می‌کرد، بیشتر شعرهایی را که کسانی دوست داشتند و به مناسبتی به من گفته بودند آوردم. بدین ترتیب روش گزینش شعرها التقاطی بوده است.
سلیقه من این بود که شعرهای نو و شعرهایی که در قوالب سنتی است از هم مجزا و در دو بخش تدوین شوند (چنان که کتاب‌های شعر من به این صورت چاپ شده اند). به هر حال، حال وهوای اشعار نو و کهن با هم متفاوت است. اما ناشر در طرح کتاب‌های گزینه اشعار اسلوب دیگری داشت.
در روزگار نوجوانی من اکثر شاعران نوپرداز از سرودن و مخصوصا از انتشار اشعار سنتی خود پرهیز داشتند، چنان که در مجموعه آثار سپهری حتی یک شعر هم در قوالب سنتی آورده است، اما جالب است که در مصاحبه‌ای، از او بازخواست می‌کنند که چرا چنین کرده است! باری یاد دارم که همکاران من در مورد استادی می‌گفتند فریب این سخنان او را در دفاع از ادبیات معاصر نخورید، از آن سیاهکارهاست! وقتی به خانه می رود پنهان قصیده می گوید! من وقتی با حقوقی تنها بودم او برایم فقط از قصاید خود می‌خواند اما هیچ وقت (جز به ندرت) آن ها را چاپ نکرد. البته با گذشت زمان این خط کشی بی‌مورد از میان رفت و شاعران بسیاری (مثلا اخوان، سایه، خوئی، شفیعی کدکنی…) در هر دو اسلوب، اشعار خود را چاپ و نشر کردند. حقیقت این است که به لحاظ نقد ادبی شعر یا خوب است یا بد، و فرم چه کهنه باشد و چه نو فرقی نمی‌کند.
سومین کتاب شمیسا اساطیر و اساطیرواره‌ها بود، این کتاب در ۶۵۵ صفحه و توسط انتشارات هرمس منتشر شد.
این کتاب در اساس مجموعه یادداشت‌هایی است مختصر که عمدتا حاصل تاملات نویسنده در برخی از اساطیر و اساطیرواره‌ها یا شبه‌اساطیر و زمینه‌های نزدیک به آن‌هاست. بدین ترتیب همه مطالب اساطیری نیست اما به نحوی به دنیای اسرارآمیز مربوط یا نزدیک است.
معمولا وقتی سخن از اساطیر ایرانی به میان می‌آید مردم می‌پندارند که اساطیر مربوط به آفرینش، جمشید، ضحاک و امثال اینها از کُتبی چون اوستا و بندهشن گردآوری شده است. حال آنکه این اساطیر به صورت زیربنا در فرهنگ و ادبیات فارسی پراکنده شده است و نویسنده بیشتر توجهش به آنها بوده است.
انسان از هزاره‌های پیشین تا همین امروز با اساطیر درگیر بوده و بی‌وقفه زندگی‌اش با حضور آنها گذشته است. کمتر متفکر، هنرمند و ادیبی را می‌توان نام برد که مسئله اساطیر و نقش‌شان در تاریخ بشر و زیست – جهان انسان برایش واجد اهمیتی ویژه نباشد. اسطوره‌ها چه از نوع متقدم و چه از نوع متاخرشان، چنان بر همه جنبه‌های زیستن ما در جهان سایه انداخته‌اند که از جزئی‌ترین و خصوصی‌ترین لحظه‌های زندگی مثل زندگی زناشویی تا عمومی‌ترین وضعیت‌ها مثل حضور در مراسم تدفین، به آنها مرتبطند.
شمیسا که سال‌های متمادی عمرش را به نوشتن و پژوهش در حوزه‌های مختلف فرهنگ، هنر، ادبیات، فلسفه، روان‌شناسی و … گذرانده، مجموعه یادداشت‌هایی را که طی سالیان درباره اسطوره‌ها نوشته در قالب کتاب اساطیر و اساطیرواره‌ها گرد آورده است. این یادداشت‌ها که ماحصل تدقیق و تعمق در پدیده‌های پیرامونی نویسنده است، از چیستی و چرایی اسطوره‌ها تا نسبت‌شان با تاریخ، ادبیات، هنر، سیاست، دین و … را در برمی‌گیرند.
شمیسا از تماشای یک فیلم سینمایی گرفته تا حضور در مراسم عید پاک در واتیکان را جرقه‌هایی در نوشتن یادداشت‌ها این کتاب می‌داند و با توجه به وسعت نظر و دامنه وسیع معلومات و قوه تحلیل‌اش، مجموعه‌ای خواندنی را به نام اساطیر و اساطیرواره‌ها عرضه کرده است.
کتاب نگاهی به سپهری نوشته سیروس شمیسا هم در ۴۱۳ صفحه توسط انتشارات مروارید منتشر شد. این کتاب پیش از این در سال ۱۳۹۳ توسط انتشارات صدای معاصر منتشر شده بود.
این کتاب یکی از بهترین کتاب‌هایی است که می‌توان برای شناخت سهراب سپهری و اشعارش پیشنهاد کرد. سیروس شمیسا با تسلط بالا در نقد ادبی دو شعر بلند معروف سهراب سپهری یعنی مسافر و صدای پای آب را سطر به سطر شرح داده و جابه جا ارتباطات ذهن و زبان شاعر را با افکار عارفانه مولانا و آموزه های بودا نشان داده است. دیگر اشعار سپهری مثل نشانی و اشعار دفتر ما هیچ ما نگاه هم در کتاب نگاهی به سپهری شرح داده شده اند.
استفاده سیروس شمیسا از نظریات یونگ در نقد ادبی از ویژگی های مهم کتاب است. خواندن نگاهی به سپهری گونه‌ای یک تیر و دو نشان زدن است. هم با منظومه فکری سهراب سپهری آشنا می شویم و هم رویکردهای نقد ادبی به متن را با مثال و مصداق یاد می‌گیریم.
کتاب معانی اثر سیروس شمیسا دیگر کتابی است که در ۲۴۲ صفحه توسط انتشارات میترا منتشر شد.
معانی اثری است که در آن خلاف روند متعارف و معمول، ابتدا به معانی و سپس به بیان پرداخته است. چرا که از دیدگاه وی، مطالعه بیان برای افرادی که می خواهند آن را بیاموزند جذاب‌تر، ساده‌تر و ارزشمندتر است و ترجیحا ابتدا بیان و سپس معانی آموزش داده شود. پس از فصاحت که به معنای صحت و وضوح بوده و صفت لفظ است، بلاغت که اثر و نفوذ و صفت معناست، حاصل می‌شود. یعنی ضمن احتیاط در به کار بردن کلمات و عبارات مناسب و منطبق با استاندارد، سعی می‌کنیم کلام خود را متناسب با حال و هوای خواننده یا مخاطب منعقد کنیم تا تاثیرگذار و دلنشین باشد و چه بهتر که جهت موثرتر و دلپذیرتر افتادن کلام خود، آن را با ظرافت و آراستگی بیان کنیم.
شمیسا معتقد است جذابیت و فایده کلام، واضح و بی‌واسطه است، اما ظرایف معانی، در پس پرده‌ای پنهان است که درک مصادیق آن، بیشتر توسط افرادی که با متون ادبی آشنایی قابل توجهی دارند، صورت می‌گیرد.
دغدغه‌های علم بیان چیزی در سطح جهانی است و همه زبان‌ها را تحت تأثیر قرار می‌دهد. برخی از مسائل مربوطه به معانی نیز جهانی هستند، در حالی که برخی دیگر برای هر زبان منحصر به فرد هستند. معانی در این اثر با توجه به ساختار زبان فارسی بیان شده است و به گونه‌ای است که در قدیم برخی از پیشکسوتان و به تبع آنها معاصرین، در دو محور، به مباحثه پیرامون زبان و ادبیات عرب می‌پرداختند. اکثر مضامین کلیدی کتاب‌های سنتی در هر دو بخش این اثر بررسی شده است، اما برخی از موضوعات جدید ارائه شده در نقد ادبی و علوم بلاغی در صورت لزوم برجسته شده است.
کتاب سبک‌شناسی شعر نوشته شمیسا در ۴۲۰ صفحه توسط انتشارات میترا به چاپ رسید.
کتاب سبک‌شناسی شعر در ۹ فصل نوشته شده است. در فصل اول توضیحی راجع به مفهوم سبک و سبک‌شناسی در ادبیات داده شده، بعد سبک‌های شعر فارسی را به ترتیب پدید آمدنشان توضیح داده که از سبک خراسانی شروع می‌شود و با سبک نو تمام. متن روانی دارد، و برای خوندن این کتاب لازم نیست که اطلاعات ادبی بالایی داشته باشید. مباحث را از ابتدا، به صورت کاملا ساده و روان شروع می‌کند و راجع به هر سبک توضیحات کامل می‌دهد همراه مثال.
سبک در ادبیات عبارت است از روش و شیوه‌ای خاص که گوینده یا نویسنده، ادراک و احساس خود را با آن بیان می‌کند. سیروس شمیسا که خود نیز به سبک‌شناسی شعر و نثر ایران پرداخته است و کتاب‌هایی نیز در این زمینه به چاپ رسانده‌است بر این باور است این ملک الشعرای بهار بوده است که برای نخستین بار فن سبک شناسی را در ایران پایه گذاشته و کتاب سبک‌شناسی یا تاریخ تطور نثر فارسی یا همان سبک شناسی معروف نثر را نگاشته است. ظاهرا بهار نخستین کسی است که واژه سبک را در شعر آورده‌است و شاعران پیش از او در این مورد از واژه‌هایی چون طراز و طریق و شیوه و امثال اینها استفاده می‌کردند.
کتاب نگاهی به فروغ فرخزاد اثر سیروس شمیسا در ۴۲۰ صفحه توسط انتشارات مروارید به چاپ چهارم رسید.
این کتاب در زمره بهترین آثار، برای آشنایی بهتر با این شاعر دوست داشتنی و ستاره درخشان آسمان شعر معاصر قرار دارد. شمیسا در کتاب نگاهی به فروغ فرخزاد، تعدادی از برجسته‌ترین و مطرح ترین اشعار فروغ فرخزاد را خط به خط معنا کرده و آن ها را به شکل همه جانبه ای مورد بررسی قرار داده است. وی همچنین در این اثر، نمادها و سمبل ها، مفاهیم، مضامین و پس زمینه ی اشعار فروغ فرخزاد و واژگان و ترکیب هایی را که بیشتر از بقیه به کار می گرفت با ارائه نمونه ها و مثال‌های متعدد، تجزیه و تحلیل کرده است. نویسنده در این مجموعه بیشتر شعر ایمان بیاوریم به آغاز فصل سرد را مورد نقد و بررسی قرار داده و بازنمایی ابعاد مختلف آن، جهان بینی فروغ فرخزاد را در آن برهه از زندگی اش زیر ذره بین می‌برد.
در قسمت های دیگر کتاب نگاهی به فروغ فرخزاد، شمیسا میان فروغ و سهراب سپهری، مقایسه‌ای صورت داده و اشعار و اندیشه این دو شاعر بزرگ ایرانی را با قیاسی تحلیلی، مورد بررسی قرار داده است. شمیسا در خلال این کند و کاوها در افکار، و بالا و پایین کردن اشعار و آثار به جا مانده از فروغ فرخزاد، علاوه بر متن شعرهای او، از دیگر منابع اطلاعاتی نظیر نامه‌های فروغ، مصاحبه‌هایش و همچنین خاطرات به جا مانده از او، بهره گرفته است.
کتاب نگاهی تازه به بدیع نوشته سیروس شمیسا در ۲۰۸ صفحه توسط انتشارات میترا منتشر شده است.
شمیسا در این کتاب به شاخه‌ای از تحقیقات پرداخته است که جنبه‌های مختلف بدیع را مطالعه می‌کند. همانطور که از عنوان این کتاب مشخص است، شمیسا در این کتاب سعی کرده است که از منظری تازه به صنعت ادبی بپردازد. پیش از هرچیز لازم است که مشخص شود مقصود از بدیع در گفتمان ادبی به چه چیز اطلاق می‌شود.در واقع، بدیع به مجموعه‌ای از رویه‌ها یا بحث‌هایی در صنعت ادبی اطلاق می‌شود که گفتار معمولی را به گفتار ادبی تبدیل می‌کند یا به نوعی گفتمان ادبی را به سطحی بالاتر از لحاظ ادبی بودن یا داشتن سبک ادبی ارتقا می‌دهد.
شمیسا در مقدمه این کتاب می‌نویسد: عمده کوشش من در این کتاب، بازنویسی بدیع لفظی با امکانات اولیه زبانشناسی و ارائه تعاریفی نسبته دقیق و عملی و فراگیر در بخش بدیع معنوی بوده است و امیدوارم که بدین وسیله بدیع تا حدی از حالت ایستایی چندصد ساله خود خارج شود و جنبه یی پویا و استدلالی یابد به نحوی که تموج و سرشاری متون ادبی ما از نکات و دقایقی بدیع، در چشم‌ها و ذهن‌ها جلوه‌گر و نمودار شود.
کتاب یونگ می‌گوید اثر کارل گوستاو یونگ با ترجمه شمیسا توسط انتشارات قطره منتشر شده است.
این کتاب که اولین بار در سال ۱۹۸۷ به چاپ رسید از طریق ارائه بیش از ۵۰ شرح از مصاحبه ها، دیدارها و سخنرانی‌های یونگ، از شخصیت و روحیه این دانشمند و متفکر بزرگ سوییسی پرده برمی دارد و دربردارنده متن مصاحبه‌های رادیویی و تلویزیونی او و شرح حال‌هایی درباره یونگ نوشته شخصیت‌هایی برجسته در زندگی اوست. افراد زیادی در خلق این کتاب نقش داشته اند که از میان آن ها می توان به خلبان آمریکایی، چارلز لیندبرگ اشاره کرد که گفت‌وگوهایی درباره یوفوها با یونگ داشت. کتاب یونگ می‌گوید، اثری ارزشمند است که این فرصت را برای علاقه‌مندان به یونگ فراهم می‌کند تا با شخصیت این اندیشمند جریان‌ساز به شکلی منحصر به فرد آشنا شوند.
کتاب مکتب‌های ادبی اثر سیروس شمیسا در ۳۰۴ صفحه توسط انتشارات قطره منتشر شد.
شمیسا در مکاتب ادبی تلاش می کند اطلاعاتی به صورت مختصر درباره ی مکاتب ادبی اروپایی از کلاسیسیسم تا پست مدرنیسم ارائه دهد. او در ابتدا به تعریف و بررسی هر مکتب می‌پردازد و سپس نمونه‌های ادبی مربوط به هر مکتب را عینا نقل می‌کند و مورد بررسی قرار می‌دهد. نکته برجسته این اثر بررسی تطبیقی آثار ادبیات فارسی با هر کدام از این مکاتب است که می‌تواند به شناخت بهتر این آثار کمک کند. از مباحث دیگر این کتاب بحث و توضیح درباره مفاهیم مکتب، سبک و نوع است. این اثر برای شروع آشنایی با این حوزه می‌تواند اثر بسیار مفید و کمک کننده‌ای باشد.
کتاب گزیده منطق الطیر اثر فرید الدین عطار نیشابوری در ۱۷۸ صفه توسط انتشارات قطره منتشر شد.
این کتاب شرحی با متنی ساده و روان از منطق‌الطیر است تا همه علاقه‌مندان به آثار ادبی کهن فارسی، بتوانند مفهوم این آثار را بدون نیاز به استاد و معلم درک کرده و از خواندن آن لذت ببرند. در بخشی از این کتاب می‌خوانید: «این گزیده بر مبنای منطق الطیر چاپ آقای دکتر گوهرین صورت پذیرفته است… هرچند چاپ استاد مزبور از منطق‌الطیر بر مبنای نسخ قدیمی معتبر است اما در بسیاری موارد به نظر می‌رسد که ضبط متن نباید صحیح باشد. ازاین رو نگارنده گاهی به نسخه بدل‌ها متوسل شد و دریکی دو مورد ناچار به تصحیح قیاسی شد. در حذف ابیات و حکایات – که گزیری از آن نبود- همواره حالت غبن داشته‌ام. خوانندگان علاقه‌مند باید در اولین فرصت اصل کتاب را مطالعه کنند. در شرح به ایجاز تمام گراییدم و از شرح و بسط مطالب آسان و پیش پاافتاده حتی‌المقدور تن زدم، ازجمله تلمیحات را چنان که مرسوم است با آب وتاب شرح ندادم…»
سیروش شمیسا کتاب‌های زیادی را تالیف و ترجمه کرده است، برخی از آنها عبارتند از شاهنامه‌ها، سبک‌شناسی نثر، فرهنگ تلمیحات، بیان، حقایق، برتری بین بلاغت عرب و عجم، کلیات سبک‌شناسی، اخبار باغ‌های بزرگ، نگاهی به تاریخ و اساطیر ایران باستان، مصطلحات الشعرا، مولانا و چند داستان معنوی، یادداشت‌های حافظ، تاریخ سری بهادران فرس قدیم، مونسون، فرهنگ عروضی، زندگانی قدیمی ست و نقد ادبی است.
