او که گوی سبقت از شاعران مرد ربود

پروین اعتصامی، شاعره نامدار معاصر ایران از گویندگان قدر نخست زبان فارسی است که در عرصه ادب با تواناترین شاعران مرد برابری کرده و به شهادت اساتید و سخن دانان گاه نیز گوی سبقت از آنان ربوده است.

رمز توفیق این بانوی ایرانی فرهنگ و زبان فارسی، علاوه بر استعداد ذاتی؛ مرهون تربیت و توجه پدر بزرگوار او است که علی‌رغم محدودیت‌های اجتماعیِ زن در آن زمان از امکانات تحصیل و نبود مدارس دخترانه، خود به تحصیل و تربیت او همت گماشت و دختر یگانه خود را بر اریکۀ ادب نشاند.

پدر پروین، میرزا یوسف اعتصامی (اعتصام الملک) در تبریز به دنیا آمد و بر بسیاری از علوم احاطه داشت و از پیشگامان تحول نثر فارسی امروزی است. او با ترجمه شاهکارهای ادبی جهان نقش بزرگی در این عرصه داشت.

پروین (رخشنده اعتصامی) در ۱۲۸۵ شمسی در تبریز به دنیا آمد و زیر نظر پدر خود رشد کرد. در کودکی به تهران آمد و علاوه بر پدر خود از اربابان فضل بهره ها جست. در هشت سالگی به شعر گفتن و به پرورش ذوق خود پرداخت.

پروین هم‌سفر پدر خود در بیشتر سفرهای داخل و خارج بود با سیر و سیاحت به گسترش دید و اطلاعات و کسب و تجارت تازه می‌پرداخت. این شاعر آزاده حتی پیشنهاد ورود به دربار را با بلند نظری نپذیرفت.

او ازدواج ناموفقی با پسر عموی خود داشت و به دلیل روح لطیف خود نتوانست خود را با خوی نظامی‌گری شوهرش سازگار کند. با این همه او تلخی شکست را با خونسردی و متانت شگفت‌آوری تحمل کرد و تا پایان عمر از آن سخنی نیاورد.

مدتی در کتابخانه دانش‌سرای عالی تهران کتابداری کرد و هم‌زمان به سرودن اشعار خود مشغول شد. تا اینکه دست اجل او را در۳۴سالگی از جامعه ادبی گرفت و پیکرش را در قم ودر جوار پدربزرگوارش به خاک سپردند.

ویژگی سخن پروین

در شعر و قصایدش پیرو و دنباله رو شاعران متقدم به ویژه ناصر خسرو است و اشعارش سرشار از درون مایه اخلاق و عرفان است. مضامین حکمی و اخلاقی را آنچنان با زبان ساده و رسا بیان می‌دارد که مخاطب را به حیرت وا می‌دارد. طرفدار مناظره است و این شیوه را که بیشتر شاعران شمال و غرب ایران مد نظر داشتند احیاء کرد. از سعدی و حافظ غافل نبود و اشعارش ترکیبی از سبک خراسانی و سبک عراقی است.

پروین می‌کوشد دل خونین مردم دنیا را تسلیتی دهد و خاطر بینوایان را مرهمی گذارد

از نکات روشن اشعار پروین می‌توان به این نکته اشاره کرد که؛ با آن همه شعری که سروده است، در دیوانی با پنج هزار بیت، فقط در یک یا دو جا از خودش حرف زده است و این نشانۀ فروتنی و تواضع اوست.

دیوان پروین شامل ۲۴۸ قطعه شعر که از میان آن ۶۵ قطعه مناظره است. اشعار او را می‌توان به دو دسته تقسیم کرد؛ دسته اول که سبک خراسانی با مضمون اندرز و نصیحت که پیرو ناصر خسرو سروده است و دسته دوم سبک عراقی که جنبه داستانی و مناظره داشته و به سبک سعدی نزدیک است که این دسته از اشعار پروین شهرت بیشتری دارند.

شعر پروین شیوا، ساده و دلنشین است. مضمون‌های متنوع پروین چونان باغ پرگلی است که روح را نوازش می‌کند.

به گفته بزرگان؛ پروین فراتر از جوهر شعری، دیدگاه یک فیلسوف عارف را دارد که تراژدی هستی را در مکتب اندیشه خوانده است و می‌کوشد دل خونین مردم دنیا را تسلیتی دهد و خاطر بینوایان را مرهمی گذارد. در دیوان کم شناخته او راه سعادت و شارع حیات و ضرورت دانش و کوشش، به طرزی دلپسند بیان می‌شود.

از اشعار معروف او می‌توان به «اشک یتیم» اشاره کرد. شعر معروف دیگر او «ای مرغک» در دوازده سالگی سروده شده است. از دیگر اشعار معروف او می‌توان «آرزوی پرواز»، «متاع جوانی»، «مست هوشیار» و… نام برد.

سخن آخر

عمر پروین بسیار کوتاه بود، کمتر زنی از میان سخن گویان، اقبالی همچون پروین داشته است و شهرتی چون او به دست آورده است. از سال‌های دور تا حال همگان اشعار او را می‌خوانند و وی را ستایش می‌کنند و بسیاری از ابیات او به صورت ضرب‌المثل به زبان خاص و عام جاری شده است.