مردمی‌سازی ساخت مسکن؛ راهی برای حذف واسطه‌ها
یک پژوهشگر حوزه مسکن گفت: دولت در زمینه ساخت مسکن باید سیاستی در پیش بگیرد که حمایت‌ها در این زنجیره به متقاضی واقعی و مصرف‌کننده نهایی که مردم هستند، برسد و در این بین واسطه‌ها حذف شوند که یکی از تدابیر این مدل عرضه مستقیم زمین به مردم است.
«بهزاد عمران زاده» رئیس اندیشکده شهر اسلامی- ایرانی در گفت‌وگو باپایگاه خبری هیچ یک _ در مورد سرعت اجرای طرح نهضت ملی مسکن، اظهار داشت: مدل‌های مختلفی می‌توان برای ساخت مسکن در پیش گرفت، اما اساساً دو مدل کلان وجود دارد؛ یکی مدل تبعیت از اقتصاد بازار است که در اوایل دولت قبل اعتقاد بر آن وجود داشت. مدل دیگر هم این است که دولت خودش به عنوان سیاست‌گذار، تنظیم‌گر، تسهیلگر و در مواردی هم حمایتگر وارد بازار مسکن شود.
وی افزود: مدل دوم با ایده انقلاب سازگارتر است، البته در این مدل اینکه خود دولت مسکن بسازد، با توجه به ابعاد دولت چندان امکان‌پذیر نیست، در مقابل با مردمی‌سازی ساخت مسکن می‌توان مسئله مسکن را حل کرد. به این صورت که دولت نقش تنظیم‌گری و تسهیلگری را برای دهک‌های پایین جامعه ایفا کند.
پژوهشگر حوزه مسکن ادامه داد: ما در زمینه به‌کارگیری مدل دوم تجربه اوایل انقلاب را داریم. اوایل انقلاب تهران را با حلبی‌آبادها از رژیم پهلوی تحویل گرفتیم. منتها با سیاست‌های دهه اول انقلاب که اعطای زمین رایگان و تسهیلات قرض‌الحسنه و حتی اعطای کوپن مصالح بود، مشکل مسکن با مشارکت خود مردم به طور کلی حل شد، البته در بحث توسعه نامتوازن شهر به خاطر عدم کنترل‌های لازم، بعدها اتفاقات ناخوشایندی رخ داد اما مجموعاً نیاز مردم به مسکن رفع شد.
عمران زاده گفت: دولت مبتنی بر این تجربه موجود می‌تواند برای دهک‌های کم برخوردار جامعه، زمین و تسهیلات و امکانات و تخفیف‌های لازم را در نظر بگیرد و به برخی دهک‌ها صرفاً تسهیلات دهد؛ یعنی دولت باید امور مربوط به ساخت مسکن را در اختیار خود مردم قرار دهد.
وی در رابطه با لزوم کاهش تصدی‌گری دولت در حوزه ساخت مسکن و لزوم مردمی‌سازی فرآیندهای ساخت‌وساز، اضافه کرد: اگر دولت خودش مسکن تولید کند به دلیل انحصارهایی که وجود دارد، فسادهای مختلفی شکل می‌گیرد. اگر هم تسهیلات کلاً به انبوه‌سازان واگذار شود، درنهایت دولت و بنگاه‌های بزرگ مالی و انبوه‌سازان سود می‌کنند. به همین خاطر دولت باید سیاستی در پیش بگیرد که حمایت‌ها در این زنجیره به متقاضی واقعی و مصرف‌کننده نهایی که مردم هستند برسد و در این بین واسطه‌ها حذف شوند.
این پژوهشگر حوزه مسکن تاکید کرد: یکی از تدابیر این مدل هم عرضه مستقیم زمین به مردم است تا خودشان ساخت‌وساز خانه را انجام دهند.
عمران زاده اشاره کرد: در حال حاضر دهک‌های ۱ و ۲ و بخشی از دهک ۳، بخش عمده‌ای از درآمدهایشان را صرف هزینه مسکن می‌کنند. اگر دولت حمایت‌های ویژه مسکن، مثل عرضه زمین و اعطای تسهیلات و کوتاه کردن فرایندهای مجوزهای لازم را در اختیار این دهک‌ها قرار دهد و بنیادهای نهادهای حمایتی هم از این اقشار حمایت کنند و این افراد صاحب مسکن شوند و از حلقه فقر نجات پیدا خواهند کرد.
وی تصریح کرد: با این روش علاوه بر اینکه مشکل مسکن این دهک‌ها حل می‌شود، نوعی هم توانمندسازی صورت می‌گیرد و از زنجیره فقر موروثی خارج می‌شوند. بخشی از دهک ۳ و دهک‌های ۴ و ۵ هم می‌توانند با نقد آورده‌هایی که خودشان دارند و البته با حمایت دولت از طریق عرضه زمین و اعطای تسهیلات، به صورت مشارکتی صاحبخانه شوند و برای دهک‌های دیگر نیز دولت از طریق مردمی‌سازی ساخت مسکن را تسهیل کند.
این پژوهشگر حوزه مسکن در پاسخ به این سوال که علی‌رغم تاثیرات مردمی‌سازی ساخت مسکن در کاهش بار مسئولیت دولت و افزایش سرعت پیشرفت پروژه‌ها، چرا همچنان دولت بر تصدی‌گری در این حوزه اصرار دارد، گفت: در این رابطه یک بحثی که وجود دارد که موضوع کمبود زمین است. از طرفی هم مخالفت‌هایی با توسعه افقی شهرها وجود دارد که ریشه این امر به ادبیات علمی موجود در حوزه برنامه‌ریزی و شهرسازی ما که سابقه صدساله دارد، بازمی‌گردد.
عمران زاده اضافه کرد: عموم کارشناسان برنامه‌ریزی و شهرسازی ما هم اینها را به عنوان علم پذیرفته‌اند و این ایده در سیستم اجرایی و نهادهای طرح‌ریز و برنامه‌ریز ما در وزارت راه و شهرسازی به نوعی سلب شده است. تغییر این فضا هم زمان بر است و هم به این راحتی امکان‌پذیر نیست.
وی در پایان گفت: اساساً دولت و نهادهای دولتی یا اجرایی مثل شهرداری‌ها اگر نقش رفع مانع خود را درست ایفا کنند، بسیاری از مشکل‌های حوزه مسکن حل خواهد شد.
