در نظام جدید ارزیابی دانش‌بنیان‌ها شرط دریافت تسهیلات بیشتر چیست؟
در نظام جدید ارزیابی دانش‌بنیان‌ها، این شرکت‌ها برای دریافت تسهیلات بیشتر باید یک شاخص کلیدی و مهم را ارتقا دهند؛ شاخصی که می‌تواند منجر به حل نیازهای کشور و افزایش تأثیرگذاری آن‌ها در اقتصاد شود.
به گزارش گروه علم و پیشرفت هیچ یک _گزارش‌های مختلف حاکی از آن است که حدود 80 درصد از شرکت‌های دانش‌بنیان، 20 درصد از بازار محصولات دانش‌بنیان را در اختیار دارند و این یعنی لازم است تا ریل‌گذاری‌هایی صورت گیرد تا این شرکت‌ها بتوانند خود و سهم‌شان از بازار را توسعه دهند. به همین منظور نظام ارزیابی جدید دانش‌بنیان‌ها به صورت ارتقایی تنظیم شده است و شرکت‌های نوپا برای دریافت حمایت‌های بیشتر، باید فروش خود را افزایش دهند.
برنامه رشد 5 ساله شرکت‌ها در نظر گرفته می‌شود
یکی از تغییرات جدید در مدل ارزیابی دانش‌بنیان‌ها، در نظر گرفتن مسیر رشد شرکت است. مطابق با آئین‌نامه جدید، شرکت‌های دانش‌بنیان بایستی با مشارکت معاونت علمی و فناوری، برنامه‌ای 5 ساله برای رشد خود ارائه دهند و بعد از 5 سال با ارزیابی مجدد به عنوان دانش‌بنیان تمدید شود. اگر در این بازه زمانی، رشدی صورت نگیرد، حق امتیاز دانش‌بنیانی از شرکت سلب می‌شود.
ایمان اعیانی، مدیرکل ارزیابی شرکت‌های دانش‌بنیان معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری در خصوص مدل جدید ارزیابی شرکت‌های دانش‌بنیان گفت: «در مدل جدید تلاش داریم مبتنی بر برنامه رشد هر شرکت، ارزیابی‌های فناورانه و اقتصادی را داشته باشیم و با یک سازوکار امتیازبندی، امتیازهای فناوران اقتصادی را در نظر گرفته و از همه جهات شرکت‌ها را مورد بررسی و ارزیابی قرار دهیم.»
توجه به بازار و رفع نیاز مردم در نظام ارزیابی جدید
در ارزیابی پیشین، سطح فناوری شرکت‌ها هر 3 سال یک‌بار بررسی می‌شد و اگر از سطح فناوری متوسط کشور بالاتر بود، به عنوان دانش‌بنیان ثبت و حمایت می‌شد. در رویکرد جدید، علاوه بر سطح فناوری، میزان فروش شرکت و به نوعی اندازه شرکت نیز در ارزیابی جدید در نظر گرفته می‌شود.
تعریف دانش‌بنیانی به شکل سطح فناوری باعث شد حدود 9000 شرکت دانش‌بنیان در کشور شکل بگیرد و بسیاری از فناوری‌های پیچیده، وارداتی یا تحریمی بومی‌سازی شود و نیاز کشور به خارج را از بین ببرد. تولیدات بار اول، نمونه‌های از این موفقیت‌ها بود که توانست تأثیر تحریم را بر تجهیزات گلوگاهی نفتی کاهش دهد. بعضی از این فناوری‌ها مانند کاتالیست‌های بومی، توربین‌ها و تجهیزات پتروشیمی مورد استفاده در پالایشگاه‌های فراسرزمینی، حتی به مرحله صادرات هم رسید و جای خود را در بازار دنیا باز کرد.
افزایش تیراژ تولید در یک واحد تولیدی باعث سرشکن شدن هزینه‌ها و کاهش قیمت تمام‌شده محصولات می‌شود.
با این وجود، نیاز به محرک‌های جدیدی وجود دارد که شرکت‌های دانش‌بنیان کوچک یا با فناوری گران‌قیمت را به سمت توسعه خود و بازار حرکت دهد؛ زیرا در صورت کاهش هزینه‌های تولید به کمک افزایش تیراژ، می‌توان کالاها و خدمات پیشرفته را با قیمت تمام‌شده کم به بازار هدایت کرد. برای مثال، بسیاری از قطعات پیچیده خودروها در شرکت‌های دانش‌بنیان ساخته می‌شوند، اما علی‌رغم داشتن کیفیت لازم، هنوز نتوانستند که جای خود را در لوازم‌فروشی‌ها و تعمیرگاه‌های خودرو پیدا کنند.
تغییر رویکرد معاونت علمی در حمایت از دانش‌بنیان‌ها
نوآوری در فرآیند ارائه محصولات یا خدمات را می‌توان توسط دو نیروی مختلف هدایت کرد: فشار فناوری و کشش تقاضا. فشار فناوری به محصولات نوآورانه‌ای اطلاق می‌شود که در حال توسعه و اعمال در بازارهای موجود یا جدید، فارغ از میزان نیاز به آن‌ها هستند. در کشش تقاضا نیز نیازهای بازار یا ترجیحات مشتری توسعه فناوری‌های جدید را تحریک می‌کند. هر دو نیرو می توانند در نوآوری نقش داشته باشند، اما پیامدهای متفاوتی برای ماهیت، سرعت و جهت آن دارند.
رویکرد کشش بازار (Market Pull) تلاش می‌کند تا محصولاتی را که بازار می‌خواهد را ارائه دهد. در مقابل رویکرد فشار فناوری (Technology Push) تلاش می‌کند تا بازار را به محصولات جدید بر اساس راه‌حل‌های جدید جلب کند.
برای اینکه نوآوری‌ها یا محصولات فناورانه در برای رفع نیازهای جامعه و مردم به کار گرفته شود، لازم است تا رویکردی را در توسعه فناوری اتخاذ کرد که راه‌حل‌های مناسب را به سمت نیازها و بازار هدایت کند. در واقع برای افزایش تأثیر دانش‌بنیانی در کشور لازم است تا کاری کرد که شرکت‌ها به توسعه بازار خود از طریق توجه به نیازهای کشور روی بیاورند. طبیعی است که حمایت‌ها و تسهیل‌گری‌های دولتی معطوف به نیازهای جامعه و کل کشور باشد و فناوری‌هایی که گره بزرگ‌تری از کشور باز می‌کنند، بیشتر حمایت شوند.
در نظام ارزیابی دانش‌بنیان‌ها که تاکنون اجرا می‌شد، توجهی به بازار نمی‌شد و شرکت‌ها نه برای افزایش نقش خود در بازار، بلکه برای افزایش سطح فناوری خود ترغیب و حمایت می‌شدند. به گفته اعیانی «در حال حاضر بیشتر از 70 درصد شرکت‌های شناسایی شده توسط معاونت علمی، زیر 5 میلیارد تومان فروش دارند و طبیعی است حمایت‌هایی که برای شرکت‌های کوچک لازم است به‌کار گرفته شود، با حمایت‌های درنظر گرفته شده برای شرکت‌های بزرگ، متفاوت باشد.»
با گذشت حدود یک دهه از توسعه زیست‌بوم دانش‌بنیان در کشور، لازم بود تا تغییراتی در ارزیابی دانش‌بنیان‌ها صورت گیرد تا این شرکت‌ها بتوانند بازار خود را ارتقا دهند.
در مدل ارزیابی جدید شرکت‌های دانش‌بنیان، این شرکت‌ها به سه دسته شرکت‌های دانش‌بنیان «نوپا»، «نوآور» و «فناور» تقسیم می‌شوند. نوپاها عموما شرکت‌هایی هستند که توانسته‌اند به سطح فناوری بالا دست یابند، اما محصول آن‌ها به نحو تأثیرگذاری وارد بازار نشده است و میزان فروش آن‌ها کمتر از 5 میلیارد تومان است. در مقابل نوآورها و فناورها فروش بیش از 5 میلیارد دارند و تفاوت آن‌ها در سهم محصول دانش‌بنیان از سبد محصولات تولیدی است. نوآورها کمتر و فناورها بیشتر از 50 درصد درآمد فروش خود را از محصول دانش‌بنیان ثبت‌شده کسب می‌کنند.
اولویت‌های ملی و استانی در نظام جدید در نظر گرفته می‌شود
محصولات دانش‌بنیان با توجه به فهرست کالاها و خدمات دانش‌بنیان دسته‌بندی و بررسی می‌شوند. این فهرست، همه حوزه‌های فناورانه را مشخص می‌کند و معیارهایی را برای شناسایی سطح فناوری ارائه می‌دهد. این فهرست شامل کالاها و خدمات فناورانه برخوردار از فناوری‌های برتر نسبت به تراز متوسط فناوری‌های موجود در کشور است.
با اصلاح روند ارزیابی دانش‌بنیان‌ها، در تدوین این فهرست علاوه بر ملاحظات سطح فناوری، محصولات و خدمات فناورانه و نوآورانه مرتبط با اولویت‌های راهبردی و ملی و مزیت‌های رقابتی بخش‌های اصلی اقتصادی کشور مورد توجه قرار می‌گیرد و شرکت‌هایی که در این حوزه‌ها فعالیت داشته باشند می‌توانند به عنوان دانش‌بنیان ثبت شوند. از طرفی محصولات محصولاتی که می‌توانند صرفه‌جویی ارزی به دنبال داشته باشند نیز در این فهرست گنجانده می‌شوند.
پارک‌های علم و فناوری خراسان رضوی، آذربایجان شرقی، شهرک علمی و تحقیقاتی اصفهان، صنعتی شریف و سیستان و بلوچستان از جمله پارک‌هایی هستند که برای ارزیابی صلاحیت شرکت‌های دانش‌بنیان انتخاب شده‌اند.
از طرفی، ارزیابی شرکت‌های نوپا قرار است به پارک‌های علم و فناوری و ستادهای توسعه فناوری سپرده شود. پارک‌های استانی می‌توانند شرکت‌های نوپا را با توجه به اولویت‌ها و نیازهای فناورانه استان‌ها شناسایی و به عنوان دانش‌بنیان ثبت نمایند. آنگونه که دهقانی در جمع رؤسای پارک‌های علم و فناوری اعلام کرد: «برنامه داریم که ارزیابی نوپاها را به جای کارگزاران معاونت به پارک‌های بالغ کشور بسپاریم. در حال حاضر نیز ۱۰ پارک به صورت آزمایشی و پایلوت برای این کار انتخاب شده است. هزینه‌ای که قرار بود به کارگزاران برای این کار بدهیم، به این پارک‌ها داده می‌شود.»
شناسایی نیازهای فناورانه و اولویت‌های استانی و همچنین ارائه راهکارهای نوآورانه مطابق با مزیت‌های استانی چیزی است که در برنامه برش‌های استانی اقتصاد دانش‌بنیان نیز دنبال می‌شود. به گفته دهقانی: «منابع معاونت برای بخش خصوصی و دانش‌بنیان‌های کل کشور است و در برنامه‌های برش استانی، مدیریت حمایت‌ها و نه مصرف آن به استان‌ها اعطا می‌شود. استاندارها تکلیف دارند که زیرساخت‌های مهم در استان‌ها را ایجاد کنند تا شرکت‌های دانش‌بنیان آن استان تأثیرگذاری قابل توجهی در اقتصاد و مشکلات آن استان داشته باشند.»
