خیر برسان تا خیر ببینی

گروه هیچ یک  زندگی – همان‌طور که انسان نباید هیچ گناهی را کوچک بشمارد، اعمال و کارهای خیر نیز نباید کوچک شمرده شوند؛ درواقع، همان‌طور که کوچک شمردن گناه به‌تدریج قلب انسان را مملو از گناه می‌کند و مجال هدایت و اصلاح را از او می‌گیرد، کوچک شمردن کار خیر نیز به‌تدریج انسان را از توفیق و بهره‌مندی از پاداش و ثواب انجام کار خیر محروم می‌کند؛ بنابراین، هیچ کار خیری را نباید کوچک شمرد.

چه‌بسا همین کارهای خیر کوچک در روز قیامت مایه خرسندی ما شوند، آنچنانکه آیت‌الله‌العظمی بهجت (ره) از مراجع بزرگ تقلید شیعه در این زمینه می‌فرمود: «خوب است انسان در هر کار خیری که پیش می‌آید و می‌تواند آن را انجام دهد، فرصت را مغتنم بشمارد و خود را از آن محروم ننماید زیرا فردای قیامت به هر یک از آن‌ها شدیداً محتاج خواهیم شد.» اما اینکه چطور بدون داشتن توان مالی، کارهای خیر ساده و کوچک انجام دهیم و اشتیاق به کار خیر را در جامعه فرهنگ‌سازی کنیم، موضوعی است که درباره آن با دکتر «مریم حاج عبدالباقی»، مفسر، پژوهشگر و استاد حوزه به گفت‌وگو پرداختیم.

دایره کار خیر وسیع است

دکتر عبدالباقی در رابطه با وسعت کار خیر می‌گوید: «کار خیر تنها به کمک مالی محدود نمی‌شود بلکه دایره کار خیر بسیار وسیع است؛ چنانچه خداوند در آیه ۱۳۳ سوره آل‌عمران می‌فرمایند “و بشتابید به‌سوی مغفرت پروردگار خود و به‌سوی بهشتی که پهنای آن‌ همه آسمان‌ها و زمین را فراگرفته و مهیّا برای پرهیزکاران است.” بر اساس این آیه، بسترهای رفتن به بهشت به وسعت آسمان‌ها و زمین است. از این‌رو، با کارهای خیر کوچکی مثل لبخند زدن به یک کودک، سلام کردن به کوچک‌تر، روی خوش‌نشان دادن به یک فرد غمگین و… می‌توانیم بسترهای بهشت را برای خود هموار کنیم.»

این کارشناس مذهبی ادامه می‌دهد: «قرآن بسیار به انفاق فی سبیل الله با جان و مال سفارش کرده است. اگرچه انفاق مال خیلی اهمیت دارد و بسیاری از کارهای فرهنگی نیاز به پشتوانه مالی دارد اما همه‌ی کارهای خیر مبتنی بر کمک‌های مالی نیستند بلکه نیت خیر خودش کار خیر به شمار می‌رود.»

کار خیر بر زندگی فرد و جامعه اثرات مثبتی می‌گذارد

عبدالباقی می‌گوید احسان و نیکوکاری در درجه اول روی خود انسان اثر می‌گذارد: «از آنجایی‌که اولین موج صوتی نزدیک‌ به لب ما، گوش ماست، وقتی ما حرف می‌زنیم قبل از اینکه هر کس دیگری صدای ما را بشنود گوش ما می‌شنود، پس ما وقتی یک حرف خوب می‌زنیم اول‌ از همه صدا به گوش خود ما می‌رسد و حال گوش خود ما خوب می‌شود، سپس این صدا از گوش به قلب می‌رسد چون گوش دروازه‌ی قلب است؛ درباره‌ی کار خیر هم همین‌طور است. نیت خوب و خوش‌نیتی در درجه اول بر کسی که کار خیر انجام می‌دهد، مستولی می‌شود و بعد درنتیجه کار خیر، فرد دچار حس خوب و حس رضایت و خشنودی خود و خداوند می‌شود.»

این پژوهشگر درباره اثرات مثبت کار خیر بر جامعه می‌گوید: «کار خیر باعث افزایش امید و دستگیری از یکدیگر در جامعه می‌شود. همچنین کار خیر باعث همدلی و همراهی افراد نسبت به یکدیگر شده و دلسردی را از بین می‌برد و به‌واسطه کارهای خیر، مشکلات جامعه حل می‌شود.»

تأثیر کار خیر در میزان اجر و ثواب معنوی مؤثر است

عبدالباقی بابیان اینکه ثواب کار خیر به دو چیز بستگی دارد، می‌گوید: «ثواب کار خیر به میزان خلوص نیت و صداقت فردی که کار خیر انجام می‌دهد و همچنین تأثیری که کار خیر در جامعه می‌گذارد، بستگی دارد.»

این کارشناس مذهبی می‌گوید کوچکی و بزرگی کار خیر در میزان ثواب معنوی تأثیرگذار نیست بلکه تأثیر کار خیر است که حائز اهمیت است: «شما ممکن است با شاد کردن دل یک یتیم و کمک به او باعث تغییر سرنوشت او شوید، درعین‌حال ممکن است به ده هزار نفر اطعام دهید اما آن ده هزار نفر گرسنه نباشند؛ لذا گاهی ما با کار خیرمان باعث ایجاد تحول در زندگی یک فرد می‌شویم و گاهی کار خیر می‌کنیم و تأثیر آن موقتی است. مسلماً اجر و ثواب معنوی کار خیری که باعث ایجاد تحول در زندگی یک نفر می‌شود و تأثیر عمیق و طولانی‌مدت دارد، بیشتر خواهد بود.»

این استاد حوزه با اشاره به آیه ۲۶۵ سوره بقره تصریح می‌کند: «اگر کسی برای جلب رضای خداوند نفاق کند، گویی باغی در یک بلندی واقع‌شده و بر آن باران زیادی ببارد و آن را شکوفا کرده و مایه رشد و بالندگی باغ شود و اگر باران زیاد به آن نرسد، اندک بارانی می‌رسد؛ لذا این باران تند و کم‌مایه بستگی به نیت و تأثیر کار خیر دارد.»

او ادامه می‌دهد: «در جریان جنگ خندق وقتی‌که امیرالمؤمنین‌(ع) عمرو بن عبدود را به درک واصل کرد، حضرت رسول (ص) فرمودند “ضربه‌ای که امیرالمؤمنین در روز خندق وارد کرد از عبادت جن و انس بالاتر بود” زیرا تأثیر این ضربه از این‌جهت که کمر کفر را شکست خیلی بالا بود وگرنه از نظر اخلاص که امیرالمؤمنین در همه‌ی جنگ‌ها اخلاص داشتند و نیتشان خیر بود.»

شوق به کار خیر را در جامعه فرهنگ‌سازی کنیم

به گفته عبدالباقی، بعد از ستایش خدا و انجام واجبات، کاری بهتر از خیررسانی به مردم و اعمال نیکوکارانه و احسان نیست. اشتیاق به کار خیر یک امر فطری است و قرآن با جملاتی همچون “سارِعُوا إِلی‌ مَغْفِرَةٍ  و سَابِقُوا إِلَیٰ مَغْفِرَةٍ” مردم را دعوت به مسابقه در کار خیر می‌کند.

این مفسر تأکید می‌کند: «بر اساس دستور دین و قرآن، کسی که کار خیری را با شتاب و اشتیاق انجام می‌دهد با کسی که بر اساس تقاضای دیگران کار خیر انجام می‌دهد، در یک ردیف قرار ندارند؛ مثلاً کسی که احساس می‌کند پدرش تشنه است و برای او آب می‌آورد، باکسی که پدرش به او می‌گوید برایم آب بیاورد یا اظهار تشنگی و درخواست آب می‌کند، این دو ازنظر درجه‌بندی در یک ردیف قرار ندارند. یا مثلاً کسی که داوطلبانه به جبهه می‌رود با کسی که از طریق سربازی اعزام می‌شود، این دو ازنظر مقام و درجه یکسان نیستند.»

این استاد حوزه در رابطه با فرهنگ‌سازی کار خیر در جامعه می‌گوید: «ما با نشان دادن اثر کار خیر در جامعه و شدت و میزان شادی افرادی که در حقشان کار خیر انجام‌شده می‌توانیم شوق به کار خیر را در جامعه افزایش دهیم. همچنین بیان ثواب و پاداش معنوی کار خیر و نشان دادن سرگذشت خیرین نیز می‌تواند در فرهنگ‌سازی کار خیر مثمر ثمر باشد.»

او ادامه می‌دهد: «کسانی که کار خیر انجام می‌دهند قطعاً نسبت به کسانی که دایره فعالیت‌هایشان تنها محدود به منافع خودشان است، به خدا نزدیک‌ترند؛ چنانچه خداوند در آیه ۹۲ سوره آل‌عمران می‌فرمایند ” شما هرگز به مقام نیکوکاران و خاصان خدا نخواهید رسید مگر ازآنچه دوست می‌دارید و محبوب شماست درراه خدا انفاق کنید”.»

عبدالباقی، ائمه اطهار (ع) بالأخص امیرالمؤمنین (ع)، حضرت زهرا (س) و حسنین (ع) را به‌عنوان الگوهای تمام‌عیار در اشتیاق به کار خیر معرفی می‌کند و می‌گوید: «خداوند در آیه ۸ سوره انسان می‌فرمایند “آنان (اهل بیت) غذای خود را باآنکه دوستش دارند، به بینوا و یتیم و اسیر می‌دهند.” لذا بیان این مسائل، در فرهنگ‌سازی و ایجاد اشتیاق جامعه به انجام کار خیر بسیار تأثیرگذار است.»ش