از احترام تا حفظ حریم در روابط

 حجت‌الاسلام حاج آقا محمود مرعشی می‌گفتند، پدرشان (آقا مرعشی نجفی) از همان کودکی او را با احترام صدا می‌زد: «محمود آقا». مادرش می‌گفت: حالا آقا هم نگفت طوری نیست. پدرشان می‌فرمودند: نه فرزند است، من یک تکلیف دارم بر او، او هم یک تکلیفی بر پدر دارد. من اگر احترامش بکنم دیگران هم احترامش می‌کنند، جوان است، غرور دارد.

بسیاری از روانشناسان و مشاوران معتقد هستند که رابطه فرزند و والدین یک جاده دو طرفه است، به عبارت ساده‌تر یک تعامل است. در واقع به یک بچه هم باید احترام گذاشت و هم مهربانی کرد و هم توقع مهربانی داشت و احترام. حالا بگذریم که یک عده پدر و مادرهای مستبد شاید گذشته و کودکی خودشان را فراموش کرده باشند و تنها انتظار از فرزندان دارند که به آنها احترام بگذارند مثل یک شاهی که از زیردست‌های خود انتظار احترام و همه چیز دارد اما خودش در واقع هیچ مسئولیتی در این زمینه ندارد!

شاید الان این سوال برایتان پیش آمده باشد که این احترام دو طرفه باید چطور باشد؟ چه مزایایی دارد؟ و چطور شکل می‌گیرد؟

کودکان سرمایه‌های آینده یک جامعه هستند، والدین با احترام گذاشتن به فرزندانشان ، آنها را برای یک آینده موفق تر آماده می‌کنند. روان‌شناسان معتقدند که احترام به کودک در شخصیت و عملکرد آینده او اثرگذار است.

شاید پدر و مادرهایی را در اطرافمان سراغ داشته باشیم که همیشه گله‌مند هستند که فرزنداشان آنطور که باید و شاید به آنها نه محبت می‌کنند و نه احترام می‌گذارند درحالیکه اگر به عمق زندگی و گذشته آنها برگردیم، می‌بینیم که این والدین خودشان در گذشته به فرزندانشان آنطور که باید احترام نمی‌کردند و سرمایه گذاری‌شان در این زمینه کافی نبوده که حال انتظار بیشتری دارند. پس احترام گذاشتن دیگران به کودک در گرو احترامی است که شما به فرزندانتان قائل هستید.

دکتر« فهمیه رضایی»متخصص روانشناس در این باره می‌گوید: «احترام گذاشتن به کودک به شکل گیری صحیح شخصیت ، اعتماد به نفس و حرمت نفس کودک منجر می‌شود. والدینی که به فرزندانشان احترام می‌گذازند به کودک نشان می‌دهند که چقدر او برایشان عزیز است و اهمیت دارد، همین عزت نفس را در کودک شکل می‌دهد و این کودک می‌فهمد که چقدر حرف‌ها و نظراتش با اهمیت است.»

تحقیقات نشان داده فرزندانی که از سوی خانواده بیشتر مورد احترام بودند، کمتر سراغ مواد مخدر رفتند یا دچار افسردگی یا سندروم های متعدد شده‌اند. خیلی از مشکلات روحی و روانی بچه‌ها ، پرخوری یا کم اشتهایی ناشی از همین مشکل است.

والدین خیلی اوقات به بچه‌ها آموزش می‌دهند که چطور به آنها احترام بگذارند اما نمی‌دانند باید خودشان چطور به بچه‌ها احترام بگذارند، حتی در ساده ترین کارها مثل صدا زدن بچه‌ها.

رضایی درباره راه‌های ساده احترام گذاشتن به فرزندان می‌گوید: «ساده ترین چیزهایی که می‌توانیم رعایت کنیم سلام کردن به آنها ، اسم گذاری و صدا کردنشان با احترام است. اینکه موقع تولد اسم مناسب و با شأن اجتماعی برایشان انتخاب کنیم، برای صدا زدنشان از لفظ آقا یا خانم استفاده کنیم و اصلا هم این در نگاه دیگران بد نیست.

به دلائل واهی و بی جهت به آنها اخم و تخم نکنیم، اجازه ندهیم کودک سر هر مسئله کوچکی از ما بترسد ، همیشه حواسمان به آنها باشد مثلا موقع بیرون رفتن وسایلشان را چک کنیم، اگر میهمانی می‌رویم آنها را فراموش نکنیم، در جمع ترکشان نکنیم و با احترام و متانت خطابشان کنیم. اگر اشتباهی از آنها در جمع سر می‌زند، همان لحظه واکنش نشان ندهیم بلکه در خلوت با آنها صحبت کنیم.

از الفاظی مثل اینکه «تو بچه هستی»، «تو نمی فهمی»، یا چیزهای دیگری که اعتماد به نفس آنها را خدشه دار می‌کند، استفاده کنید. اگر پدر و مادر برای فرزندشان صبوری نکنند هیچکس اینکار را نمی‌کند و این عواقبش اول از همه خود والدین را دربر می‌گیرد.

مدام به بچه‌ها دستور ندهید و به قولی فکر نکنیم که آنها غلام حلقه به گوش والدین هستند. نظراتتان را به آنها تحمیل نکنید هر شخصی نظر خودش را دارد حتی اگر بچه باشد باز هم به علایقش توجه کنید. تحمیل کردن نظرات از دوران کودکی به بچه‌ها عواقب جبران ناپذیری دارد، حتی در مقابل می‌توان از آنها نظرخواهی کرد ، برای میهمانی رفتن، لباس پوشیدن، گردش و تفریح، سفر یا دیدن برنامه‌های تلویزیون و … خیلی از پدر و مادرها زمان تماشای یک تلویزیون هم به بچه حق انتخاب نمی‌دهند یا اینکه او را به حساب نمی‌آورند که برنامه مورد علاقه‌اش را ببینند و این جبر و زور در ضمیر ناخودآگاه بچه‌ها نفوذ می‌کند.»

یکی از دلائل لجباز شدن بچه‌ها همین است که به نظراتشان احترام گذاشته نمی‌شود یا برای خرید و هر چیز دیگری به آنها محل نمی‌گذارند، همین زمینه لجبازی بچه را فراهم می‌کند.

رضایی در ادامه توضیح می دهد:«یکی دیگر از عناصر احترام گذاشتن به بچه‌ها، گوش دادن به حرف آنها است والدین مسئول هستند که به حرف فرزندانشان گوش دهند، اگر همیشه بی حوصله و خسته باشند، بچه ها از آنها فاصله می‌گیرند و همین می‌شود که در نوجوانی دیگر سراغشان به عنوان یک مرجع نمی‌آیند. خیلی از والدین هم به اشتباه وعده‌های توخالی به بچه‌ها می‌دهند تا کارشان پیش برود یا مثلا بچه درس بخواند، این هم اشتباه است چرا که عزت نفس بچه‌ها را هدف قرار می‌دهد.»

*چه الگویی برای بچه‌ها هستید؟

برخی والدین در جمع بچه‌هایشان را سرزنش می‌کنند یا اینکه اگر اشتباهی کردند از یک کاه کوه می‌سازند و به قولی به سر بچه‌ها می‌زنند . رضایی دراین باره می‌گوید: «استرس دادن دائم به بچه‌ها، ترساندنشان از پدر یا هر شی دیگری ، سرزنش کردن و مقایسه کردنشان با دیگران همه و همه استعدادها و روحیه بچه‌ها را به مرور خراب می‌کند. نکته دیگر اینکه اگر قرار است دیگران به فرزند شما احترام بگذارند و او را درست صدا کنند و برایش ارزش قائل شود، اول باید شما اینطور رفتار کنید. تنبیه و تحقیر کردن بچه‌ها در جمع آینده آنها را تحت تأثیر قرار می‌دهد.»

روانشناسان معتقدند به کار بردن عباراتی مثل «متشکرم»، «سپاسگزارم» در قبال کاری که بچه‌ها انجام می‌دهند و احترام گذاشتن به انتخاب‌های بچه‌ها، احترام گذاشتن به آنها محسوب می‌شود و علاوه بر این توجه به حریم خصوصی کودکان هم خیلی مهم است. البته توجه به حریم خصوصی  و استقلال بچه‌ها سن و سال خاصی دارد که بحث جداگانه‌ای می‌طلبد.

در نهایت از اساسی ترین شرایط رشد سالم روانی کودکان این است که دوست داشتن فرزند کافی نیست، لازم است شما برای او احترام قائل باشید. احترام گذاشتن به کودک و نوجوان همان قدر مهم است که دوست داشتن او ، با احترام با کودک و نوجوان صحبت و رفتار کنید و برایشان حریم قائل شوید.

*یک نکته آموزشی

حتما این جمله را تا به حال استفاده کرده‌اید: «مگه نشنیدی بهت گفتم این کاررا بکن / این کار را نکن!» با شنیدن این جمله ناخودآگاه خشم ناشی از آن به ذهن شما می‌رسد و قطعا بچه‌ها در برابر این جمله همانطور که شما انرژی منفی گرفتید، واکنش منفی هم نشان خواهند داد و با احترام رفتار نخواهند کرد. بهتر است در این مواقع خود را کنترل کنید، آرامش خود را حفظ کنید و از او بخواهید کاری که باید انجام بدهد را انجام دهد وگرنه تذکرات با لحن بد و بی احترامی تنها نتیجه عکس دارد.

در نهایت برخی والدین وقتی می‌خواهند درباره نحوه رفتار کردن و احترام گذاشتن با فرزندانشان صحبت کنند، از جملاتی مثل اینکه «تو بچه بدی هستی که اینطور رفتار میکنی»، «دیگه دوست ندارم که با پدر یا مادرت اینطور برخورد یا صحبت می‌کنی» استفاده می‌کنند اما واقعا ادای این جملات قصد و نیت مثبت شما را نمی‌رساند، شما بهتر است در زمانی که اشتباهی بچه‌ها مرتکب می‌شوند یا حرف بدی می‌زنند، خود را با آرامش نشان دهید و درباره احساسات و رفتار آنها صحبت کنید.

و در نهایت برای اینکه به شما به عنوان پدر و مادر احترام گذاشته شود، ابتدا رفتار خود را باید به چالش بکشید و سپس انتظار احترام و رفتار مناسب از فرزندانتان را داشته باشید.