دانستن اینکه چگونه شریک زندگی خود را ببخشید و افکار مربوط به دردهای گذشته را رها کنید، یک ابزار مهم در هر رابطه است. یقیناً بخشیدن همسری که در دوره‌ای از زندگی خواسته یا ناخواسته به ما آسیب‌زده، دشوار است؛ اما چطور می‌توانیم خودمان را از قلاب افکار مربوط به خشم و کینه رها کنیم، دوباره باارزش‌های خود پیوند بخوریم و متعهدانه در مسیر آنچه در زندگی مشترک برای ما مهم است، قدم برداریم؟
تحمل مداوم رفتارهای نامناسب همسر و نادیده گرفتن نیازهای شخصی، چیزی نیست که بخواهیم شما را به انجام آن تشویق کنیم، اما عدم بخشش هم راه مناسبی برای التیام زخم‌های عاطفی نیست. زخم‌های عاطفی می‌توانند مانند زخم‌های فیزیکی باشند. با ایجاد زخم بر روی یک نقطه از بدن، چنانچه آن زخم را درمان نکنید یا از آن مراقبت ننمایید، ممکن است عفونی شود. حتی اگر زخم را بپوشانید، احتیاط می‌کنید تا کسی به زخمتان برخورد نکند. اگر کسی به آن برخورد کند، سریع خودتان را عقب می‌کشید اما این واکنش شما ممکن است به این دلیل باشد که درد شدیدی را احساس می‌کنید، زیرا زخمتان درمان‌نشده است.
نگه‌داشتن کینه و خشم نیز مانند جراحت درمان‌نشده است. شما با عدم بخشش و نگه‌داشتن خشم و کینه در زندگی مشترک، هرروز به خودتان آسیب می‌زنید به این امید که روزی بتوانید آسیبی که دیده‌اید را تلافی کنید. حتی در چنین شرایطی ممکن است از یک بحث کوچک، دعوای بزرگی راه بیندازید و بازهم خود را در معرض آسیب بیشتر قرار دهید. ممکن است نسبت به رفتار و گفتار همسرمان بسیار حساس شویم یا نسبت به کوچک‌ترین کنش از طرف همسرمان، واکنش تند نشان دهیم. حتی شاید سرزنش کنیم، گریه کنیم، متهم کنیم، کارهایی انجام دهیم یا حرف‌هایی بزنیم که بعداً پشیمان شویم. مهم نیست که چقدر خودمان یا او را متهم می‌کنیم، درنهایت بازهم ما در حال آسیب دیدن هستیم؛ لذا در چنین شرایطی، گذشت یکی از بهترین راه‌ها برای التیام جراحت درمان‌نشده روح و تقویت روابط زوجین است.
دکتر پیمان دوستی، روانشناس و مدرس دانشگاه بخشش و گذشت را اینگونه تعریف می‌کند: «بخشش به معنای فراموش کردن نیست و همچنین به این معنا نیست که آنچه اتفاق افتاده است، قابل توجیه یا بی‌اهمیت است. بخشش صرفاً به این معناست که زندگی قبل از غلبه خشم بر ما را، به خودمان هدیه می‌دهیم. سپس، یک‌بار دیگر باارزش‌هایمان ارتباط برقرار می‌کنیم و متعهدانه در مسیر آنچه در زندگی مشترک برایمان مهم است، قدم برمی‌داریم.»
طلاق اولین راه‌حل نیست
دوستی با اشاره به تأثیر کاهش تاب‌آوری در میزان طلاق می‌گوید: «ذهن ما انسان‌ها طی سال‌ها چنین تکامل پیداکرده است که به هنگام تجربه سختی‌ها، ترک موقعیت و اجتناب از رویارویی با مشکلات را به‌عنوان یکی از راهکارهای همیشگی به ما پیشنهاد دهد؛ اما ترک موقعیت همیشه به‌عنوان اولین راهکار، سودمند نیست. هرچند این راهکار مانند بسیاری از راهکارهای دیگر وابسته به موقعیت است و در برخی موارد ممکن است کارآمد هم باشد، اما باید توجه داشت که در بسیاری از موارد اگر گزینه ترک کردن را به‌عنوان اولین راهکار در نظر بگیریم، ممکن است خود را متحمل آسیب‌های بیشتری کنیم.»
دوستی در ادامه به نتایج برخی پژوهش‌های انجام‌شده طی سال‌های ۱۳۸۸ تا ۱۳۹۸ در ایران اشاره می‌کند و می‌گوید: «سه دسته عوامل فردی، بین فردی و فرا فردی پیش‌بینی کننده‌های گرایش به طلاق بوده‌اند.»
او ادامه می‌دهد: «در بین عوامل فردی مواردی چون اختلال‌های روانی، چشم‌وهم‌چشمی، ضرب و شتم، دروغ‌گویی، سوءظن، خیانت، خشونت، عدم صبر و گذشت، تاب‌آوری پایین، اعتیاد، روابط جنسی، تفاوت در اعتقادات مذهبی و تحصیلات، ازجمله مواردی بودند که پیش‌بینی کننده گرایش به طلاق بوده‌اند.»
این روانشناس فراگیر نبودن مشاوره پیش از ازدواج و همچنین عدم شرکت در دوره‌های آموزش مهارت‌های رفع تعارضات بین فردی را عاملی در شتاب‌زدگی زوجین برای طلاق می‌داند و می‌گوید: «گاهی زوجینی که قصد دریافت خدمات مشاوره پیش از ازدواج و مشاوره خانواده رادارند، با موانعی ازجمله پرداخت هزینه مواجه می‌شوند. به نظر می‌رسد حمایت‌های مالی دولت از مشاوره‌های پیش از ازدواج و برگزاری دوره‌های آموزشی رفع تعارضات بتواند تااندازه‌ای از میزان طلاق در آینده بکاهد.»
او تصریح می‌کند: «حمایت مالی دولت یک سرمایه‌گذاری طولانی‌مدت است و نتیجه آن به‌سرعت قابل‌مشاهده نیست. مضاف بر این، حتی به‌شرط حمایت‌های مالی دولت از این فرایند، زمان می‌برد تا فرهنگ دریافت خدمات مشاوره‌ای پیش از ازدواج و شرکت در کارگاه‌های رفع تعارضات، همگانی شود. هرچند، بازهم به نظر می‌رسد پیشگیری کم‌هزینه‌تر از درمان باشد.»
با بخشش و گذشت، خودتان را از خشم و کینه رها کنید
زمانی که حرف از گذشت و بخشش می‌شود، بسیاری از ما تصور می‌کنیم که باگذشت کردن یا بخشیدن، لطفی به‌طرف مقابل خود می‌کنیم که شاید در مواردی تصور کنیم که طرف مقابل ما شایسته دریافت این لطف نیست. دوستی دراین‌باره می‌گوید: «بخشش به معنای فراموش کردن نیست و همچنین به این معنا نیست که آنچه اتفاق افتاده است، قابل توجیه یا بی‌اهمیت است. بخشش صرفاً به این معناست که زندگی قبل از غلبه خشم بر ما را، به خودمان هدیه می‌دهیم.»
او ادامه می‌دهد: «در مقطعی از گذشته، اتفاق بسیار دردناکی افتاده است. دیگران کاری را انجام داده‌اند که اکنون آن‌ها را به خاطر آن سرزنش می‌کنید یا خشمی را از آن‌ها در سینه خود نگه‌داشته‌اید. از آن زمان، ذهنتان بارها و بارها شمارا به سمت آن رویدادها کشانده است تا درد را همراه با سرزنش، قضاوت و مبارزه احساس کنید، اما به این توجه کنید که زندگی شما قبل از اینکه خشم و نبخشیدن بر شما حاکم شود، چگونه بود؟»
دوستی با تأکید بر این مسئله که بخشش راهی برای رهایی از خشم است، می‌گوید: «بخشش کاری است که شما صرفاً برای خودتان انجام می‌دهید؛ این یعنی به خودتان زندگی‌ای عاری از بار کینه یا خشم هدیه بدهید و فقط خشم را رها کنید.»
این روانشناس ادامه می‌دهد: «بخشش به معنی هیچ لطفی در حق طرف مقابل نیست. این موضوع به معنی فراموش کردن یا انکار اتفاقی که درگذشته افتاده است، نیست. باگذشت و بخشش فقط می‌خواهیم خشم را رها کنیم. هیچ‌چیز گذشته را تغییر نمی‌دهد، اما نگه‌داشتن خشم، بیشتر از هرکسی به خود ما آسیب می‌زند به این امید که با عدم گذشت، آن خشم را به‌طرف مقابل پرتاب کنیم.»
او تأکید می‌کند: «برای بخشش نیازی نیست که به‌طرف مقابل بگوییم او را بخشیده‌ایم، بلکه این صرفاً هدیه‌ای است که ما به خودمان می‌دهیم؛ داشتن زندگی‌ای بدون نگه‌داشتن خشم و کینه.»
حدومرز گذشت تا کجاست؟
دوستی در پاسخ به این سؤال می‌گوید: «بین احساس و عمل تفاوت وجود دارد. در برخی موارد ممکن است فردی احساس خشم را رها کند، اما همچنان تمایلی به ادامه رابطه نداشته باشد. این موضوع ممکن است در زمان‌هایی کارآمد هم باشد، برای مثال درزمانی که فرد بارها خشونت خانگی را تجربه کرده است و روش‌های مختلفی را برای تغییر وضعیت امتحان کرده اما نتیجه‌ای دریافت نکرده است. در چنین شرایطی ممکن است فرد خشم خود را رها کند اما برای مراقبت بیشتر از خودش، رابطه را ترک کند؛ اما این شرایط همیشه صادق نیست. در اکثر مواقع، افراد می‌توانند یک‌بار دیگر شانس دوباره به رابطه خود دهند.»
این روانشناس، در این خصوص که ما چند بار باید به رابطه خود شانس دهیم و کدام رفتارها به‌عنوان زنگ خطر هستند، می‌گوید: «نمی‌توان یک فرمول کلی را بیان کرد و این کاری است که بسته به شرایط و با نظر متخصص در بافتار خانواده بررسی می‌گردد. بااین‌حال، توجه به برخی موارد می‌تواند به ما برای انجام عمل بخشش و دادن شانس دوباره به رابطه‌مان کمک‌کننده باشد. برای مثال، ما می‌توانیم به‌جای انکار افکار و احساس‌هایمان، در درجه اول با نگاهی غیر قضاوت‌گرانه آن‌ها را مشاهده کنیم و آگاهانه متوجه هر فکر یا احساسی که در حال تجربه آن‌ها هستیم، باشیم. در ادامه، توجه به این نکته ضروری است که بین داشتن افکار و احساس‌ها و عمل به آن‌ها، تفاوت وجود دارد.»
او ادامه می‌دهد: «زمانی که ما درگیر خشم می‌شویم یا مشکلی در رابطه‌مان به وجود می‌آید، ممکن است انواعی از افکار به ما بگویند که باید رابطه خود را ترک کنیم یا باید درصدد تلافی باشیم، اما این لزوماً بدان معنی نیست که ما باید مطابق با آن‌ها نیز عمل کنیم. ما می‌توانیم درحالی‌که متوجه حضور چنین افکار و احساس‌هایی هستیم، یک‌بار دیگر به ارزش‌های خود نگاه کنیم و به‌جای اینکه کنترل رفتارمان را دست افکار و احساس‌های خود بسپاریم، تلاش کنیم تا بر اساس ارزش‌هایمان رفتار کنیم و رابطه خود را بازسازی نماییم.»
چگونه شریک زندگی خود را ببخشیم؟
دانستن اینکه چگونه شریک زندگی خود را ببخشیم و خشم‌های گذشته را رها کنیم، یک ابزار مهم در هر رابطه است. درواقع، گذشت و بخشش ممکن است یکی از راه‌های تقویت روابط بین زوجین باشد، اما به گفته دوستی، این تنها ابزار نیست و بهره‌گیری از کمک‌های روانشناسان و مشاوران و بررسی مشکلات در بافتار خانواده، امری مهم است. بااین‌حال، او در ادامه به برخی از فرایندهای همگانی اشاره می‌کند و می‌گوید:
در افکار خود قلاب نشوید
زمانی که افکار مربوط به مشکلاتی که درگذشته در رابطه شما وجود داشته است، دوباره به سراغ شما می‌آید، شما را در خودشان قلاب می‌کنند. البته که شما انتخاب نکرده‌اید تا این افکار به سراغ شما بیایند، آن‌ها می‌آیند چون ذهن ما چنین عمل می‌کند که افکاری خودآیند و بدون کارت دعوت را برای ما ایجاد کنند. در چنین شرایطی، نیاز است که خودمان را از قلاب افکار رها کنیم. این به معنی پرت کردن حواس یا انکار کردن آن‌ها نیست. ما صرفاً می‌خواهیم با نگاهی آگاهانه مانند شخصی که از بیرون به افکار خود نگاه می‌کند، متوجه حضور آن‌ها شویم، اما در آن‌ها قلاب نشویم و اجازه ندهیم آن‌ها رفتار ما را کنترل کنند. به زبانی ساده‌تر، ما می‌خواهیم به‌جای اینکه جزئی از جریان تفکر باشیم و با آن غرق شویم، نظاره‌گر جریان تفکر خود باشیم.
دنبال انتقام‌جویی نباشید
در اکثر مواقع، گیرکردن در افکاری مبنی بر انتقام گرفتن، بدرفتاری، تهدید و…، در طولانی‌مدت به رابطه شما آسیب می‌زند. شاید انجام برخی از اعمال مربوط به این افکار، در کوتاه‌مدت برای شما احساس خوشایندی ایجاد کند، اما به یاد داشته باشید که ما به دنبال این هستیم که نتایج در بلندمدت برای ما کارآمد باشند. همان‌طور که اشاره شد، بخشش به معنی چشم‌پوشی از رفتار همسرتان نیست بلکه شما با بخشش تنها خود را از خشم و کینه رها می‌کنید، زیرا نگه‌داشتن خشم، بیشتر از هرکسی به شما آسیب می‌زند.
به بخشش فکر کنید و یک عمل مهربانانه برای خود انجام دهید
در بسیاری از موارد، زمانی که ما می‌خواهیم شفقت را در خود پرورش دهیم، یادگیری اینکه چطور بتوانیم خودمان و دیگران را ببخشیم، می‌تواند کمک‌کننده باشد. برای این کار، می‌توانید زمان‌هایی را در طول روز بگذارید و به بخشش فکر کنید. سپس چنددقیقه‌ای را صرف این کنید که به مهربانی‌هایی که در طول روز (در ارتباط دیگران با دیگران یا با شما) مشاهده کرده‌اید، فکر کنید. سپس به این فکر کنید که چگونه می‌توانید یک عمل مهربانانه برای خودتان انجام دهید. انتظار نداشته باشید که همه‌چیز بسیار سریع اتفاق بیافتد. ممکن است عمل شفقت‌ورزی شما در ابتدا کمی مصنوعی به نظر برسد، اما باگذشت زمان اوضاع متفاوت خواهد شد.
دوستی در پایان تأکید می کند: «اگرچه این فرایندهای همگانی در تمرین گذشت کمک‌کننده است اما فراموش نکنید که در بسیاری از موارد استفاده از کمک‌های یک روانشناس یا مشاور متخصص در حوزه ازدواج و خانواده می‌تواند کمک‌کننده باشد.»
