این عزاداران از همه عزیزتر بودند

گروه جامعه هیچ یک _ نعیمه جاویدی: گذرتان تاکنون به منطقه 17 تهران افتاده است؟ اگر بومی محله نباشید و توی خیابان، کوچه‌ها و پس کوچه‌هایش راه بروید، اولین چیزی که توجه تان را به خودش جلب خواهد کرد، تابلوی حک شده بر پیشانی معابر است. پیشوند شهید روی بیشتر این تابلوهای آبی رنگ، نقش بسته. اینجا کوچکترین منطقه تهران با بیش از 4هزار شهید عنوان ویژه ای دارد؛ «دارالشهدای تهران». منطقه ای که تعداد شهدایش از برخی شهرهای کشور هم بیشتر است. مردم اینجا طبع لطیفی دارند؛ غریب نواز، محروم نواز و پای کار خاندان اهل بیت(ع).

مراسم تشییع پیکر شهید «فغانی» از شهدای تازه تفحص شده در دارالشهدای تهران

در این لاله سرای پایتخت اما یکجا حسابی خانه امید اهالی بود. ساختمان پر دارو درختی با دیوارهای کشیده و بلند آجری که خانه کودکان محروم شهر بود. همان کودکان بدسرپرست و بی سرپرستی که اگرچه بهزیستی کشور در این خانه که به نام شهید «ترکمانی» مزین بود، سرپرستی شان را برعهده داشت اما چشم و چراغ محله بودند و اهالی خودشان را قیّم عاطفی بچه هایش می دانستند. اهالی به بچه های این مرکز می گفتند: «برکت محله». مدتی قبل اما بنابه دلایلی تصمیم گرفته شد، کودکان این مرکز به یکی دیگر مراکز بهزیستی شهر تهران منتقل شوند. از همین جا قصه دلتنگی اهالی برای دوست داشتنی ترین بچه های محله شروع شد. بچه هایی که ماه محرم، در کنارشان حال و هوای دیگری داشت. اینجا قرار است چند روایت از همین دلتنگی ها را بخوانیم.

کودکان مرکز شهید ترکمانی به شیرخوارگاه و بهزیستی «شبیر» منقل شدند

یادش به خیر! تمام سال یک طرف، ماه محرم یک طرف اهالی منطقه 17 تا می توانستند سراغ این بچه ها می رفتند. در شب و روز منتسب به حضرت علی اصغر(ع) اما کولاک می کردند. به خصوص آنهایی که عمری در حسرت فرزند بودند، با تهیه شیرخشک، شیر، گوشت قربانی، میوه، خوراکی های مورد علاقه بچه ها، اسباب ­بازی و انواع هدیه، خودشان را به خانه ایتام و کودکان بی سرپرست و بد سرپرستی می رساندند که ولی نعمت یک منطقه به شمار می آمدند. حالا مدتی است، کودکان این مرکز به مجتمع بهزیستی «شبیر» منتقل شده اند. دوری راه، این توفیق هر ساله را از برخی اهالی یک منطقه گرفته اما هنوز هم قدیمی های محله برای بچه هایی که مثل بچه های خودشان دوستشان داشتند، دلتنگی می کنند. هر وقت هرکدام از اهالی که برای ادای نذر یا تقدیم هدایا به خانه جدید بچه ها می رود، سلامشان را به امانت به آنها می سپارند تا به عزیزانشان؛ بچه های نورچشمی محله برساند.

تصویر تزیینی است

ننه هاجر، سلام رساند!

خیابان شهید «علمی»، حوالی یکی از معروف ترین شیرینی فروشی های منطقه، بانویی سالمند با واکر، آسه آسه قدم بر می دارد. سراغش که می روی، متوجه می شوی می خواهد از کوچه شهید«محمدزاده»، خودش را به آستان تنها امامزاده مدفون در منطقه از نوادگان امام حسن مجتبی(ع)؛ امامزاده حسن امیری(ع) برساند. به زحمت فارسی صحبت می کند و اصالتاً آذری است. وقتی از بچه ها و بهزیستی قدیمی محله از او می پرسی، می گوید: «فرقی با نوه هایم نداشتند. شوهر خدابیامرزم بنّا بود. درآمدش خیلی زیاد نبود اما همیشه اولین قسمت از حقوقش را برای این بچه ها کنار می گذاشت. می گفت، از وقتی این بچه ها آمده اند اینجا و هر ماه این مبلغ را برایشان کنار می گذارم، دقت کردی چقدر برکت به مالمان آمده، خانم؟! راست هم می گفت. ما با همین برکت کربلا رفتیم، مکه  رفتیم و… قبل از آن اما پولمان انقدر برکت نمی کرد.» خودش را «هاجر» معرفی می کند و فامیلی اش را «نصیری»، می گوید: «درست است که شوهرم به رحمت خدا رفته اما پسرم امانتی را می برد برای بچه ها. باید ببخشند بچه ها به بزرگی خودشان. ناچیز است اما من دلم به همین خوش است. پسرم رفته خانه جدید بچه ها را دیده و می گوید خیلی آباد و بزرگ است، الحمدلله!»

از هم جدا می شویم، صدای پیرزن می آید که می گوید: «دخترجان! اگر رفتی سراغ بچه ها بگو «ننه هاجر» سلام رساند.» درست است که طبق قوانین مجتمع های بهزیستی مردم نمی توانند بچه ها را از نزدیک ببینند و دیدارها ضوابط و شرایط کاملاً خاصی دارد و برای همه ممکن نیست. برای اهالی دارالشهدای تهران اما همین که هر بار به بهزیستی محله شان سر می زدند، صدای بازی و خنده بچه ها را از حیات پشتی که پر از تاب و سرسره بود می شنیدند، انگار همه چیز بود. برای همین دلتنگی هاست که مدام سلام می رسانند.

تصویر تزیینی است

دسته عزاداران کوچولوی بهزیستی

بیراه نیست که ننه هاجر می گوید به بچه ها سلام برسان! اهالی منطقه هر وقت برای تحویل دادن نذری و هدایایشان به بهزیستی شهید ترکمانی سابق واقع در خیابان شهید علمی، روبروی بوستان ابوذر مراجعه می کردند، امانتی های معنوی جالبی، علاوه بر بسته ها به مسئولان این مجموعه می سپردند. شیرخوارگاه که مدتی بعد محل نگه داری از کودکان بدسرپرست و بی سرپرست هم تبدیل شد، درب بزرگ آهنی داشت که از لای نرده ها می شد، سرکی توی حیاط مرکزی ساختمان کشید. همان جا که درختان مثمر در کنار درختان چنار،کاج و بوته های بلند رز، پیچ امین الدوله، یاس و شب بو باغچه باصفایی برای بچه ها ترتیب داده بود. در طول روز بچه ها کمتر توی محوطه بودند تا حریمشان رعایت شود اما کافی بود،‌ اقبال با کسی یار می شد و از قضا موقع حضورش در مجموعه بچه ها را هم از پشت نرده های درب یا اتاقک نیمه شیشه ای نگهبانی می دید. حیاط با صفایی که ماه محرم تنه درختانش با کتیبه های مشکی و مزین به اشعار آیینی، سیاهپوش می شد. دسته عزاداری کودکان هم هر شب، توی همین محدوده مستقر بود.

تصویر تزیینی است

 گاهی هیأت های محله هم با اجازه مسئولان بهزیستی و نکات مربوطه، توفیق یارشان می شد تا مدتی کوتاه در همین محوطه مستقر شوند تا بچه ها بتوانند در خانه خودشان طعم یک عزاداری واقعی را بچشند. فقط خدا می داند که دسته های عزاداری برای مهمان این مجلس متفاوت شدن چه رقابت شیرینی با هم داشتند. بعضی خانواده ها هم با هماهنگی مسؤولان این مجتمع بهزیستی شام یا ناهار وعده می گرفتند تا برای بچه ها نذری بپزند و برایشان ببرند.

سیاهپوشان یکی از مراکز شبه خانواده کشور

هرکس هدیه و بسته ای را برای بچه ها می برد، به مسؤولان مرکز می گفت: «سلام ما را به بچه ها برسون بی زحمت!»/ «میشه از طرف ما یک ماچ محکم از صورتشان بگیری؟»/ «میشه بهشون بگین خیلی دعام کنن؟»/ «از طرف محکم بغلشون می کنی؟»/ «میشه بپرسی چی دوست دارن دفعه بعد همون را براشون بیارم؟» و… خلاصه کم نبود از این جمله ها که حتی مرورشان هم حال اهالی را خوش می کند و البته برای بچه ها دلتنگ.

تصویر تزیینی است

یاد آن دست نوازشگر بخیر!

«یحیی»، مرد میانسالی است که برای معرفی اش فقط به گفتن نام خودش بسنده می کند. همین چند ماه قبل، تازه متوجه شده که بچه ها منتقل شده اند به یک مرکز دیگر و البته خیلی دیر باخبر شده. ناراحت است و می گوید: «به خاطر کرونا و فوت یکی از عزیزانم، حال روحی خوبی نداشتم اصلاً. از طرفی می گفتم بگذار این بیماری لعنتی تمام بشود، یک روز مفصل می روم و به بچه ها سر می زنم. می خواستم هزینه سالگرد همسرم را به مجموعه بدهم که متوجه شدم، جابجا شده اند. خانه جدیدشان خیلی دور است در شرق تهران آن هم برای ما که جنوبغرب تهران هستیم. راستش پایم، دیگر توان حرکت ندارد. الان دو ماه است، منتظرم پسر برادرم مرخصی بگیرد و من را ببرد مجتمع شبیر تا نذری و خیرات بچه ها را ببرم. همسرم که زنده بود، برای بچه ها شال گردن بافته بود زمستان. خیلی به این بچه ها علاقه داشت. دامن ما هیچ وقت به داشتن اولاد سبز نشد؛ حتماً مصلحتی در کار بود. برای همین عید برای این بچه ها، عیدی می خریدیم. ماه محرم، برایشان خرما و حلوا می آوردیم. شیرخشک می خریدیم و…»

آقا یحیی که خانه شان در خیابان شهید«فریدون احمدی» است و برای استراحت به بوستان ابوذر؛ باغستان همسایه روبرویی بهزیستی سابق سرزده، چشمانش پر می شود و می گوید: «یک دوره، طرح جالبی برگزار شده بود، بهزیستی بعد از انجام آزمایش و چکاپ کامل سلامت اجازه می داد بعضی افراد در قالب مربی یار، موقع برگزاری اردوها یا برگزاری دوره های آموزشی زیرنظر مجموعه همراه بچه ها و مربی ها باشند. هیچ وقت به اندازه آن روزها خانمم را خوشحال ندیده بودم. می گفت وقتی این بچه ها را نوازش می کند، انگار قلبش از هر درد و حسرتی خالی می شد.»

سیب های صادراتی مخصوص

خانه کودکان نورچشمی دارالشهدای تهران، چند وقت از سال پر رفت و آمد و پر از هدیه بود. سال نو، شب یلدا، ماه رمضان، ماه محرم به خصوص شب حضرت علی اصغر(ع). بسته های شیر و شیرخشک بود که روی هم تلنبار می شد. هر کس باغ و محصولی داشت، برای بچه ها جدا، دستچین و بهچین می کرد. مثل خانواده «یعقوبی» که سرخ ترین سیب های باغشان، سهم این بچه ها بود. ماجرا را یکی از اهالی محله ابوذر تعریف می کند و می گوید: «حاج احمد، پدر خانواده یعقوبی بهترین محصولات باغ را برای بچه ها می آورد. همیشه می گفت که این سیب، سهم بچه هاست نه نذر. سهم یعنی مال خودشان است و من امانت دارشان هستم. بهزیستی هیچ وقت متوجه نشد، حاجی باغ سیب در «سلماس» دارد. فکر می کردند یک بنده خدایی سالی دو وعده برای بچه ها سیب بهاره و پاییزه می خرد. دوست نداشت حتی اسم و مشخصاتش را بگوید.»

تصویر تزیینی است/ شیرخشک از مهم و مطلوب ترین اقلام اهدایی به شیرخوارگاه هاست

آقای نگهبان خیلی امانت دار

همان وقت ها که هنوز بهزیستی شهید ترکمانی در بهزیستی و شیرخوارگاه «شبیر» ادغام نشده بود، وقتی برای تحویل یک امانتی کوچک به شیرخوارگاه ترکمانی رفته بودم، رنگ و بوی خوش سیب های سلماس را از نزدیک دیده و شنیده بودم. نگهبان شیرخوارگاه که در ساعات غیراداری و غیاب کادر اداری موظف بود امانتی و هدایای نقدی و غیر نقدی مردم را تحویل بگیرد و رسید بدهد، می گفت: «من می دانم این سیب ها را از سلماسمی آوردند، سالی یکی، دو بار عطرشان هوش از سر آدم می پراند اما خیّرش را نمی شناسم.»

خادم خوش عقیده ای بود و دست به امانت مردم نمی زد: «اینجا یاد می گیرم، نذر مردم را حتی اگر یک دانه ارزن باشد بی چشمداشت، تحویل بچه ها بدهم. باورتان می شود، لب به هیچ کدام از خوراکی ها نمی زنم، این مال بچه هاست؛ صفر تا صدش! آدم در امانت خیانت نمی کند. چشم و دلم را پاک باید نگه دارم اینجا عین پل صراط است.» فکر کن ماه محرم باشد، یکی شله زرد خوش عطر و طعم بیاورد، آن یکی حلوای تن تنانی و دیگری آش رشته ای که بوی خوش نعنا داغ و سیرداغش مستت کند اما حتی وقتی دستت به چربی دیگ می خورد، بشویی تا مبادا انگشتت را به دهان ببری و بعد وسوسه شوی و دلت بخواهد ناخنکی به امانتی بزنی. یادش بخیر امین بچه های مرکز شهید ترکمانی.

حامیان گمنام حسینی

مغازه ای هم در محله امامزاده حسن(ع) هست که کارش فروش پتو و کالای خواب است اما بنابه نذر و نیت بزرگ خانواده، دهه محرم، بساط کسب و کار در این مغازه تغییری عمده می کند. اهالی خانواده معتقدند باید به سیاهپوشان و آیین عزای حسینی(ع) شور و حال داد. به خصوص وقتی بچه ها و دسته های عزاداری نوجوانان و کودکان برای خرید اقلام مورد نیاز به این مغازه مراجعه می کنند علاوه بر روی خوش با تخفیف هایی که بیشتر شبیه مساعدت و حمایت است روبرو می شوند. صاحب مغازه اما خودش اصلاً چیزی درباره کارهای خیر محرمی اش نمی گوید. یکی دیگر از کسبه اما حق مطلب را ادا می کند: «این خانواده را خدا نگه دارد! یک موسسه بهزیستی اینجا بود قبلاً که مسئولانش هروقت برای خرید اقلام محرمی می آمدند یا بانیانی که خودشان می خواستند برای آنجا خرید کنند،‌ یک تخفیف جانانه می گرفتند. الان بهشان بگویی کتمان می کنند اما خود ما در عالم همسایگی و کسب و کار خبر داریم که حتی طبل،‌سنج، زنجیر و پرچم های کوچک خیلی قشنگ به این بچه ها و معلولان ذهنی هدیه می دادند. یکبار که زیر زبان حاجی را کشیدم، گفت: از این بچه ها عزیزتر هم پیش امام حسین(ع) مگر داریم؟ اینها عزیزترین عزاداران آقا هستند. خودمان را بچسبانیم به عقبه نامشان شاید نگاهی هم به روی سیاه ما انداختند.»

اول فرشته ها بعد ما!

ماه محرم همیشه در دارالشهدای تهران، حال و هوای خوبی دارد. مردمی که یا خانواده شهیدند یا همسایه یک یا چند خانواده شهید، از مفهوم شهادت و ایثار جا نمی مانند. حالا هم چند سالی است در غیاب موسسه بهزیستی محله شان، حق امانت داری را بجا می آورند. سراغ همسایه عزیز را می گیرند. یکی به رسم امانت داری، نذورات و امانتی ها بقیه را بر می دارد و همراه نذری خودش به خانه جدید بچه های ترکمانی می برد که حالا بچه های شبیر هستند. چند خانم در بوستان آلاله، کمی آن طرف تر از هیاهوی خیابان ابوذر، نزدیک به کلانتری ابوذر و ساختمان بزرگ و قدیمی بهزیستی سابق در بوستان محله دورهم جمع شده اند. به نظر می رسد از مجلس روضه برگشته اند. چشمان و بینی شان سرخ است. سراغشان می روم تا ببینم از بچه های شیرخوارگاه سابق، خاطره ای دارند؟ اصلاً یادشان هست که چنین جایی در محله شان بود که غافلگیر می شوم؛ یک «آخ!، یادشان بخیری!» می گویند که تکلیف را مشخص می کند.

یکی از بانوان که انگار بزرگتر از بقیه است و حرفش برو دارد، خودش را «محمدی»  معرفی می کند و می گوید: «باورتان می شود، هروقت از کنار دیوار ساختمان قدیمی بهزیستی رد می شوم توی دلم می گویم اینجا متبرک است چون یک زمان، فرشته های خدا اینجا زندگی می کردند.» حرفش را با لحنی مسئولانه ادامه می دهد: «ما سعی می کردیم حق همسایگی را ادا کنیم. تابستان قبل از اینکه برای بچه های خودمان بستنی بخریم اول برای بچه ها ترکمانی می خریدیم. میوه نوبر هم همین طور. کسبه هم تخفیف می دادند حسابی، خدا خیرشان بدهد.»