روستای داماش گیلان؛ زیستگاه گل سوسن چلچراغ
روستای داماش، زیستگاه اصلی گل سوسن چلچراغ در استان گیلان در دامنه‌های ارتفاعات البرز و در شهرستان رودبار قرار دارد و یکی از بهترین دیدنیهای استان گیلان به شمار می‌آید.
گروه هیچ یک زندگی – تماشای گل سوسن چلچراغ، مناظر طبیعی بی‌نظیر، آب و هوای دلپذیر و غذاهای محلی خوشمزه، داماش را تبدیل به یک مقصد طبیعت گردی محبوب در میان گردشگران کرده است. در ادامه با ما همراه باشید تا اطلاعات بیشتری از این روستای منحصربه‌فرد و جاذبه‌های گردشگری آن به دست بیاورید.
روستای داماش کجاست؟
منطقه داماش از جاهای دیدنی رودبار است و در دامنه رشته کوه‌های البرز در جاده رشت به تهران و بین لوشان و منجیل قرار دارد. این روستا در دهستان جیرنده از توابع بخش عمارلو شهرستان رودبار محسوب می‌شود و در ۴۸ کیلومتری جنوب شرقی رودبار و ۱۳۰ کیلومتری رشت قرار دارد. مختصات جغرافیایی داماش، ۴۹ درجه و ۴۸ دقیقه طول شرقی و ۳۶ درجه و ۴۴ دقیقه عرض شمالی است.
داماش از شمال به روستای صیقلده خورگام، از جنوب به زمین‌ها و مراتع روستاهای گزنه چاک و قوشه لانه خورگام، از شرق به اراضی جنگلی و مراتع و از غرب به جنگل شینه چاک و مراتع لاباربن محدود می‌شود. فاصله تهران تا داماش، ۲۹۰ کیلومتر است و برای دسترسی به آن باید حدود چهار ساعت و نیم رانندگی کنید.
روستای داماش رودبار
روستای داماش با ارتفاع ۱۸۰۰ متری از سطح دریا از روستاهای بسیار مرتفع استان گیلان است که نسبت به دیگر نقاط این استان، خشک‌تر و پوشش گیاهی گسترده‌تری دارد؛ یک منطقه کوهستانی با آب و هوای فوق‌العاده که در گذشته منطقه‌ای ییلاقی بوده است و اهالی جیرنده، پنج ماه گرم سال را به این منطقه کوچ می‌کردند. البته در حال حاضر، این روستا یک سکونتگاه دائمی است. داماش از ترکیب دو کلمه «دا» و «ماش» تشکیل شده است و در گویش کرمانجی به‌معنای «به کسی ماش داده» است.
داماش، زمرد سبزرنگ استان گیلان با پیشینه‌ای کهن با عنوان سرزمین چشمه‌های گوارا و سرسبز شناخته می‌شود. متوسط دما و بارندگی سالانه در این منطقه به‌ترتیب ۱۰ درجه سانتی‌گراد و ۴۵۰ میلی‌متر است. داماش، اقلیمی نیمه مرطوب و معتدل دارد و گیاهانی چون سوسن چلچراغ، اقطی، گزنه، بنفشه، انواع سرخس، گل قاصد، شبدر وحشی و سرخ ولیک در آن می‌رویند. گل سوسن چلچراغ، یکی از نادرترین گونه‌های گیاهی است که برای رشد به یک محیط خشک و آفتابی در کنار خاک قابل نفوذ نیاز دارد و این شرایط رشد برای این گل در داماش فراهم است.
فرهنگ مردم داماش
گویش مردم داماش، دیلمی است. باغداری، پرورش طیور و دامداری و همچنین تولید صنایع دستی از جمله پیشه‌هایی هستند که مردم روستای داماش از طریق آن‌ها امرار معاش می‌کنند. در داماش، امکان کشاورزی وجود ندارد؛ زیرا این روستا با موقعیت کوهستانی و شیب‌دار، فاقد زمین‌های هموار مناسب کشاورزی است.
مردم روستای داماش هم‌اکنون نیز از لباس های بومی و محلی خود استفاده می‌کنند. آن‌ها در مراسم و جشن‌های روستا مانند جشن عروسی و جشنواره‌های بومی و محلی، لباس محلی می‌پوشند و فرهنگ بومی خود را به نمایش می‌گذارند. مردان داماش با پوششی متشکل از جلیقه، شلوار، کت و چموش (نوعی کفش) و زنان نیز با لباس‌های محلی و رنگارنگ گیلانی در بازارچه‌های محلی حاضر می‌شوند.
قدمت تاریخی لباس محلی استان گیلان و همچنین روستای داماش به اشیای کشف‌شده در چراغ علی تپه رستم‌آباد (مارلیک) برمی‌گردد. جالب است بدانید که انواع تزئیناتی که روی دامن، پیش‌بند و پیراهن‌های پر زرق و برق و زیبای زنان گیلانی دیده می‌شود، از این اشیای تاریخی الهام گرفته شده‌اند.
سوغات داماش
صنایع دستی داماش مانند جوراب و گلیم‌های دستباف و همچنین محصولات تازه کشاورزی و دامداری مانند گردو و فندق و لبنیات محلی مانند شیر، ماست و کره از جمله سوغاتی‌های این منطقه هستند که در سفر به داماش، بهتر است از خرید آن‌ها غافل نشوید تا ضمن کمک به اقتصاد مردم داماش، هدایای زیبا و خوشمزه‌ای را به خانه ببرید.
غذاهای محلی داماش
استان گیلان با ۱۷۰ تا ۲۲۰ نوع غذای محلی، از نظر تنوع غذاهای محلی نخستین استان کشور ایران است. انواع خورش، غذاهای گیاهی، کباب، کوکو، آش، دسر و شیرینی در این خطه از کشور عزیزمان، طبخ و تهیه می‌شوند و به‌قدری مشهور و لذیذ هستند که امکان ندارد تاکنون، نام آن‌ها را نشنیده باشید. آب و هوای مساعد و خاک مرغوب گیلان، سبب شده است تا انواع خوراکی‌های طبیعی از جمله صیفی‌جات، میوه‌ها و حبوبات در این منطقه رشد کنند و شاید به همین دلیل است که غذا در این منطقه، تا این حد متنوع است.
روستای داماش نیز مانند دیگر نقاط استان گیلان دارای غذاهای محلی لذیذی است که از میان آن‌ها می‌توان به سیاه قاتق، قیمه پلو، انواع کباب (کباب شیشلیک، کباب کوبیده، کباب برگ و کباب چنجه)، ترشه تره، باقلاقاتق، ناز خاتون و مرغ ترش اشاره کرد. در سفر به این منطقه زیبا مزه کردن این غذاهای خوشمزه را به‌هیچ‌وجه فراموش نکنید.
مسیر دسترسی به روستای داماش رودبار
مسیر اول: برای رسیدن به روستای داماش باید از تهران به‌سمت قزوین حرکت کنید و سپس مسیر شهر لوشان را در پیش بگیرید تا به جاده فرعی جیرنده برسید. این جاده بسیار ناهموار و پیچ در پیچ است و از دامنه‌های خشک و با پوشش کم گیاه عبور می‌کند. پس از حدود ۴۲ کیلومتر رانندگی در این جاده و گذر از روستاهای مختلفی مثل سنگرود، کرماک، بیوزرین، معدن زغال‌سنگ و پاکده به شهر جیرنده خواهید رسید.
از جیرنده تا روستای داماش، ۴۰ کیلومتر راه دارید. این جاده، کوهستانی و دارای سربالایی و سرازیری‌های زیادی است و دارای هیچ‌گونه تابلوی راهنمایی نیست؛ به همین دلیل بهتر است که با یک راهنمای محلی به این منطقه بروید یا با سوال از مردم محلی و ماشین‌های عبوری، روستای داماش را پیدا کنید. زمانی که به بالاترین نقطه از کوه رسیدید، به‌سمت پایین دره سرازیر شوید؛ داماش، اولین روستای سرسبز در مسیر شما است.
مسیر دوم: در بزرگراه قزوین به رشت، در ابتدای شهر رستم آباد، وارد بخش خورگام شوید. خورگام در فاصله ۴۰ کیلومتری از شهرستان رودبار قرار دارد. جاده خورگام، آسفالته است؛ اما پیچ‌وخم‌های بسیاری دارد. در نظر داشته باشید که این جاده کوهستانی است و تردد کمی در آن صورت می‌گیرد. پس بهتر است که با خودروی مجهز، باک بنزین پر و تجهیزات کامل از این جاده عبور کنید.
با گذر از روستاهای سنرس، انار کول، چره، دشتویل، دره دشت، حشمت آباد، چلکاسر و چهار محل به تابلوی شهر «بره سر» می‌رسید. این شهر تا داماش، تنها ۶ کیلومتر فاصله دارد. جاده بره سر به داماش، یکی از زیباترین جاده‌های استان گیلان است و با آب و هوایی مطبوع از میان ابرها عبور می‌کند.
اقامت در روستای داماش
برای اقامت در روستای داماش، هیچ هتل یا مسافرخانه‌ای وجود ندارد و گردشگران پس از تماشای سوسن چلچراغ می‌توانند به شهرهای اطراف بروند. البته گزینه‌هایی چون برپایی کمپ در طبیعت یا اقامت در خانه‌های روستایی و ویلاهای شخصی نیز در این منطقه وجود دارند.
سوسن چلچراغ و روستای داماش
سوسن چلچراغ با نام علمی (Lilium ledebourii)، یکی از نادرترین گونه‌های تیره سوسن است که متعلق به دوران چهارم زمین‌شناسی است و از لحاظ ژنتیکی یکی از نوادر طبیعی جهان به شمار می‌آید. سوسن چلچراغ یا سوسن سفید، گلی واژگون به رنگ روشن است که گلبرگ‌های آن به‌سمت بیرون برگشته‌اند و به همین دلیل، پرچم‌های آن کاملا در معرض دید هستند. گل زیبای سوسن چلچراغ، اولین بار توسط یک گیاه‌شناس آلمانی به نام «کارل فردریش فون لدبور» در سال ۱۳۵۴ در روستای داماش در استان گیلان کشف شد و در سال ۱۳۵۵ به‌عنوان اثر طبیعی در فهرست آثار ملی ایران قرار گرفت.
این اثر طبیعی، ذخیره‌گاهی ژنتیکی برای این گیاه کمیاب محسوب می‌شود و دامنه ارتفاعی این زیستگاه ۱۷۵۰ تا ۲۰۰۰ متر و دما و متوسط بارندگی سالانه آن به‌ترتیب ۱۰ درجه سانتی‌گراد و ۴۵۰ میلی‌متر است. این منطقه دارای اقلیم نیمه مرطوب معتدل است. اقطی، گرنه، بنفشه، انواع سرخس، گل قاصد، شبدر وحشی و سرخ ولیک از جمله گونه‌های گیاهی منطقه به‌شمار می‌آیند. هر ساله شکوه و زیبایی شگفت‌انگیز گل‌های سوسن سفید، دوستداران طبیعت را به این منطقه جلب می‌کند.
حتما به‌خاطر داشته باشید بدون تن‌پوش گرم نمی‌توان در هوای سرد این منطقه دوام آورد، آن بالا فقط مه است و ابر و چمنزارهای سبز با گل‌های رنگین. تمام مسیر جاده به سوی داماش پوشیده از بوته‌های بزرگ گل بابونه سفید و بوته‌های رنگین کلاه میرحسن است که در هیچ کجای دیگری بدین انبوهی یافت نمی‌شود. به نظر می‌رسد که گل‌های بابونه سفید جای تابلوهای گردشگری را گرفته‌اند و مسافران را به سرزمین سوسن‌های چلچراغ هدایت می‌کنند.
سوسن چلچراغ در حال حاضر تنها در روستای داماش و شهرستان لنکران در کشور جمهوری آذربایجان می‌روید؛ البته خوشبختانه این گل در چند سال اخیر در مازندران و اشکورات رودسر نیز مشاهده شده است و امیدوار هستیم که با توجه مسئولان و احداث مناطق محافظت شده، سوسن چلچراغ، فرصت بیشتری برای رویش و خودنمایی در دشت‌های سرسبز شمال کشور پیدا کند.
پرتراکم‌ترین رویشگاه سوسن چلچراغ با حدود ۲۰۰۰ نمونه از این گل در یک ناحیه کوچک از جنگل‌های مخروبه راش در اطراف داماش و در ارتفاع ۱۷۰۰ تا ۱۹۰۰ متری قرار دارد؛ منطقه‌ای با وسعت چهار هکتار که به‌عنوان منطقه حفاظت شده شناخته می‌شود.
داماش تنها در سوسن‌هایش خلاصه نمی‌شود. جنگل‌پیمایی هم از جمله لذت‌هایی است که نباید در سفر به این بلند سرسبز از دست داد. اگر با آژانس‌های تخصصی همراه شوید، اطلاعات بسیار زیادی درباره پوشش گیاهی و حیوانی منطقه به شما می‌دهند، با آن‌ها هم‌سفر شوید، خیلی راحت ردپای پلنگ و گونه‌های دیگر حیوان را به شما نشان می‌دهند. اگر هم اهل خوابیدن تا نیمه‌های ظهر نباشید و صبح قبل از طلوع آفتاب به جنگل بزنید از نزدیک گونه‌های حیوانی منطقه را خواهید دید، بازدید از سرو هرزویل را فراموش نکنید. قدمت این سرو ۱۰۰۰ سال تخمین زده شده، زیرا ناصرخسرو ۹۰۰ سال پیش، از این سرو در سفرنامه خود نام برده است.
جشنواره سوسن چلچراغ
هر سال، مراسمی با نام جشنواره سوسن چلچراغ با شروع فصل گل‌دهی این گل در روستای داماش برگزار می‌شود. این مراسم با اجرای موسیقی محلی، رقص محلی و سنت‌های بومی، یکی از زیباترین رویدادهای فصل بهار در استان گیلان است که هر سال، گردشگران داخلی و خارجی بسیاری در آن شرکت می‌کنند.
مردم روستای داماش در جشنواره سوسن چلچراغ با لباس‌های محلی دست‌دوز حاضر می‌شوند و به جشن و پایکوبی می‌پردازند. آن‌ها همچنین در روزهای جشن با بازی‌های جالبی چون خرپشتک، کشتی گیله مردی، طناب کشی، چوب بازی (رقص چوب)، چرخ و فلک، تیش بازی (نوعی بازی محلی)، هلولک، دور بچرخان و گلفا توجه بازدیدکنندگان را به خود جلب می‌کنند. در روزهای جشن گل‌دهی، بازدید از بازارچه‌های محلی را فراموش نکنید؛ بازارهایی پر از صدای سازهای مختلف مانند تنبور، سنتور، کمانچه، نی و تنبک و غرفه‌هایی که در آن، صنایع دستی به فروش می‌رسند.
جاهای دیدنی داماش
داماش به‌دلیل قرار گرفتن در منطقه کوهستانی، وجود مناطق سرسبز و همچنین رشته‌کوه البرز، یکی از زیباترین مقاصد طبیعت گردی در استان گیلان است. در این منطقه به غیر از تماشای سوسن چلچراغ، می‌توانید از چشمه‌های آب معدنی داماش نیز دیدن کنید. چشمه اصلی داماش در ارتفاع ۲۲۰۰ متری از سطح دریا قرار دارد و دارای انواع املاح معدنی از جمله کلسیم، منیزیم، سدیم و پتاسیم است. شاخه‌ای از این آب معدنی به حوضچه‌ای در مرکز روستا هدایت می‌شود و در دسترس بومیان منطقه قرار می‌گیرد و مابقی آن در کارخانه آب‌معدنی داماش بسته‌بندی و به سایر نقاط کشور ارسال می‌شود.
داماش، زادگاه علیرضا جهانبخش، آقای گل فوتبال هلند و جنتلمن فوتبال ایران است.
بهترین زمان سفر به داماش
آب و هوای روستای داماش در بهار و تابستان، معتدل و خنک و در فصل‌های پاییز و زمستان سرد است. آب و هوای داماش در بیشتر مواقع سال، بارانی و مه‌آلود است. بیشتر گردشگران، ماههای خرداد و تیر را برای سفر به داماش انتخاب می‌کنند؛ زیرا سوسن چلچراغ در اوایل خرداد ماه آماده گل‌دهی می‌شود و در نهایت در اواسط خرداد گل می‌دهد. گل‌های سوسن چلچراغ عمر زیادی ندارند و فقط تا اواسط تیرماه دوام می‌آورند. برای همین، بهترین زمان سفر برای تماشای سوسن چلچراغ، از اواسط خرداد تا اواسط تیر است. البته شما می‌توانید در دیگر ماههای فصل بهار و تابستان و همچنین فصل پاییز نیز به داماش سفر کنید تا از آب و هوای مطبوع این منطقه لذت ببرید.
توصیه‌های لازم در سفر به داماش
سفر به داماش بیشتر در قالب تورهای یک روزه انجام می‌شود؛ پس سبک و راحت سفر کنید. در سفر به داماش، لباس و کفش راحتی بپوشید و یک دست لباس اضافه (لباس گرم، بادگیر، لباس بارانی)، کرم ضدآفتاب، عینک دودی، آب، غذا و وسایل شخصی را به‌همراه ببرید.
توجه داشته باشید که داماش، منطقه‌ای بکر است و گل سوسن چلچراغ از جمله نوادر طبیعی جهان به شمار می‌آید؛ پس در سفر به این منطقه مراقب محیط زیست باشید، زباله‌های خود را در طبیعت نریزید و گل سوسن چلچراغ را از ریشه درنیاورید. به خاطر داشته باشید که تخریب این گل در محدوده محافظت شده ممنوع است و از ریشه درآوردن هر پیاز سوسن چلچراغ حدود ۴۰۰ هزار تومان جریمه دارد.
جاذبه‌های اطراف داماش
دریاچه ویستان بره سر
دریاچه بره سر یا ویستان در دل جنگلی سحرآلود در منطقه خورگام رودبار و در فاصله ۵۵ کیلومتری شهر رودبار قرار دارد. این دریاچه بکر و فیروزه‌ای با وسعتی معادل چهار هکتار در اثر زلزله مهیب رودبار به وجود آمده است؛ زلزله‌ای که روستای بره سر و ساکنان آن را در سال ۱۳۶۹ زیر خروارها خاک مدفون کرد. سکوت و آرامش دریاچه در میان صدها درخت راش به‌قدری زیبا است که بدون شک، خاطره تماشای آن برای همیشه در ذهن شما حک خواهد شد. دریاچه بره سر در ۱۰ کیلومتری روستای داماش قرار دارد و برای رسیدن به آن باید سوار ماشین‌های آفرود شوید؛ زیرا جاده و مسیر دسترسی به آن کمی مشکل است.
دریاچه خلشکوه
دریاچه خلشکوه در ارتفاع ۱۹۶۲ متری از سطح دریا در قسمت شمال غربی روستای کلیشم و روستای خرمکوه واقع شده است. در این ناحیه، یک دریاچه (سَل) طبیعی و یک چشمه وجود دارد که به نام «قل قل» مشهور است. این دریاچه عظیم در مساحتی به بزرگی ۱۵ کیلومتر در ارتفاعات با چشم‌اندازی حیرت‌انگیز، نظر هر بیننده‌ای را به خود جلب می‌کند. آب دریاچه از سمت جنوب به روستای خرمکوه سرازیر می‌شود و از قسمت دیگر به جنگل راش وارد می‌شود. ماهیگیری و شنا از پرطرفدارترین تفریحاتی هستند که گردشگران از آن استقبال می‌کنند.
روستای نوده فاراب
روستای نوده فاراب در دهستان کلیشم، از توابع بخش عمارلو شهرستان رودبار است که در ارتفاع ۱۶۰۰ متری از سطح دریا در جنوبی‌ترین بخش استان گیلان قرار دارد. این روستا با جاذبه‌های تاریخی و طبیعی بی‌نظیری چون غار چپلک، دو محوطه گورستانی به نام‌های قبرستان کول و سیاه ریز، یک محوطه استقراری تاریخی به نام قبرستان دوبرادران، چشمه‌های آب معدنی آسیاب رود، سیاه ریز، ییلاق زیبا و آبشار آسیاب رود در شرق روستا، یکی از زیباترین مقاصد گردشگری در نزدیکی داماش است که به‌دلیل مسیر مشکل، بسیاری از گردشگران از سفر به آن صرف‌نظر می‌کنند.
اهالی نوده فاراب هر سال در اوایل فصل پاییز گرد هم جمع می‌شوند و جشن انار چینی برگزار می‌کنند. در این جشن، تمامی اهالی روستا اعم از مردان و زنان، دختران و پسران، لباس محلی می‌پوشند و در باغ‌های مزرعه سرد رود مشغول چیدن انار از درختان می‌شوند. جشن فندق چینی، جشن میش شوران و جشن میش دبین از دیگر جشن‌های این روستای زیبا هستند.
روستای نوده فاراب، محصولات کشاورزی فراوانی چون انار، فندق، گردو، خرمالو، انگور، زالزالک، تمشک، سیب قرمز، گلابی، گوجه سبز، گیلاس، آلبالو، انجیر، هلو، سیب گلاب و… دارد و از صنایع دستی آن می‌توان به فرش‌بافی، نمدمالی، لحاف دوزی، گلدوزی، قلاب دوزی، جاجیم بافی، تنگ بافی، سبدبافی، جوراب بافی و غیره اشاره کرد.
