مخاطب 5 میلیونی در زیست‌بوم ناقص سینمایی
«فسیل» در حال تبدیل شدن به یکی از آثار پرمخاطب سینمای ایران بوده و بیش از 60 درصد از فروش سینما را شامل شده است. به‌نظر این اتفاق و البته فاصله معنادار آن با دیگر آثار نیازمند نگاهی دوباره به سلامت زیست بوم فرهنگی سینماست.
پایگاه خبری هیچ یک ـ گروه سینما: سینما در شرایط فعلی روزهای بهتری را نسبت به گذشته خود در چند سال اخیر تجربه می‌کند، روزهایی که با جابه‌جا شدن رکورد فروش فیلم‌های سینمایی و همچنین تجربه بالاترین میزان مخاطب در سال‌های اخیر با «فسیل» در حال تکمیل شدن است. در این شرایط تعدادی از منتقدان از عدم شرایط برابر برای فیلم‌های مختلف در زمان اکران سخن گفته‌اند.
سیاست‌های اکران تنها برای یک فیلم
مصطفی محمودی، فعال فرهنگی حوزه سینما درباره آمار فروش سینماهای سراسر کشور و وضعیت استقبال مخاطبان از این عرصه فرهنگی گفت: «استقبال خوب مخاطبان از فیلم‌های سینمایی، تنها یک شوخی است و بر اساس آماری که سامانه سمفا اعلام کرده است به طور کلی در سه ماهه اول سال، ۵ میلیون و ۲۳۰ هزار نفر از فیلم‌های اکران شده روی پرده سینماهای سراسر کشور دیدن کرده‌اند؛ یعنی به طور متوسط، ماهانه یک میلیون و ۷۰۰ هزار نفر از فیلم‌های روی پرده استقبال کردند که این رقم اصلا قابل توجه نیست.»
شاید تمام این اتفاقات نشان‌دهنده سیاست‌هایی باشد که تلاش کرده تا فیلمی مخاطب‌پسند را وارد چرخه اکران کند و تمام تلاشش را برای جذب مخاطب به وسیله آن به کار بگیرد، شاید حتی خرده‌ای هم به این موضوع نتوان گرفت اگر امکانات بیتشری را در اختیار سینما قرار می‌دادند اما واقعیت این است که سینما امکانات و حقوق دیگر آثار را در اختیار فیلمی که هدفش شکستن رکورد است قرار داده.
حسین فرحبخش، تهیه‌کننده قدیمی و باسابقه سینمای ایران که در حال حاضر فیلم «شهر هرت» را در حال نمایش دارد در گفت‌وگویی رادیویی به انتقاد از شرایط نابرابر اکران پرداخت و گفت: «اتفاقات عجیبی در حال رخ دادن است که نمونه آن را در 40 سال فعالیت گذشته خود ندیده‌ام و آنچه شاهدش هستیم یک جور مهندسی اکران به نفع یک فیلم خاص است که در عید بدون رقیب جدی به نمایش درآمد و امروز بعد از سه ماه اکران و با اضافه شدن فیلم‌های قابل توجهی که از هفته پیش اضافه شدند همچنان مانند روز اول می‌فروشد.»
حتی اگر نگاهی به میزان سانسی که در اختیار هر فیلم است، بکنید متوجه این اتفاق خواهید شد، به نظر برنامه‌ریزی اکران در سینماهای کشور برای تمام آثار عادلانه نیست؛ حتی تعداد سانسی که در اختیار فیلم‌ها قرار گرفته است هم همین اتفاق را نشان می‌دهد. برای مثال در 7 روز اخیر فیلم فسیل که از اسفندماه سال گذشته روی پرده است با داشتن 4 هزار و 975 سانس همچنان بیشتری زمان اکران را میان فیلم‌های روی پرده دارد. از طرفی فیلم‌های «نگهبان شب» و «تصور» که به تازگی به سینما رسیده‌اند به ترتیب 396 و 169 سانس را دارا هستند، شاید «فصل ماهی سفید» قربان نجفی هم اوج این اتفاق باشد، فیلمی که در ماه و هفته اول اکرانش تنها در 210 سانس روی پرده رفته است.
پیش از این رضا میرکریمی کارگردان «نگهبان شب» در پیامی در صفحه شخصی‌اش به شرایط نابرابر اکران فیلمش اعتراض کرده بود در این باره گفت: «خودتان می‌دانید من معمولاً از حاشیه‌سازی فرار می‌کنم. بعد از مدت‌ها و به بهانه اکران فیلمم یک پست کوتاه در صفحه‌ام گذاشتم و گلایه‌ای کوچک نسبت به نحوه اکران فیلم داشتم؛ آن هم به این دلیل که سانس‌های بسیار بدی برای فیلم در نظر گرفته شده. مثلاً ساعت 12 ظهر در آبادان چه کسی به سینما می‌رود که فیلم من را ببیند؟! حالا با لشکر سایبری‌شان شروع کردند به حمله که، بهتر نیست به جای این اعتراض‌ها بروی فیلمسازی یاد بگیری تا شاید فیلم‌های تو هم بفروشد؟!»
شلوغی اکران، تجربه‌ای جدید
اکران تابستانه با آنکه ترکیبی تازه و متنوع از فیلم‌های سینمایی رابه پرده نقره‌ای رسانده است اما هنوز هم سایه یک فیلم از سبد اکران نوروز سینماها بر سرش سنگینی می‌کند، «فسیل» که این روزها پیشتاز گیشه‌هاست و تاکنون فروش بیش از 220 میلیارد تومان را تجربه کرده است؛ اتفاقی که به نظر برخی از سینماگران عادی نیست. فیلم‌های دیگر روی پرده سینماها نیز از شرایط بدی برخوردار نیستند هرچند هنوز کمدی‌ها پیشتاز هستند.
محمودی در بخش دیگری از مصاحبه‌اش با اشاره به سینمای بدنه گفته بود: «اگر نگاهی به فروش فیلم‌های سینمایی داشته باشیم، می‌بینیم همچنان مالکیت سینمای ایران، در بحث فروش فیلم‌های بدنه سینما است، لازم به ذکر است که بگویم به کیفیت‌کار‌ها هیچ کاری ندارم، زیرا این موضوع بحث جدایی است؛ اما می‌خواهم بگویم سینمای بدنه همچنان فیلم‌های کمدی تجاری را می‌فروشد و بیشترین تعداد سینماها را می‌تواند در اختیار بگیرد که این موضوع اصلا به نفع اکران نیست؛ به این دلیل که اگر ضائقه یک مخاطب به سمت و سویی حرکت کند، دیگر نمی‌توان آن را تغییر داد. بالاخره حتی اگر این عدالت در اکران هم رعایت شود مخاطب هم مسائلی را رعایت می‌کند.»
«فسیل» به کارگردانی کریم امینی پرفروش‌ترین فیلم سینمای ایران، در حال حاضر با 220 میلیارد تومان در صدر جدول آثار سینمای 1402 نیز نشسته است، دومین فیلم، دیگر ساخته کریم امینی است. «شهرهرت» البته با فاصله‌ای معنادار از رتبه اول با 37 میلیارد فروش جایگاه دوم را دارد.
«سه کام حبس» برادران سالور سومین فیلم پرفروش و البته اولین فیلم غیر کمدی در باشگاه پرفروش‌های سینمای ایران است، این فیلم البته با گیشه 18 میلیارد تومانی فاصله قابل توجهی از رتبه‌های بالاتر خود دارد.
شاید آبان‌ماه سال گذشته بود که فیلم‌های روی پرده مدت‌ها بدون تغییر مانده بودند، انتقاد کردیم و گفتیم که برای آشتی مردم با سینما هنر هفتم احتیاج به آثار جدیدی روی پرده دارد، حال بعد از گذشت نزدیک به یک سال از آن روزها تعداد و تنوع آثار روی پرده بالا است اما همچنان تنوعی در شرایط فروش وجود ندارد.
زیست‌بوم فرهنگی با گرایش اقتصادی
همه این گزاره‌ها از شکل‌گیری فضایی ناقص و البته مسموم در سینما خبر می‌دهد که به واسطه فقدان نگاه جامع و البته تمرکز اقتصادی بر تولیدات سینمایی آثار دغدغه‌مند را از گردونه حذف می‌کند.
کار کمدی ساخته می‌شود، سرمایه‌گذار از موفقیت آن مطلع می‌شود و دوباره به سمت تولید کار کمدی می‌رود. در نتیجه بخش خصوصی به ندرت سمت تولید اثر دیگری می‌رود.
میرکریمی در گفت‌وگو با یکی از رسانه‌ها در این باره گفته است: «اگر اینگونه فکر می‌کنیم که عرصه فرهنگ، عرصه عرضه و تقاضای اقتصادی است، بسیار خام‌اندیشانه نگاه کرده‌ایم. بله عرضه و تقاضا وجود دارد اما مولفه‌هایی که بر این مکانیسم اثر می‌گذارد بیشتر از این حرف‌هاست.
آن‌چیزی که امروز در اکران اتفاق می‌افتد حاصل یک نگاه کلان فرهنگی تک‌بعدی و به عبارتی ناقص است که فقط مربوط به این دولت و آن دولت نیست. خوشبختانه یا بدبختانه در بی‌اعتنایی به نقش کلیدی فرهنگ در حل مسایل کلان کشور، دولت‌های با گرایش چپ یا راست خیلی با هم تفاوتی ندارند.
بی‌انصافانه است که فقط به اکران ایراد بگیریم. نقص را باید در برج دیده‌بانی عرصه فرهنگ که به آن حکمرانی فرهنگی می‌گوییم جستجو کرد. به یاد دارم در اواسط دهه هشتاد در مصاحبه‌هایم این روزها را پیش‌بینی کرده بودم. نه من، بلکه خیلی از سینماگران شبیه من نگرانی‌شان را از آینده نا‌معلوم سینمای فرهنگی و متفکر هشدار داده بودند.»
به‌نظر می‌رسد که مدیران سینمایی جدا از مدهوشی حاصل از فروش «فسیل» و مخاطب 5 میلیونی آن فکری به حال زیست‌بوم سینمای ایران بکنند، فضایی که امروز موضوعات بسیاری را در فضای سینمایی کشور پس می‌زند، موضوعاتی که اتفاقا کارکرد اصلی و فرهنگ‌سازانه سینما هستند.
