محیط زیستِ پاکیزه از حقوق کودکان است

زمینی که در آن زندگی می‌کنیم متعلق به همه ماست؛ اما اکنون زمین باارزش ما در خطر است. انسان‌های زیادی با ناآگاهی، در نابودی چرخه طبیعت گام برمی‌دارند! اکنون زمان مهم و حساسی است و ما باید تلاش کنیم همه انسان‌ها را آگاه کنیم؛ ما باید دست به دست هم دهیم و از زمین باارزش خود محافظت کنیم. لزوم آموزش حفاظت از محیط زیست و آشنایی با حقوق محیط زیست از نگارش و چاپ کتاب‌هایی با محتوای محیط زیست آغاز می‌شود: آن هم از دوران کودکی! این یادداشت را بر اساس کتاب خود با موضوع «آموزش حقوق محیط زیست به کودکان» نوشته ام.

امروزه خطر بزرگی که بشر از ناحیه مشکلات زیست محیطی احساس می‌کند، نه تنها آرامش و امنیت زندگی او را برهم زده، بلکه موجودیت او را هم در معرض تهدید و خطر قرار داده است. بنابراین، در کنار مشکلاتی که بشرِ امروز دارد، فاجعه به هم خوردن تعادل زیست محیطی در اثر تغییرات شدید اقلیمی، یکی از مهم‌ترین مسائل و دغدغه‌های اوست.

مشکل تغییرات شدید اقلیمی، مشکل تنها یک کشور یا یک قلمرو خاص نیست، بلکه یک چالش بزرگ جهانی است که در بردارنده مسائل مختلفی نیز هست، که از جمله می‌توان به آلودگی آب و هوا، گرم شدن کره زمین، تغییر الگوی بارش باران و برف، بالا آمدن سطح آب دریاهای آزاد و کاهش سطح آب دریاچه‌ها، انهدام گونه‌های گیاهی و جانوری، فرسایش لایه ازن، تخریب جنگل‌ها و باران‌های اسیدی اشاره کرد.

افزایش خشکسالی‌ها، افزایش سیل‌ها، کاهش محصولات کشاورزی، تشدید طوفان‌های مرگبار، همه و همه حکایت از وخیم‌تر شدن اوضاع دارد. این پدیده، جزایر موجود، نواحی ساحلی، یخچال‌های طبیعی در کوه‌های هیمالیا، آند، کوهستان‌های سراسر جهان، هر دو قطب زمین، مناطق گرمسیری مانند آفریقا، منابع آبی، جمعیت مردمانی که در معرض خطر بلایای فزاینده طبیعی هستند،‌گیاهان و جانوران، و به طور کلی اکوسیستم را، جداً تهدید می‌کند.

کشورها و جوامع فقیر بیشترین آسیب‌پذیری تخریب محیط زیست را تجربه می‌کنند

امروزه امنیت، سلامت و معاش مردم در نتیجه تغییرات اقلیمی به شدت مورد تهدید قرار گرفته است. اکثر کسانی که در اثر این تغییرات اقلیمی صدمه می‌بینند فقیرترین افراد در جهان بوده، شاهد ویران شدن مساکن و منابع حیاتی خود هستند و در نتیجه وادار به مهاجرت شده، در پی یافتن پناهگاهی برای خود برخواهند آمد. واقعیت این است که مردمی که کمترین نقش را در شکل‌گیری این اوضاع دارند، بیشترین بار را تحمل می‌کنند. هم‌اکنون کشورها و جوامع فقیر بیشترین آسیب‌پذیری را تجربه می‌کنند.

خشک شدن زمین‌ها، نابودی محصولات کشاورزی، افزایش سطح آب دریاها، نابودی آب‌های شیرین، و بالاخره از بین رفتن مناطق مسکونی از مهم‌ترین آسیب‌هاست. انتشار کربن از سوی کشورهای صنعتی، پیامدهای زیست ‌محیطی و آثاری سو بر حیات بشر دارد. در نتیجه، افزایش دمای زمین مدت‌هاست که در حال نقض حقوق انسان‌هاست و مادامی که گازهای آلاینده گلخانه‌ای منتشر شده از سوی کشورهای صنعتی، حقوق اولیه میلیون‌ها انسان را از حیات، امنیت، غذا، سلامت و سرپناه محروم می‌سازند، چنین نقضی ادامه دارد.

انسان حق بنیادی برای زندگی کردن دارد

حق داشتن محیط زیست سالم به‌عنوان حقی از حقوق انسان‌ها در حیطه حقوق بشر و حقوق محیط زیست شناخته شده است. از آنجایی‌که حق حیات نخستین و اساسی‌ترین حق از حقوق انسان‌ها محسوب می‌شود پس مبدا و خاستگاه تمامی حقوق دیگر بشر می‌باشد. طبق ماده‌ سه اعلامیه جهانی حقوق بشر هر فردی سزاوار و محق به زندگی، آزادی و امنیت فردی است و از جمله حقوق بشری که میثاق بین‌المللی حقوق اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی می‌کوشد ترویج و حمایت کند حق برخورداری از استانداردهای زندگی رضایت بخش و عالی‌ترین استانداردهای قابل حصول رفاه جسمی و روانی است. به علاوه بخش سوم مقررات میثاق بین‌المللی حقوق مدنی و سیاسی که مهم‌ترین بخش میثاق است، شامل حقوق ماهوی افراد می‌باشد.

تغییرات اقلیمی، حقوق اساسی کودکان را که در کنوانسیون حقوق کودک از آن‌ها حمایت به عمل آمده به‌طور مستقیم یا غیرمستقیم در معرض تهدید قرار می‌دهد

این حقوق ماهوی با ذکر بنیادی‌ترین حق انسان‌ها که همان حق حیات است در ماده‌ ۶ آغاز می‌شود. حق حیات عبارت است از اینکه انسان حق بنیادی برای زندگی کردن دارد. از آنجایی که حقوق بشر منوط به زنده بودن بشر است، حق زندگی بر حقوق دیگر اولویت دارد؛ زیرا بدون حیات، دیگر حقوق، ارزش یا کاربرد ندارد.

در چنین شرایطی، برای دستیابی به عدالت در زمینه تغییرات اقلیمی و جلوگیری از صدمه دیدن و آزرده‌تر شدن بیشتر بشریت لازم است نهادهای بین‌المللی دفاع از حقوق انسان‌ها، در این خصوص چاره‌ای اندیشیده و به حمایت از این جوامع آسیب ‌پذیر برخیزند و ضروری است تا قوانین و نهادهای حقوق بین‌الملل، به حمایت از این حق انسانی برخیزند. دولت‌ها نیز باید در اقدامی فوری در مقابل نقض جدی حقوق انسان‌ها در این عرصه ایستادگی کنند.

در این میان کودکان به عنوان آسیب‌پذیرترین اقشار جامعه در معرض بیشترین آسیب‌ها هستند. کودکان در هر کجای دنیا، در فرایند رشد سالم نیازهایی از قبیل مسکن مناسب، غذای سالم، مراقبت های پزشکی با کیفیت، فرصت یادگیری و حمایت های اجتماعی و عاطفی دارند. تغییرات اقلیمی، امکان فراهم کردن این نیازهای پایه و اساسی را با تهدید مواجه می‌سازد و بر طیف وسیعی از حقوق کودکان تأثیر می‌گذارد.

از دست دادن تنوع زیستی، آلودگی و تغییرات اقلیمی، پیامدهایی همچون بی‌ثباتی سیاسی و اقتصادی، نابرابری فزاینده، کاهش امنیت غذایی و آبی و افزایش تهدیدهای برای سلامت و معیشت کودکان را به دنبال دارد. به عبارت دیگر، تغییرات اقلیمی، حقوق اساسی کودکان را که در کنوانسیون حقوق کودک ( به عنوان یکی از قابل قبول‌ترین اسناد حقوق بشری در عصر حاضر) از آن‌ها حمایت به عمل آمده به‌طور مستقیم یا غیرمستقیم در معرض تهدید قرار می‌دهد و نسل حاضر و نسل‌های آتی را از حقوق خود برای بقا، توسعه، حفاظت و مشارکت در جامعه محروم می‌سازد.