زوج‌های جوانی که تصور می‌کنند نابارورند
به اعتقاد رئیس انجمن مامایی، بسیاری از زوج‌های جوان ایرانی به دلیل ناآگاهی از زمان و چگونگی برقراری روابط زناشویی انگ ناباروری می‌خورند و فکر می‌کنند که نابارورند. در حالی که با اطلاع از چگونگی عملکرد فیزیولوژی بدن زن و مرد و زمان مناسب اقدام برای بارداری مشکلشان حل می شود.
پایگاه خبری هیچ یک –گروه سلامت : متأسفانه بسیاری از زوج‌هایی که انگ ناباروری می‌خورند نمی‌دانند که چگونه و در چه زمانی باید با یکدیگر ارتباط برقرار کنند و راه و روش‌های فرزندآوری را نمی‌دانند و وقتی به متخصصان مراجعه می‌کنند متوجه می‌شوند که با یک برنامه ریزی ساده تقویمی مشکلشان حل می‌شود. عدم آگاهی از عملکرد طبیعی بدن یکی از مشکلاتی است که بسیاری از مادران باردار، زوج‌های جوان، مردان و زنان کشور ما از آن رنج می‌برند.
اینها بخشی از صحبت‌های ناهید خدا کرمی رئیس انجمن مامایی ایران است. در ادامه مفصل تر درباره تأثیر آگاهی در کیفیت زندگی زوجین، بهبود روند باروری، تحکیم خانواده، اجرای درست قانون جوانی جمعیت و… با وی گفت‌وگو کردیم که در ادامه مشروح آن را می‌خوانید:
آگاهی چه نقشی در زندگی زوج‌های جوان دارد؟
آگاهی و شناخت فیزیولوژی و عملکرد دستگاه تولید مثل توسط زوجین یکی از اساسی‌ترین نیازهای جوانان در ابتدای زندگی مشترکشان است که بر پایداری رابطه زناشویی و فرآیند باروری و فرزندآوری شان تأثیر می‌گذارد. حتی شناخت تغییرات فیزیکی و خلقی زنان در سیکل قاعدگی و شناخت عملکرد جنسی مردان توسط زن و شوهر(هر دو از خود و دیگری) می تواند مانع بسیاری از اختلافات زناشویی شود.
بسیاری از زوج‌های جوان در برقراری ارتباط مناسب زناشویی مشکل دارند، زیرا نه تنها مهارتی در این زمینه کسب نکرده اند بلکه منابع اطلاعاتی آنها کافی نیست و گاه حتی گمراه کننده است. شاهدیم که جوانان ما برای ورود به دانشگاه مدتها و با برنامه مطالعه می کنند و از اساتید متعدد بهره می‌برند اما برای ورود به زندگی مشترک و ایفای نقش همسری، والدی و همچنین برای ورود به عرصه اجتماعی در مدرسه و دانشگاه توانمند نشده اند و خانواده نیز نتواسته است در شکل گیری این بخش مهم از زندگی موفق عمل کند.
علت این مشکل چیست؟
زیرا سیاست‌های فرهنگی، اجتماعی و بهداشتی کشور نیز اختیار را ازخانواده ایرانی و جوان امروزی سلب کرده است، به همین دلیل است که کشور دچار یک پریشانی و پیچیدگی در اشتغال، ازدواج، طلاق، فرزندآوری و حرکت جمعیتی شده است.
زوج هایی به ما مراجعه می‌کنند که مدتها در کلینیک‌های مختلف ناباروری مورد ارزیابی قرار گرفته‌اند. هر دو هم به ظاهر از قدرت باروری برخوردارند اما به عنوان زوج نابارور با علت ناشناخته به دنبال درمان هستند. اما زمانی که شرح حال دقیقی از آنها گرفته می‌شود با یک حساب تقویمی در سیکل قاعدگی زن متوجه می شویم که مثلا یک سال است در زمان تخمک‌گذاری این زن و شوهر ارتباط زناشویی ندارند چون همسر به دلیل مسائل کاری دور از خانه بوده است. و با ایجاد یک تغییر کوچک در سبک زندگی و تعیین زمان مناسب رابطه زناشویی، مشکل آنها حل شده و باروری اتفاق می‌افتد.
همه این مسائل کوچک اما اساسی نیاز به آموزش و مهارت آموزی دارد. جوانان ما با کمترین مهارت آموزشی وارد زندگی مشترک می‌شوند و زمانیکه به مشکل می‌خورند در حل آن ناتوان می‌مانند و حتی مسیر حل مشکل و فرد مناسب برای مشاوره را نیز پیدا نمی‌کنند.
آگاهی؛ نیازی که قانون جوانی جمعیت و نظام سلامت از آن غافل است
آموزش و آگاهی تا چه دوره‌ای باید ادامه داشته باشد؟
متأسفانه زمانی که ما از آموزش و توانمندسازی جنسی جوانان یا زمان مناسب آن صحبت می‌کنیم با مقاومت‌ها و انگ‌های بی‌اساس مواجه می‌شویم. این در حالی است که توانمندسازی جوانان برای ایفای نقش همسری باید در دوره قبل از ازدواج و توسط متخصصین سلامت باروری آغاز شود و مرحله به مرحله تا زمان بارداری، زایمان و پس از زایمان پیش رود.
گرچه بدن انسان ها از یک نظم هماهنگ پیروی می‌کند اما شخصیت، احساسات، توانایی‌ها و شرایط زندگی آنان با هم متفاوت است. به همین دلیل تنها با آموزش چهره به چهره و مشاوره‌های حضوری و اختصاصی ویژه هر زوج می‌توان اطلاعات و آگاهی‌های لازم را در اختیار آنها قرار داد. شوربختانه این مسائل در نظام سلامت ما و آموزش‌های اجتماعی و فرهنگی ما مغفول و مظلوم مانده و حتی توان بهره برداری و استفاده از امکانات شرکت‌های دانش بنیان حوزه سلامت که در حال تولید محتوای آموزشی و مهارتی ویژه سلامت باروری، بارداری و فرزند پروری هستند را هم ندارد.
اینها مسائلی است که نه تنها در نظام سلامت بلکه بنظر می رسد حتی در ستاد ملی جمعیت هم به آن توجه کافی نمی‌شود.در اصل می‌شود با آموزش درست، حضوری و مجازی در زمان مناسب و توسط فرد متخصص و مسلط به مفاهیم مرتبط، زوج‌ها را برای داشتن یک رابطه زناشویی سالم ، لذت بخش، ازدواج پایدار، بارداری سالم، زایمان موفق و… آماده کرد.
خانم دکتر! این آموزش‌ها توسط چه کسانی باید ارائه شود؟
در گذشته در مراکز و شبکه‌های بهداشت مشاوره‌های قبل از ازدواج، سلامت باروری، بارداری، زایمان، بهداشت مادر و کودک واحد های مستقلی بودند که ماماها در هر واحد خدمات خاص به گروه هدف ارائه می‌دادند. اما امروز چیدمان نیروی انسانی در شبکه بهداشت ما در بعد از طرح تحول، مغایر با سیاست‌های جمعیتی کشور است و نظرات کارشناسی گروهی که متولی ارائه این خدمات است شنیده نمی‌شود.
گرچه امروزه در شبکه بهداشت این آموزش‌ها به درستی توسط ماما ارائه می‌شود اما شیوه ارائه این خدمات دارای مشکلات عدیده‌ای است که اغلب همکاران ما در شبکه بهداشت بارها آن را به مسئولین انعکاس داده‌اند.
البته روی کاغذ و نسخه‌های صفر ۲ و صفر ۳ و دیگر صفرها همه چیز عالی بنظر می‌رسد، ولی در حقیقت ابتکار عمل از ارائه دهنده خدمات سلب شده است؛ آنهم در عصری که هوش مصنوعی دارد وارد حوزه سلامت می‌شود و بسیاری از محتوی های آموزشی در فضای مجازی و رسانه های تصویری نیز قابل ارائه است.
اما دولت و به خصوص نظام سلامت ما هنوز می‌خواهد از صفر تا صد هر مسیر را خودش یا حلقه مرتبط به خودانجام دهد، در حالیکه صرفاً وظیفه وزارت بهداشت سیاست گذاری، نظارت و تأمین منابع است و بهتر است که تولید محتوا و اجرای برنامه‌ها و پروژه‌های خود را واگذار کرده و بخشی از خدمات مورد نیاز سلامت را از بخش خصوصی خریداری کند.
هزینه شرکت در این کلاس‌ها چقدر است؟
علی‌رغم آنکه برگزاری کلاس‌های مهارت آموزی زوجین، مادران و پدران در انتظار فرزند در این مراکز هزینه زیادی ندارد و تا کنون به شدت با استقبال مادران روبه رو بوده اما به دلیل تعرفه‌های ناچیز، افزایش هزینه نگهداری، پرسنلی و… آنگونه که باید توسعه نیافته است. در صورتیکه وزارت بهداشت می تواند بسیاری از خدمات سطح یک و حتی سطح دو را از این مراکز خریداری کرده و یا حتی با اتصال این مراکز مشاوره مامایی و دفاتر کار مامایی با شبکه بهداشت، با امکان ارجاع افقی و عمودی خدمات سلامت باروری، پره ناتال و دوران شیردهی مادر و کودک در این مراکز ارائه شود.
آیا فقط زنان باردار می‌توانند در این کلاس‌ها شرکت کنند؟
خیر. کلاس‌های ویژه قبل از ازدواج و مشاوره به زوج‌های جوان هم ارائه می‌شود. در بعضی از موارد زوجینی که تازه ازدواج کردند و مشکل ارتباطی با یکدیگر دارند «دچار ازدواج به وصال نرسیده یا زفاف به سرانجام نرسیده دارند» به این مراکز مراجعه کرده و به راحتی با گذراندن چندین جلسه توسط ماماهایی که در بخش مشاوره جنسی و زناشویی فعالیت می‌کنند مشکلشان حل می‌شود. البته مشکلاتی هم در برگزاری این دوره‌ها و ارائه مشاوره های زناشویی وجود دارد.
چه مشکلاتی؟
سلامت باروری بحث بسیار وسیعی است و از کودکی تا سالمندی را در بر می‌گیرد، بدن زنان و دستگاه باروری زوجین در هر مقطع سنی تغیراتی را تجربه می‌کند که بر زندگی زناشویی و عملکرد جنسی و باروری تأثیر مستقیمی دارد. آموزش به دختران و پسران جوان و زوج‌هایی که قصد بارداری دارند و می‌خواهند در زمینه روابط زناشویی، مسائل جنسی و فرزندآوری مهارت کسب کنند نیاز به وقت زیاد، حوصله و علم و مهارت ویژه ای دارد.
همچنین در بعضی مواقع مسئله خصوصی است و نمی‌شود جزئیات آن را در جمع بیان کرد. رعایت حفظ حریم خصوصی بسیار مهم است. بنابراین ماما باید فرصت لازم و کافی داشته باشد تا بتواند به سؤالات این تعداد از افراد متقاضی پاسخ صحیح دهد و آنها را راهنمایی کند. اما در شبکه بهداشت این شرایط تقریباً وجود ندارد و لازم است تا این حوزه به همان گروه همسان شاغل در مراکز بهداشت یعنی ماماهای فعال در بخش خصوصی برون سپاری شود. یا حداقل در مراکز جامع سلامت واحد سلامت باروری، بارداری و مامایی فعال شود.
همچنین لازم است تا وزارت بهداشت و ستاد جمعیت از شرکت‌های دانش بنیان حوزه سلامت که محتواهای آموزش همگانی مناسبی در زمینه سلامت زنان ، سلامت باروری و فرزندپروری تهیه و منتشر کرده‌اند، حمایت کند. البته برخی از این شرکت‌ها و مؤسسه‌های دانش بنیان با وجود اثرگذاری بالا و دسترسی مناطق محروم به آنها، به دلیل مشکلات مالی در حال تعطیلی فعالیت‌های خود هستند. در حالیکه می‌توان تولید محتوا و رسانه‌ای بسیاری از پروژه‌های آموزشی وزارت بهداشت یا ستاد جمعیت را به شرکت های دانش بنیان حوزه سلامت سپرد.
ماما، با ارزش ترین سرمایه پزشکی کشور
خانم دکتر! طبق روال مادران پس از زایمان دوبار توسط پزشک ویزیت می‌شوند. آیا کافی نیست؟
بله دستورالعمل دو یا چند ویزیت پس از زایمان را پیش بینیکرده‌اند. اما آیا مامایی که لقب مراقب ماما دارد و ۱۰۰ تا کار دیگر از جمله ورود اطلاعات به سامانه را هم باید انجام دهد، می‌تواند در طی هر ویزیت زن تازه زایمان کرده، تمام نیازهای فیزیکی و روحی روانی و مراقبتی یک مادر جوان را برآورده کند؟
درصورتی که ماما کارش را هم درست انجام دهد، اما قادر به پاسخگویی تمام سوالات و گذاشتن وقت کافی برای رفع نیازهای مادر نیست و دلیل آن دستورالعمل‌ها و نحوه چیدمان نیروی انسانی در شبکه است. بنابراین ما جای کار بسیار داریم. متأسفانه ارتباط شبکه بهداشت کشور، ستاد پزشک خانواده، ستاد جمعیت، فرهنگستان علوم پزشکی، شورای عالی انقلاب فرهنگی و بسیاری از مراکز تصمیم سازی و سیاستگذاری در حوزه سلامت باروری، جمعیت و فرزندآوری با محافل علمی مامایی و انجمن علمی مامایی قطع است.صدایمان هم به جایی نمی رسد.
پتانسیل های مامایی کشور یکی از با ارزش ترین سرمایه های کشور است که می‌تواند با کمترین هزینه بیشترین بازدهی را داشته باشد، کما اینکه هم اکنون نیز ۱۲۰۰۰ مامای شاغل در شبکه بهداشت کشور بار اصلی بهداشت کشور را بدوش می‌کشند. ما در انجمن و اساتید گروه های آموزشی مامایی و وسلامت باروری کشور داوطلبانه آماده هستیم تا کمک کنیم. و در این ۱۰-۱۲ سال بارها اعلام کردیم مسیری را که وزارت بهداشت و ستاد ملی جمعیت که با زحمت و تلاش بسیار هم دارند طی می‌کنند هزینه اثر بخشی کافی ندارد.
در حال حاضر به اندازه کافی نیرو ماما برای آموزش در کشور وجود دارد؟
بله. ما برای توانمند کردن زنان، مردان و خانواده‌ها به اندازه کافی هم در شبکه بهداشت و هم در بخش خصوصی نیروی انسانی مامایی داریم. کمبود‌های بخش بهداشت به راحتی با برون سپاری خدمات سلامت باروری به دفاتر کار مامایی و مراکز مشاوری مامایی قابل حل است. اما کمبود مهم نیروی انسانی ماما در زایشگاه‌ها است. در حال حاضر در زایشگاه‌ها با کمبود شدید نیروی انسانی ماما مواجه هستیم که با مامای همراه یک مقداری جبران می‌شود. اما برای مامای همراه هم هرروز یک هجمه و مشکل داریم.
چرا؟
چون مادری که در کلاس آمادگی برای زایمان شرکت می‌کند، مامای همراه و مامای عامل زایمان را خودش با عشق انتخاب می‌کند، زیر بار مداخلات غیرضروری و سزارین انتخابی نمی‌رود و خود مادر تصمیم ساز و تصمیم گیرنده است . اما این امر به مذاق برخی‌ها خوش نمی‌آید و چون مخالفین این طرح در مراکز تصمیم سازی و سیاستگذاری وزارت بهداشت و ستاد جمعیت هم نفوذ دارند هر روز مشکلی بر سر راه این تنها انتخاب مادران و پدران قرار می‌گیرد و ماماهای خلاق و کارآفرین ما نیز دچار مشکلات عدیده‌ای شده‌اند.
مامای همراه؛ مهمترین نیاز مادران در دوران بارداری
چرا داشتن مامای همراه اهمیت دارد؟
چون مامای همراه در تمام طول بارداری ۹ ماه درکنار زن باردار بوده و علاوه بر ارائه خدمات مامایی با خصوصیات اخلاقی مادر آشنا شده، شرایط مادر و نیاز های عاطف -حمایتی و سلامتی مادر برآوره می‌شود. همچنین مادر و مامای همراه زبان همدیگر را می‌فهمند بطوری که حتی با اشاره می‌توانند با یکدیگر حرف بزنند.
اما نکته‌ای که از همه بیشتر اهمیت دارد این است که مادر به مامای همراه خود اعتماد دارد و نه تنها بارداری کم استرس و بدون دغدغه ای را طی می‌کند بلکه در طی ساعت‌های طولانی زایمان مشارکت فعالی دارد و میزان سزارین در این گروه بسیار کاهش داشته و نوزادی سالم را تحویل خانواده می‌دهند. معاونت درمان وزارت بهداشت به اهمیت این موضوع واقف است به همین دلیل یکی از موفق ترین برنامه‌های بخش درمان امکان حضور مامای همراه در حین زایمان بوده است اما نیاز به حمایت همه جانبه و گسترش این برنامه بسیار ضروری است.
۲۸۰۰۰ ماما رضایت شغلی ندارند!
نقش ماما در اجرایی قانون جوانی جمعیت چیست؟
نیروی انسانی در اجرای هر قانونی بسیار مهم است. برای اجرای قانون جوانی جمعیت در وزارت بهداشت، و در حوزه‌های فرهنگی و اجتماعی یکی از مؤثر ترین نیروی انسانی، ماما است. در حال حاضر ۱۲ هزار ماما در شبکه بهداشت ایران در حال فعالیت هستند. اگر این ۱۲ هزارنفر انگیزه و رضایت داشته باشند و به آنها اجازه دهند که در چهارچوب شرح وظایفشان کار کنند؛ ابزار نیروی انسانی عظیمی هستند.
اما ماماهای ما به دلیل آسیب به هویت حرفه‌ای و بی‌توجهی به انتظاراتشان، رضایت شغلی ندارند این در حالیست که رضایت نیروی انسانی یکی از عوامل موفقیت مدیریت پروژه های بهداشتی است.
حدود ۲۸۰۰۰ ماما در زایشگاه‌های کشور مشغول به کارند، اما حاصل زحماتشان که دریافت تعرفه زایمان‌هایی است که انجام می‌دهند به آنها پرداخت نمی‌شود، علاوه بر آن مورد بی‌احترامی هم قرار می‌گیرند، اختیار از آنها گرفته می‌شود و در پرونده‌های قضایی محکوم شده و باید دیه‌های کلان بپردازند. همه اینها انگیزه و امید را از همکاران ما سلب کرده است و شاهدیم که این روزها مهاجرت ماماها از کشور سرعت گرفته است.
یکی از بهترین برنامه‌های وزارت بهداشت در طی ۱۰ سال گذشته طرح مامای همراه و ترویج زایمان طبیعی بوده است. اما الآن برای همین دو طرح هم که به نفع مادر است یا درواقع تنها کاری که برای خود مادر تا کنون انجام شده دائم مخالفت می‌کنند.
مهمترین مشکل ماماها و علت ناراضی بودن آنها چیست؟
مهمترین مشکل هویت حرفه‌ای این گروه است که خدشه دار شده در شبکه بهداشت اسم مراقب سلامت در کنار اسم ماماها قرار گرفته است. اصلاً دیگه خانواده‌ها به این افراد اعتماد نمی‌کنند. خانواده می‌گوید مراقبت سلامت چی‌هست؟ خانواده ماما را می‌شناسد. اصرار وزارت بهداشت به اینکه بگوید مراقب-ماما، خودش بحث برانگیز و دردسرساز بوده است.
دومین مورد این است که ماما زمان کافی برای مشاوره دادن به زوج جوان و خانواده وحتی دختران پیدا نمی‌کند برای اینکه چندین وظیفه دیگر را هم باید انجام دهد . به قدری که وزارت بهداشت به پرکردن اطلاعات در سامانه و نوشتن پروتکل توجه می‌کند به نیروی انسانی و رضایت و انگیزه او توجه نمی‌کند. در حالی که به راحتی می شود از بین ۲ یا ۴ مامای شاغل در هر پایگاه یک یا دو نفرشان مامای مسئول ارائه مراقبت های سلامت باروری و بارداری و پس از زایمان باشند.
در زایشگاه هم که عرض کردم حاصل رنج و مشقت انجام یک زایمان طاقت فرسا که تعرفه زایمانی است چیزی نصیبش نمی شود و علوه بر آن استقلال حرفه ای وی دچار خدشه شده که دود همه این مسایل به چشم مادر باردار و نوزاد می رود.
توانایی مراقبت از خود، اقدام مفید شبکه بهداشت
از نظر شما برای تسهیل باروری، فرزندآوری و زایمان چه اقداماتی باید صورت گیرد؟
بارداری یک پروسه طبیعی است و فقط نیاز به حمایت دارد. مگر اینکه مادر یک شرایط خاص داشته باشد. درحال حاضر دستورالعمل‌های ترویج زایمان طبیعی در کشور ابلاغ می‌شود اما در اجرا می‌بینیم آنگونه که باید اجرا نمی‌شود و یا برخی ها می‌گویند که اصلاً چرا این دستوالعمل نوشته شده است.
مشاوره به زنان و مردان در قبل از بارداری و حین بارداری بسیار مهم است. در بخش خصوصی مراکز مشاور مامایی ما بسیار موفق عمل می‌کنند. اما کافی نیست. اگر ما در هر پایگاه بهداشت این خدمات را جدا کنیم و از آن حالت ادغام یافته در یک فرد در بیاوریم، یعنی برای زنان باردار، زوج‌های جوان و… به صورت واحدهای جداگانه خدمات ارائه شود و دوره‌های مهارت آموزی و توانمندسازی برگزار کنیم، اتفاقات بسیار خوبی در زمینه فرزند آوری و رشد جمعیت خواهیم داشت.
یکی از اقدامات مفید در شبکه بهداشت فراهم کردن شرایط کسب مهارت مراقبت از خود است تا خانواده ها بتوانند در زمینه‌های مختلف و مشکلاتی که ممکن است برای هر فردی بخصوص زنان پیش بیاید مانند عفونت‌های واژینال، غربالگری سرطان‌ها، بارداری و مراقبت از کودک مهارت لازم را کسب کنند.
