یک پهنه یک راه؛ ابتکار راهبردی چین در ارتباطات علمی

به گزارش پایگاه خبری هیچ یک _، پروژه ابتکار یک پهنه یک راه (Belt and Road Initiative) که به نام راه ابریشم جدید و مدرن شناخته می شود، راهبردی است که توسط چین آغاز شده و به دنبال اتصال آسیا به آفریقا و اروپا از طریق شبکه های زمینی و دریایی با هدف بهبود یکپارچگی منطقه، بازگشت تجارت از دریا و هوا به خشکی و همچنین افزایش رشد اقتصادی است.

در طول یک دهه گذشته ۱۵۰ کشور که سه چهارم جمعیت جهان را دربرمی‌گیرند، در ابتکار چین شرکت کرده‌اند.

دهمین اجلاس یک پهنه یک راه در پکن برگزار شد. رهبران و نمایندگان ۱۳۰ کشور جهان دهمین سالگرد این ابتکار که طرحی بلندپروازانه است و چین را که از طریق دو مسیر تجاری جدید به بقیه جهان وصل می‌کند، جشن گرفتند.

نشریه علمی نیچر در گزارشی نوشت: چین درحال تعمیق ارتباطات علمی خود با کشورهای با درآمد پایین و متوسط است. اروپا و آمریکا باید به این طرح که می تواند به حل بحران های سیاسی، اقتصادی و زیست محیطی کمک کند، بپیوندند.

دو راه برای نگریستن به ابتکار یک تریلیون دلاری یک پهنه یک راه وجود دارد که موضوع اجلاس دهمین سالگرد این ابتکار در پکن بود. از نظر مالی، پروژه ساخت و توسعه زیرساخت‌ها در کشورهای با درآمد کم و متوسط روبه پایان است. در سال ۲۰۱۲، چهار میلیارد دلار وام پرداخت شد که از رقم بیش از ۸۵ میلیارد دلاری در سال ۲۰۱۶ کمتر است، اما وقتی صحبت از همکاری علمی می شود، این روند در جهت مخالف است.

در سال‌های ۲۰۱۸ و ۲۰۱۹، مجله نیچر تیم‌هایی از خبرنگاران را به کشورهای درگیر این ابتکار فرستاد تا جنبه‌های علمی این پروژه را بررسی کنند. این افراد با بیش از ۱۰۰ نفر، از جمله محققان و سیاستگذاران، گفت و گو کردند تا معیاری از بلندپروازی چین برای توسعه همکاری های تحقیقاتی بین المللی این کشور و ترسیم مجدد نقشه علمی جهانی بدست آورند. این همکاری‌ها علاوه بر ارتباطات تحقیقاتی چین با اروپا و آمریکا و نه به جای آن، شکل گرفته است.

شی جین پینگ، نخست وزیر چین، اعلام کرد تعداد آزمایشگاه های ساخته شده در کشورهای شرکت کننده در این ابتکار در پنج سال آینده به ۱۰۰ آزمایشگاه خواهد رسید. کنفرانس‌های بین‌المللی شبکه‌ای بسیاری برای سال‌های ۲۰۲۳ و ۲۰۲۴ برنامه‌ریزی شده است تا محققان را در زمینه‌های مختلف کشاورزی، مالکیت فکری معنوی و فناوری هسته‌ای گرد هم آورد.

این اتفاق در حالی رخ می دهد که محققان در چین، آمریکا و اروپای غربی به تدریج از یکدیگر فاصله می گیرند. نگرانی‌های ملی در مورد موضوعاتی مانند جاسوسی، تجارت آزاد و تهدیدات نظامی به محدودیت‌ها در تحقیقات سرایت کرده است.

با ادامه افزایش تنش های ژئوپلیتیکی، جهان بار دیگر با دو قطب قدرت هم‌سو می شود. هیچ راه‌حل پایداری برای بحران‌های به هم پیوسته اقتصادی، زیست‌محیطی و سیاسی جهان وجود ندارد. این اهداف در ۱۷ هدف توسعه پایدار سازمان ملل متحد گنجانده شده است. کشورها به گونه ای که پیشتر ممکن نبود، باهم مرتبط شده اند و محققان باید تمام تلاش خود را برای باز نگه داشتن خطوط ارتباطی به کار گیرند.

در مدت یک دهه، چین بنادر یونان و سریلانکا را ساخته یا ارتقا داده و راه آهن پرسرعت را به کنیا و اندونزی آورده است. محققان و دانشجویان دانشگاه تونگجی در شانگهای، دفتر مرکزی دبیرخانه اتحادیه آفریقا را در آدیس آبابا طراحی کردند. چین همچنین در ساخت مقر مراکز کنترل و پیشگیری از بیماری های آفریقا حمایت مالی داشته است.

چنین با کمک هایی بدون شک نیازهای برآورده نشده را برطرف می کند، اما اجرای ابتکار یک پهنه یک راه بدون مانع نبوده است. بیشتر منابع مالی ارائه شده توسط چین به صورت وام است که اکنون بسیاری از کشورها در مواجهه با بحران مالی بعد از همه گیری کووید-۱۹ و حمله روسیه به اوکراین، برای بازپرداخت آنها با دشواری روبرو هستند. علاوه برآن تسهیلات سرمایه گذاری های ارایه شده در این ابتکار به ویژه سبز نبوده است.

بسیاری از زیرساخت ها در مناطق حساس زیست محیطی یا با استانداردهای ضعیف زیست محیطی ساخته شده اند. بر اساس گزارشی که سال گذشته تیمی از دانشگاه کمبریج، بریتانیا منتشر کرد، برخی از پروژه‌ها با مشورت اندک یا بدون مشورت جوامع مربوطه انجام شده است. اگرچه چین اعلام کرد کمک مالی به ساخت نیروگاه‌های زغال‌سنگ در خارج از کشور را در سال ۲۰۲۲ متوقف کرده است، اما انتشار گازهای گلخانه‌ای از نیروگاه‌های سوخت فسیلی که قبلاً ساخته است، سالانه معادل ۲۴۵ میلیون تن دی اکسید کربن وارد جو زمین می‌کند.

اما در حوزه علم، این ابتکار بسیار موفق بوده است. در سال ۲۰۱۹، نیچر از روند احداث یک دانشگاه جدید دیدن کرد. این طرح با همکاری اتریش، چین و پاکستان، در سال ۲۰۲۰ افتتاح شد. اولین دانشجویان این دانشگاه سال آینده دانش آموخته می شوند و مراکز تحقیقاتی مشارکتی در زمینه هوش مصنوعی، مواد معدنی حیاتی و مهندسی راه آهن در این دانشگاه گشایش یافته است. مجله نیچر در پکن، با برخی از ۲۰۰ دانشجوی دکتری بین‌المللی که سالانه توسط آکادمی علوم چین (CAS) و آکادمی علوم جهانی یونسکو، حمایت می شوند، گفت و گو کرد. این طرح اکنون از ۳۰۰ دانشجوی دکتری جدید در سال پشتیبانی می کند.

ماه گذشته، محققان در یک طرح همکاری بین آکادمی علوم چین، موزه‌های ملی کنیا و مرکز تحقیقات مشترک چین و آفریقا در نزدیک نایروبی، اولین مطالعه را در یک مطالعه ۳۱ قسمتی منتشر کردند که طی آن فهرست نزدیک به ۷ هزار گونه گیاهی تهیه شده است. در ماه جاری میلادی سازمان های فضایی پاکستان و آذربایجان به سایر شرکای بین‌المللی در پروژه ایستگاه تحقیقاتی قمری چین که هدف آن ایجاد پایگاه دائمی روی ماه در دهه ۲۰۳۰ است، خواهند پیوست.

اتحادیه سازمان های علمی بین المللی، شبکه ای از موسسات علمی است که در مورد سیاست های علمی به ابتکار یک پهنه یک راه مشاوره می دهد. این اتحادیه که مقر آن در آکادمی علوم چین است، دارای نمایندگی جهانی است. این سازمان بورسیه‌های دکتری را در چین برگزار می‌کند و از پروژه ها میان ۶۷ عضو خود که در ۴۸ کشور پراکنده اند، حمایت می کند. تعداد اعضای این اتحادیه در سال ۲۰۱۹، ۳۷ عضو بود.

نیچر نوشت: سازمان علمی آموزشی ملل متحد یونسکو و تعداد اندکی از آکادمی ها علمی اروپا در این طرح مشارکت دارند. آکادمی های بیشتری از اروپای غربی و آمریکا باید در اندیشه پیوستن به این ابتکار باشند؛ در حالی که در حال حاضر هیچ کدام در این طرح مشارکت ندارند.

ماه گذشته، اتحادیه اروپا، آمریکا، هند، عربستان سعودی و امارات متحده عربی برنامه هایی را برای پروژه زیرساختی خود به سبک ابتکار یک پهنه یک راه اعلام کردند که اروپا، خاورمیانه و هند را به هم متصل می کند. این طرح ممکن است شامل همکاری تحقیقاتی نیز باشد و فرصت هایی را برای کشورهای شرکت کننده فراهم می کند. اما ابتکار یک پهنه یک راه چین کنار نمی رود و غرب باید در برنامه های تحقیقاتی این طرح مشارکت کند.

چین که در طول یک نسل گام های بلندی برای مقابله با فقر برداشته بدنبال به اشتراک گذاشتن تجربیات خود در این زمینه است. اما حل مشکلات اقتصادی، زیست محیطی و سیاسی، سیاست گذاری و حکمرانی باید چندجانبه و مبتنی بر تحقیق باشد. چین و شرکای غربی‌ این کشور باید رویکرد پیچیده‌تری در نحوه برخورد با یکدیگر در بحبوحه افزایش تنش های ژئوپلیتیکی در پیش بگیرند. توقف تماس ها و ارتباطات تحقیقاتی سازمانی، راه حل مقابله با تغییرات اقلیمی، جلوگیری از جنگ، یا پیشگیری و مقابله با بحران مالی جهانی دیگری نیست.