چگونه یک اثر ادبی ماندگار می‌شود؟

به گزارش پایگاه خبری هیچ یک _ جایزه قلم زرین یک جایزه ادبی خصوصی در ایران است که هرسال در تاریخ ۱۴ تیرماه همزمان با روز قلم توسط انجمن قلم ایران به نویسندگان و شاعران اهدا می شود.

نخستین دوره این جایزه در ۱۴ تیرماه ۱۳۸۱ برگزار شد. داوران این جایزه در پنج بخش پژوهش و نقد ادبی، شعر بزرگسال، داستان بزرگسال، شعر کودک و نوجوان و داستان کودک و نوجوان آثار را مورد بررسی قرار می دهند.

در جایزه قلم زرین مدیریت با خود اهل قلم است. تفاوت جایزه قلم زرین با دیگر جشنواره‌ها این است که خود نویسنده‌ها جشنواره‌ای را برگزار و از کتاب و نویسنده حمایت می‌کنند.

بیست و یکمین دوره از این جایزه که از مهم ترین جوایز ادبی ایران به شمار می آید برندگان خود را در روز قلم امسال شناخت.

جایزه دلیل بر ماندگاری یک اثر نیست

یک رمان زمانی موفق خواهد بود و ماندگار خواهد شد که بتواند خواننده و مخاطب را در جهان خود سهیم و شریک کندمحبوبه حاجیان نژاد شایسته تقدیر بخش داستان بزرگسال بخاطر کتاب «بوماران» گفت: یک رمان زمانی موفق خواهد بود و ماندگار خواهد شد که بتواند خواننده و مخاطب را در جهان خود سهیم و شریک کند. زمانی که نویسنده و خواننده در کنار هم و دست در دست هم به تجربه جهان تازه‌ای پا بگذارند. جایی که نویسنده و خواننده با هم از جهانی که خلق شده به شگفت بیایند و اینجاست که رمان به معنی تمام کلمه و به عنوان یک اثر ادبی خلق شده است و ارزش کار نویسنده در همین است. اگر نه جایزه با وجود اینکه راهگشاست و مسیر دیده شدن و مطرح شدن یک اثر را هموار می‌کند اما ضامن بقا و ماندگاری آن در ذهن خواننده نخواهد شد.

وی افزود: سوژه بوماران در واقع از درخت توت کهنسالی در وسط یک حسینیه قدیمی در یکی از روستاهای شهر دامغان شکل گرفت. درختی که مردم محله، سال‌های سال، شب‌ها در ایام محرم در اطراف آن دسته تشکیل داده و عزاداری می‌کردند. زمانی که این درخت به دلایلی از قبیل ساخت و ساز و نوسازی حسینیه قطع شد، به نظرم آمد که قصه‌های زیادی را از گذشتگان و مردمی که سال‌ها در اطراف آن سینه زده و «حسین،حسین» گفته بودند، همراه خود برد. سوژه این رمان درست از همین نقطه شکل گرفت و اگر چه بعد از گسترش آن، به سمت و سوی دیگری میل پیدا کرد اما همچنان این حسینیه و این درخت از عناصر مهم و اصلی در داستان باقی ماند.

حاجیان نتد با بیان این که جنگ موضوع جذابی برای نوشتن است گفت: در جنگ مفاهیم متضاد و دور از هم، در کنار هم و نزدیک به هم قرار می‌گیرند و این بهترین موقعیت برای خلق داستان را فراهم می‌کند. جنگ از موقعیت‌هایی است که مرگ و زندگی، ترس و شجاعت، خودخواهی و ایثار و بسیاری از مفاهیم این چنینی دیگر، با فاصله کمی از هم قرار می‌گیرند و این باعث خلق ماجرا و جذابیت می‌شود. از سوی دیگر جنگ، عرصه خوبی برای بروز و ظهور و به نمایش گذاشتن شگفت‌ترین و پنهانی‌ترین زوایای وجود انسان است. چیزی که یک نویسنده برای خلق یک داستان خوب به آن نیاز دارد.

حاجیان نژاد عنوان کرد که گمان نمی کرد که برای این کتاب جایزه قلم زرین را دریافت کند و ادامه داد: رمان بوماران دومین تجربه من در عرصه رمان‌نویسی بود و در حین نوشتن، بیشتر تمرکز و توجهم را بر این گذاشته بودم تا اثری سالم با ساختاری درست و نثری زیبا و هدفمند ارائه دهم. بیشتر تلاشم بر این بود که داستانی خواندنی و جذاب خلق کنم که مخاطب خود را با آن بیگانه و نامأنوس حس نکند. به همین خاطر به جایزه‌ای که ممکن بود بگیرد و حتی به دیده شدن و مطرح شدن یا نشدن کتاب فکر نمی‌کردم و فکر می‌کنم شاید همین خصیصه باعث شد این کار مورد لطف و عنایت داورین جایزه قلم زرین قرار بگیرد.

یکی از مولفه‌های اصلی شعر، خیال است

طاهره شهابی برگزیده بخش شعر کودک و نوجوان با کتاب «من سنگ بودم» نیز با اشاره به لزوم نزدیک شدن شاعر و نویسنده به جهان کودک و نوجوان بیان کرد: وظیفه شاعر کودک و نوجوان این است که مسائل را به نحوی بیان کند که هم‌زمان با آگاهی دادن، به کودک و نوجوان آسیبی نزند. وظیفه ما است که وقتی شعری را برای مخاطب می‌گوییم جهانمان را به جهان مخاطب نزدیک کنیم.

او ادامه داد: من وقتی بچه‌ها را می‌بینم سعی می‌کنم به آن‌ها نزدیک شوم و ببینم علاقه آن‌ها به چه سمتی است. اگر ادبیات می‌خوانند به چه نوع ادبیاتی علاقه‌مندند؟ یا اگر نوجوان فیلم و موسیقی دوست دارند چه سبکی از آن‌ها موردپسندش است؟ نکته دیگر دستنوشته‌های بچه‌ها است که مانند یک گنجینه است که می‌توان توقعات و حال و هوای بچه‌ها را از دل آن بیرون کشید. حتی باید دایره واژگان بچه‌ها را بدانیم و خودمان را به آن نزدیک کنیم.

موضوعات اشعار کتاب «من سنگ بودم» بیشتر اجتماعی و دغدغه‌های بچه‌ها است.یک سری از موضوعات دغدغه ازلی شاعران‌اند.مثل عشق،مرگ،هستی و زندگی. این روزها دغدغه‌های محیط زیستی نیز به آن وارد شده است و من سعی کردم آن را هم در اشعار بگنجانم. اگر مسئله‌ای مثل عشق مطرح شده است، سعی کردم با نگاه نوجوان امروز باشد و آن چیزی که در تجربه امروز مخاطب می‌گنجد را نشان دهم.

یکی از مولفه‌های اصلی شعر، خیال است. خیال باید به گونه‌ای به تصویر کشیده شود که وقتی نوجوان آن را می‌خواند با کشف آن لذت ببردوی افزود: به نظر من صفت بیشتر از استعاره‌ها بیشتر مورد توجه کودک و نوجوان امروز است. من تلاش کردم در به کارگیری صفت‌ها طوری عمل کنم که نوجوان کم حوصله امروز بپسندد. برای به کارگیری صفت‌ها من مقالات زیادی چه شاعرین قدیمی و چه معاصر را مطالعه و به صفت‌های آنان دقت کردم.در کتاب«من سنگ بودم» تمام تلاشم را کردم که وفادارانه در کنار مولفه‌های شعر نوجوان باشم.سال‌ها تلاش و تجربه پشتوانه سرودن من برای کتاب «من سنگ بودم» است.

شاعر کتاب «کلاغ و عینک من (انتشارات کانون پرورش فکری کودک و نوجوان)» با بیان این که عنصر خیال در اشعار کتاب «من سنگ بودم» پررنگ است، گفت: یکی از مولفه‌های اصلی شعر، خیال است. خیال باید به گونه‌ای به تصویر کشیده شود که وقتی نوجوان آن را می‌خواند با کشف آن لذت ببرد. هر اثر هنری هدف اولیه‌اش حظ و لذت است.جنبه جذابیت،کشش و سرگرمی بسیار مهم است.پس از آن در لایه‌های پنهان آن باید تخیل وجود داشته باشد.تخیلی که کشف آن الهام‌بخش باشد،ایده بدهد، لذت‌بخش باشد.مخاطب نوجوان امروز بسیار کم حوصله و بازیگوش است.بنابراین شعر باید موجز و لذت‌بخش باشد.

وی به تعدد آثار سفارشی در حوزه کودک و نوجوان اشاره کرد و گفت: اگر سفارشی بودن برآمده از پژوهش باشد و آمار و بررسی‌ها این را از ما بخواهد، البته که شاعر و نویسنده می‌تواند بر اساس نیاز مخاطب جلو رود و مفید هم باشد اما اگر صرف سفارشی بودن باشد،بیشتر جنبه آموزشی دارد و گستره فکر مخاطب را افق نمی‌دهد.

اثری که برای نوجوان خلق می‌شود باید شاد و پر از هیجان باشد

هادی حکیمیان شایسته تقدیر بخش داستان کودک و نوجوان نیز بر لزوم ایجاد فضای طنز در آثار حوزه کودک و نوجوان تاکید کرد و اذعان داشت: طنز و فضای شاد لازمه خلق اثری برای نوجوان است. اثری که برای نوجوان خلق می‌شود باید شاد و پر از هیجان باشد. مثلا در «من مهدی آذریزدی هستم» این دو نوجوان درحال جستجو هستند، با شخصیت‌های مختلفی آشنا می‌شوند و فکرهای جدید و تازه‌ای پیدا می‌کنند. ضمن این که موقعیت‌های طنزآمیز و شادی هم برایشان خلق شده‌ است تا نوجوان علاقه‌مند شود و اثر را بخواند.

وی افزود: من اولین جایزه‌ام را حدود بیست سال پیش دریافت کردم.گمان می‌کنم انسان در هر سن و سالی نیاز به تشویق دارد و این که می‌بینیم اثرمان در یک جشنواره‌ای دیده می‌شود،دلگرمی است تا ادامه دهیم.

حکیمیان به موضوع کتاب «من مهدی آذریزدی هستم» اشاره کرد: داستان این کتاب در دهه ۳۰ می‌گذرد و شخصیت‌های آن دو نوجوان به نام‌های حسینعلی و کوچک‌علی هستند که ماموریت دارند یک چمدان امنتی را از شهرستان به تهران ببرند. این دو نوجوان، طی حوادثی در تهران با مهدی آذریزدی نویسنده کودک و نوجوان آشنا می‌شوند.در آن زمان از طرف دربار برنده جایزه سال می‌شود و آقای آذریزدی حاضر نیستند که در مراسم اهدای جایزه شرکت کنند.این دو نوجوان اصرار می‌کنند و تلاش می‌کنند تا ایشان را راضی کنند تا جایزه را بگیرد.اما در نهایت این دو نوجوان به عنوان نماینده‌های ایشان به مراسم می‌روند.

طنز و فضای شاد لازمه خلق اثری برای نوجوان است. اثری که برای نوجوان خلق می‌شود باید شاد و پر از هیجان باشد

وی در مورد شخصیت پردازی این رمان گفت: شخصیت های نوجوان این کتاب قهرمان های معمولی هستند. هم خطا دارند و هم کار درست انجام می دهند. ما در یک مقطعی این را تجربه کردیم که تمام شخصیت‌ها یا سفید بودند و یا سیاه و این تجربه خوبی نبود. ما باید بپذیریم که شخصیت نوجوان هم می‌تواند اشتباه کند. در این کتاب هم همین‌گونه است. گاهی این دو نوجوان خطا می‌کنند و آقای آذریزدی راهنمایی‌شان می‌کند. این تجربیات را حتی ما آدم‌های بزرگسال هم داریم. منتها اشتباهات بزرگسالان بزرگ‌تر است و جبران کردن آن هم سخت‌تر است. شخصیت‌های نوجوان اما اشتباهاتشان کوچک‌تر و بدون غرض‌ورزی است.فضای نوجوان یک فضای پاک است. باید این را به رسمیت بشناسیم که نوجوان هم اشتباه می‌کند ولی در کنار آن تجربه کسب می‌کند و آگاه می‌شود.

حکیمیان درمورد علاقه اش به تاریخ و تاریخی نویسی گفت: من از کودکی به تاریخ علاقه داشتم و حتی رشته تحصیلی‌ام هم تاریخ بود.اگر به غربی‌ها نگاه کنید می‌بینید که تاریخشان را در قالب داستان، فیلم و انیمیشن به مخاطبان ارائه می‌دهند.مثلا رمان «بینوایان» بخشی از تاریخ فرانسه را روایت می‌کند. بنابراین داستان و رمان هم قالبی است که می‌توان برای ارائه تاریخ خودمان از آن استفاده کرد.تاریخ لزوما به معنای هزار سال گذشته نیست، بیست سال گذشته هم تاریخ به حساب می‌آید. خوب است که از این طریق نوجوانانمان را با تاریخ و شخصیت‌های مهم کشورمان آشنا کنیم.