فرهنگ و تمدن شرقی، نظر نخبگان غربی را به خود جلب کرده است
رییس پژوهشگاه مطالعات فرهنگی، اجتماعی و تمدنی گفت: فرهنگ و تمدن شرق دارای ویژگی های منحصربه‌فردی است که نظر بسیاری از متفکران از جمله نخبگان عربی را به خود جلب کرده است.
به گزارش پایگاه خبری هیچ یک _ کنفرانس علمی و کاربردی انسان خیرخواه در میراث فارابی، جامعه خیرخواه و اخلاق امروز در میراث فارابی، پنجم آبان ۱۴۰۲ (۲۴ اکتبر ۲۰۲۳) در آلماتی قزاقستان برپا می‌شود. در این کنفرانس که با مشارکت پژوهشگاه مطالعات فرهنگی، اجتماعی و تمدنی وزارت علوم و سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی جمهوری اسلامی اسلامی ایران و دانشگاه ملی فارابی قزاقستان برگزار می‌شود، ۶ نفر از فارابی شناسان ایرانی مقالات خود را ارائه می دهند.
این کنفرانس اولین اقدام کمیته مشترک فارابی شناسی ایران و قزاقستان بعد از توصیه رهبر معظم انقلاب اسلامی به رییس جمهور قزاقستان در تاریخ ۲۹ خرداد ۱۴۰۱ در خصوص ایجاد کمیته مشترک فارابی شناسی توسط دو کشور است.
انسان خیرخواه در میراث فارابی و اندیشمندان مسلمان: گفتمان مقایسه ای، پارادایم ها مدرن جامعه خیرخواه شهری و ارزش ثبات، علوم اخلاق و فضایل اخلاقی در میراث ابوالنصر فارابی، نقش اخلاق در حفظ سنت ها و ارزش های اجتماعی: ارتباط دین و سنت ها در جهان، اصول اخلاقی فارابی در راه رسیدن به خوشبختی، زبان فلسفه و فلسفه زبان در آموزه های ابوالنصر فارابی، تغییرات جهت گیری ارزشی شخصی و کیفیت جدید شخصیت انسانی در جامعه قزاقستان-ایران در چارچوب جهانی شدن از محورهای اصلی این کنفرانس است.
رییس پژوهشگاه مطالعات فرهنگی، اجتماعی و تمدنی وزارت علوم امروز در پیش‌نشست این کنفرانس در دانشگاه ملی فارابی که با حضور شماری از استادان و فارابی‌شناسان قزاقستان برگزار شد، گفت: ما شرقیان معمولاً به فرهنگ و تمدن شرقی خود افتخار می کنیم. این به آن معنا نیست که فرهنگ و تمدن شرق ضعف ها و معایبی ندارد؛ همچنین به این معنا نیست که از بهره‌گیری گزینش شده از فرهنگ و تمدن غربی بی‌نیاز هستیم، بلکه به این معناست که فرهنگ و تمدن شرق دارای ویژگی های منحصربفرد و روح بخشی است که قرن های متمادی است نه تنها تکیه زدن به نقاط قوت و مزایای فراوان آن برای شرقی ها آورده های نیکویی در زندگی فردی و اجتماعی داشته است، بلکه این مختصات که مجموع آن همچنان جنبه های رازآلود خود را حفظ کرده است، نظر خیلی ها را در دنیا از جمله نخبگان غربی ها به خود جلب کرده است.
رضا غلامی ادامه داد: با آنکه معتقدم روح فرهنگ و تمدن شرقی می تواند به طور نسبی واحد و به تبع آن فراگیر تلقی شود و این روح نسبتاً واحد، اشتراکاتی را در سنت ها و فرهنگ های مردمان شرق پدید آورده است، مسلماً نمی توان «فرهنگ شرقی» را در همه ابعاد و جزییات مشترک و فراگیر تلقی کرد. زیرا ملت های مختلف در شرق آسیا، آسیای جنوب شرقی یا آسیای جنوبی و همچنین ترکیبی از این مناطق، هر یک در فرهنگ و تمدن، از سبک های متنوع و متکثر برخوردارند.
فرهنگ شرق چه مختصاتی دارد؟
وی در ادامه افزود: شرقیان نسبت به سایر مردم جهان از جمله مردم غرب از جهات گوناگون به مراتب سنتی تر و محافظه‌کار ترند. شاید بتوان گفت عمده مسیرهای ارتباطی میان ملت های شرقی که به همچنان به سنت های خود تکیه دارند، آشکارا یا پنهان از سنت شرقی سرچشمه می گیرد. یکی از ویژگی های مهم در سنت شرقی که نقش بسیار سازنده ای برای فرد و جامعه دارد، گرایش شدید به حریم‌گرایی و آداب‌دانی در سنت شرقی است.
استاد پژوهشگاه علوم انسانی، مطالعات فرهنگی تاکید کرد: حریم گرایی یعنی وجود یک سیستم درونی برای اجتناب خودجوش از آنچه بر جسب نظام های هنجاری و اخلاقی مختلف در شرق، اندیشه، گفتار یا رفتار قبیح و زشت تلقی می شود. اعم از آنکه عقل فطری این فکر، گفتار، رفتار را قبیج تلقی کنند یا عقول جمعی چنین برداشتی از قباحت چنین اندیشه ها، گفتارها و رفتارهایی داشته باشند. هرچند سطحی از حریم گرایی در همه انسان ها به صورت ذاتی وجود دارد، اما توجه خاص به حریم و تربیت سنتی انسان ها از کودکی نسبت به حریم داری و تبدیل آن به آداب فردی و اجتماعی، از ویژگی های بارز سنت شرقی است.
غلامی گفت: عنصر مهم دیگر در سنت شرقی کرامت و حتی تقدس خانواده به عنوان سلول بنیادی جامعه و مهد تربیت و رشد مادی و معنوی انسان هاست. در سنت شرقی، خانواده از ارزش فوق العاده ای برخوردار است و صیانت از آن به مثابه یک تابو، جزء اصول مسلم زندگی بسیاری از کسانی است که به سنت شرقی التزام دارند. اهمیت همسرگزینی مبتنی بر عشق حقیقی، پایبندی به ارزش های زندگیِ مشترک، وفاداری همسران به همدیگر تا پایان عمر، ارزش فرزندآوری و نقش تکوینی آن در بهبود زندگی، احترام و حتی فراتر از آن تعظیم والدین، وابستگی فرزندان به والدین و بالعکس تا پایان عمر و همچنین ارتباطات خانوادگی تنگاتنگ و پویا از مولفه های اصلی کرامت و تقدس خانواده در منظر سنت شرقی محسوب می شود.
خیرخواهی و اسطوره‌گرایی
پژوهشگاه مطالعات فرهنگی، اجتماعی و تمدنی وزارت علوم سومین عنصر را در باب سنت شرقی گرایش شدید به جامعه گرایی دانست و افزود: فرهنگ‌های شرقی تاکید بیشتری بر ارتباط، تعاون، هم‌افزایی و هماهنگی و فراتر از آن همبستگی جمعی (حتی با مفاهیمی نظیر برادری) بر اساس هویت واحد دارند، در حالی که بسیاری فرهنگ‌های غربی تأکید بیشتر بر فردگرایی مبتنی بر تکثرگرایی دارند
غلامی عنصر بعدی در سنت شرقی را گرایش شدید به خیرخواهی در زندگی اجتماعی دانست و افزود: خیرخواهی که می توان ریشه آن را در ذات و عواطف ذاتی انسان ها جستجو کرد، پدیده ای است که انسان شرقی از دوران کودکی در اثر تربیت های سنتی و تقویت عواطف در خانواده و نهادهای اجتماعی، با آن خو می گیرد و به جزیی لاینفک شخصیت بسیاری از انسان های سنت گرای شرقی بدل می شود. خیرخواهی یعنی عبور از خودخواهی ها، فردگرایی ها و منفعت طلبی های افراطی و توجه فکری و عملی به برخورداری دیگران به خیر و هر آن چیزی است که برای زندگی فرد می تواند آورده نیکی در پی داشته باشد. خود خیرخواهی یکی از عوامل کلیدی در تعاون و انسجام اجتماعی محسوب می شود. عنصر خیرخواهی در سنت شرقی به اندازه ای قوی است که خود را در مواجهه با دیگری یعنی غیرشرقی ها به مثابه عضوی از جامعه انسانی نیز نشان می دهد.
وی گفت: عنصر بعدی در سنت شرقی اسطوره گرایی است. اسطوره ها که فهم و رمزگشایی هر یک از آنها نیازمند مطالعات گسترده در زمینه های تاریخ، محیط جغرافیایی، اعتقادات دینی و مذهبی، جامعه شناسی و روانشناسی اجتماعی است، در سنت شرقی از اهمیت ذهنی و عینی فراوانی برخوردارند. اسطوره ها در شرق که خیلی از نمادها و بناهای یادبود به آنها اختصاص دارند، مولود پدیده های طبیعی، حیوانات، موجودات ماورایی و خیالی ( به ویژه آنچه در تاریخ باستانی ریشه دارد ) و دین و عقاید دینی است و این پدیده ها در خلق اسطوره ها در شرق همواره از نقش اساسی برخوردار بوده و به عنوان عاملی هویت بخش و قوه محرکه اجتماعی تبدیل شده اند.
غلامی به اصالت ماوراءالطبیعه در فرهنگ شرقی اشاره کرد و افزود: این امر مولود باوری مستحکم مبتنی بر وجود جهانی فرای جهان مادی و محسوس و البته اصیل و تاثیرگذار است، لزوماً همه مناسبت ها و قوانین زندگی را وابسته به قوانین طبیعت قلمداد نمی کند.
جدای از آنکه شرق را باید زادگاه و محل رشد و شکوفایی بسیاری از حکما، عرفا و دانشمندان بزرگ جهان همچون فارابی، ابن سینا، خواجه نصیرالدین طوسی، مولوی، سهروردی، ملاصدرا و غیره دانست، حکمت و معرفت جوشیده از درون انسان که در فرهنگ اسلامی از آن به «فطرت» تعبیر می شود، چیزی است که فرهنگ و تمدن شرقی را از سایر فرهنگ ها و تمدن های بشری متمایز کرده است. حکمت خسروانی در ایران باستان که بر فلسفه در یونان تقدم تاریخی دارد، یا فرهنگ کنفوسیوس در چین و به طور کل، ظهور انواع مکاتب حکمی و شبه عرفانی در شرق آنقدر گسترده و متنوع است که ماحصل آن به امری غیرقابل شمارش تبدیل شده است.
رییس پژوهشگاه مطالعات فرهنگی، اجتماعی و تمدنی وزارت علوم گفت: شرق همواره مهد تولد و رشد بزرگ ترین و پرطرفدارترین ادیان جهان بوده است. از ادیان الهی همچون زرتشت و به ویژه ادیان الهیِ ابراهیمی یعنی مسیحیت، یهود و اسلام، تا مکاتب شبهه الهی یعنی هندوئیسم و بودیسم، همگی متعلق به جهان شرق هستند و از جهان شرق به اقصی نقاط جهان تسری یافته اند. با وجود جریان دین ستیزی که از دوران مدرن به بعد در سطح بسیار وسیعی در جهان آغاز شده است و در این عصر به نحو بی‌سابقه‌ای ادیان در معرض هجمه های فکری و علمی قرار گرفته اند، هنوز این ادیان زنده اند و بخش مهمی از زندگی فردی و حتی اجتماعی انسان ها در کل جهان به خصوص شرق را تحت تاثیر خود قرار داده اند.
وی تاکید کرد: سبک های هنری منحصر به فرد در شرق و به تبع آن معماری خاص و ممتاز شرقی متأثر از سنت های شرقی به ویژه نگاه تعالی جوی انسان شرقی، یکی دیگر از ویژگی های افتخارآمیز شرق محسوب می شود. هنر و معماری شرقی از یک سو به دلیل طراحی های پیچیده، رنگ های زنده و توجه به جزییات شناخته شده است و از سوی دیگر، به مثابه هنر معماری شناخته می شود که نه تنها حریم نگری، بلکه اخلاق و تعالی جویی در آن ظهور و بروز دارد.
