قلعه بابک کلیبر، مکانی باستانی برای دوستداران تاریخ
قلعه بابک واقع در شهر کلیبر استان آذربایجان شرقی، از معروف‌ترین قلعه های تاریخی ایران و از جاهای دیدنی استان آذربایجان شرقی است که محلی ایدئال برای علاقه‌مندان به تاریخ به حساب می‌آید.
گروه هیچ یک زندگی – این قلعه که در منطقه زیبای ارسباران جای گرفته، به‌مدت ۲۰ سال محل زندگی و مبارزه بابک خرمدین، از شناخته‌شده‌ترین سرداران ایرانی بوده است. او و یارانش به‌واسطه این دژ کهن توانستند لشکریان عرب را برای بیست و چند سال در کوه‌ها سرگردان کنند، به آن‌ها شبیخون بزنند و باعث فرارشان شوند.
با اینکه مسیر دسترسی به قلعه مستلزم کوه‌پیمایی است و شاید دشوار به نظر برسد، جنبه تاریخی این قلعه و همین طور چشم‌انداز خیره‌کننده آن به کوه‌ها و مناطق اطراف، ارزش این سختی را دارد. قلعه بابک در سال ۱۳۴۵ در فهرست آثار ملی ایران قرار گرفت و مرمت آن از سال ۱۳۷۶ آغاز شد. اگر به آثار تاریخی علاقه دارید، در سفر به آذربایجان شرقی می‌توانید با صعود بر فراز قلعه بابک، یک ماجراجویی مهیج و جذاب را تجربه کنید؛ هرچند پیش از هر چیز به مطالعه این مطلب بپردازید تا اطلاعات بیشتری از این جاذبه معروف به دست آورید.
قلعه بابک خرمدین
قلعه بابک که به‌عنوان دژ بابک، بذ و قلعه جمهور نیز شناخته می‌شود، از جاهای دیدنی کلیبر است که در ارتفاع حدود ۲,۳۰۰ تا ۲,۷۰۰ متری از سطح دریا بر فراز کوه قرار دارد و دره‌هایی به عمق ۴۰۰ تا ۶۰۰ متر اطراف آن را احاطه کرده‌اند.
اگر فصل تابستان را برای بازدید از قلعه بابک کلیبر انتخاب کرده باشید، فرصت دیدن سیاه‌چادرهای ایل شاهسون را خواهید داشت که در کوه‌های این منطقه حضور دارند. برای آشنایی با این مردم خون‌گرم فقط کافی است از آن‌ها اجازه بگیرید و وارد محوطه‌شان شوید؛ ضمنا اگر دوغ و کره محلی، ماست، گلیم، ورنی و سایر محصولات دستی خود را برای فروش گذاشته بودند، حتما از آن‌ها خرید کنید.
بعد از یک کوه‌پیمایی سخت، بالاخره به بالای کوه و قلعه بابک می‌رسید که منظره باشکوه آن شما را شگفت‌زده خواهد کرد. بی‌شک تماشای چنین طبیعتی آن هم از قله کوه و گرفتن سلفی و ثبت لحظه‌ها، برایتان جذاب و فراموش‌نشدنی خواهد بود.
علاوه بر چشم‌انداز تماشایی این منطقه که باعث می‌شود سختی راه آسان شود و خاطره‌ای ماندگار برایتان باقی بماند؛ آب‌وهوای کوهستانی و دید وسیعی که به محیط اطراف وجود دارد، حیرت و شگفتی شما را به‌همراه خواهد داشت؛ به‌طوری که خستگی ناشی از این صعود را به فراموشی می‌سپارید. مضاف بر اینکه، منطقه ارسباران به‌ویژه در فصل بهار و پاییز مملو از مه سنگین می‌شود و این احتمال می‌رود که در طول صعود به قلعه بابک با هوایی مه‌آلود برخورد کنید و لذتی دوچندان نصیبتان شود.
قلعه بابک در کدام شهر است؟
قلعه بابک در نزدیکی شهر کلیبر در ۵۰ کیلومتری شمال شهرستان اهر و حدود ۲۰۰ کیلومتری تبریز در استان آذربایجان شرقی جای گرفته و تنها مسیر ورود به آن از طریق راهی صعب‌العبور است.
برای رفتن به کلیبر باید از تبریز راهی اهر شوید و پس از آن، ۶۰ کیلومتر دیگر به‌طرف شمال بروید تا به کلیبر برسید. با کمک تابلوهای مختلفی که هتل بابک یا قلعه بابک را نشان می‌دهند، به مسیر خود ادامه دهید؛ حتی می‌توانید از کمک مردم بومی استفاده کنید.
با وجودی که مسیر کلیبر به قلعه حدود سه کیلومتر است؛ اما راهی دشوار دارد و مستلزم عبور از گردنه‌ها و گذرگاه‌های خطرناک است. برای ورود به این بنای مستحکم باید از معبری بگذرید که از سنگ‌های طبیعی ساخته شده است و فقط برای عبور یک تا دو نفر ظرفیت دارد. فاصله این معبر تا باروی قلعه به حدود ۲۰۰ متر می‌رسد و از همان جا است که شکوه خاص قلعه و موقعیت فوق‌العاده آن هر بازدیدکننده‌ای را به حیرت وامی‌دارد.
آدرس قلعه بابک: استان آذربایجان شرقی، شهرستان کلیبر، قلعه بابک
مسیر پیاده روی قلعه بابک
سه مسیر دسترسی به قلعه بابک وجود دارد که بخشی از جاذبه این سفر به حساب می‌آیند. این مسیرها در ابتدای گذرگاه پلکانی قلعه بابک به هم می‌رسند و همین گذرگاه تنها راه ورودی به قلعه است.
مسیر اول: اگر از سمت هتل بابک راهی قلعه شوید که معمول‌ترین راه صعود به قلعه بابک است، باید حدود ۱۰۰۰ پله سنگی را طی کنید. برای پیاده‌روی از هتل بابک تا گذرگاه پلکانی باید به‌طور تقریبی سه ساعت پیاده‌روی انجام دهید.
مسیر دوم: کمپ گردشگری قلعه دره سی که در سه کیلومتری کلیبر قرار دارد، می‌تواند گزینه دیگر شما باشد. تا کمپ را با ماشین شخصی بروید و سپس ماشین خود را پارک کنید و با پای پیاده راهی قلعه شوید. در طول راه از دره‌ای زیبا عبور خواهید کرد که در فصل بهار حسابی سرسبز است. در ادامه به گذرگاه اصلی پلکانی قلعه خواهید رسید. پیمودن این مسیر فوق‌العاده زیبا با شیب نسبتا ملایم حدود سه ساعت زمان می‌برد.
مسیر سوم: اگر از کلیبر به‌سمت هتل بابک راه بیفتید، ۶ کیلومتر پس از هتل، مسیری فرعی در سمت راست جاده خواهید دید که برای عبور از آن باید از ماشینی قوی استفاده کنید. این مسیر را ادامه دهید تا به کمپ عشایر برسید؛ از اینجا به بعد باید برای یک پیاده‌روی یک ساعته آماده باشید تا به گذرگاه قلعه برسید.
داستان قلعه بابک
موقعیت قرارگیری این بنا بر فراز قله کوه باعث شده بود که یک سپاه ۲۰ نفره بتوانند از پس تجاوز و حمله سپاهی ۱۰۰ هزار نفری برآیند؛ زیرا بعد مسافت اجازه نمی‌داد که تیر و کمان و اسلحه آن زمان به نگهبانان و سربازان قلعه آسیبی برساند. این موضوع از نبوغ نظامی و آگاهی و درایت سازنده آن حکایت دارد. همین موقعیت استراتژیک قلعه و مسیر صعب‌العبور آن برای نیروهای دشمن، از جمله عواملی بودند که به بابک خرمدین در ساماندهی مبارزات و سنگر گرفتن در این محل کمک کردند.
داستان‌ها و افسانه‌های زیادی درباره زندگی و مرگ بابک خرمدین وجود دارد. با وجود پژوهش‌های زیادی که راجع به او و فعالیت‌هایش انجام شده؛ هنوز نتیجه واحدی به دست نیامده است. اطلاع چندانی از محل تولد بابک خرمدین وجود ندارد؛ هرچند ظاهرا زمان تولدش به حدود بیش از ۱۲۰۰ سال قبل برمی‌گردد. طبق برخی از روایات او در دوران جوانی جانشین رئیس گروه خرمیان می‌شود و ریاست گروه را به دست می‌گیرد. خرمیان که به آن‌ها سرخ جامگان یا خرمدینان نیز می‌گفتند، با خلفای عباسی مبارزه می‌کردند.
بابک و گروهش، که قلعه بابک محل اصلی فعالیت‌هایشان بود، بیش از ۲۰ سال به مخالفت و مبارزه با خلفای عباسی مشغول بودند و توانستند بر قسمت بزرگی از آذربایجان مسلط شوند. بابک سرانجام در جنگی که با سردار افشین داشت، در سال ۲۱۶ شکست خورد و در نهایت دستگیر شد.
افشین با وجود ایرانی‌بودن، ذلت خدمت معتصم، خلیفه عباسی را به جان می‌خرد و برای خوش‌خدمتی و تسلط بر خراسان، بابک را با خدعه و نیرنگ اسیر می‌کند. در همان سال نیز به دستور خلیفه، دست و پایش قطع و سپس اعدام می‌شود.
گفته می‌شود که این سردار ایرانی پس از قطع دست راستش، با دست دیگر خون دست قطع‌شده‌اش را بر چهره خود می مالد. معتصم علت این کار را جویا می‌شود و او پاسخ می‌دهد که با این خون، صورت خود را سرخ کردم تا تصور نکنی که زردی رنگ صورتم به‌خاطر ترس از مرگ است.
آوازه رشادت‌های بابک و یارانش فقط به آذربایجان محدود نشد و ماجرای قیام خرمدینان به‌شکل افسانه‌های جذابی از هند تا قلمرو رومیان و… گسترش یافت.
مراسم قلعه بابک
هر ساله علاقه‌مندان به بابک و دوستداران تاریخ در ۱۵ تیر در قلعه بابک تجمع می‌کنند و مراسمی برای بابک خرمیدن برگزار می‌کنند. این اجتماع به‌مناسبت روز تولد این سردار ایرانی است که از سال ۱۳۷۹ با حضور اقشار مختلف مردم در پای قلعه انجام می‌شود.
قلعه بابک کلیبر و معماری آن
تنها راه ورود به قلعه از طریق دروازه اصلی انجام می‌شود که پس از پشت سر گذاشتن دروازه و بارو باید از گذرگاه باریکی عبور کنید که یک مسیر ۱۰۰ متری شیب‌دار به‌سمت قله است. در ادامه به مدخل ورودی قلعه خواهید رسید.
در چهار طرف قلعه و در تکیه‌گاه‌های طبیعی دیواره‌های کوه، چهار جایگاه دیده‌بانی به‌شکل نیمه استوانه وجود دارد که سربازان با استقرار در آن می‌توانستند تا کیلومترها دورتر را زیر نظر داشته باشند. ورود به دژ اصلی مستلزم عبور از مدخل دیگری با پلکان‌های نامنظم است که در طرفین آن، دو ستون کاذب قرار گرفته است.
ساختمان قلعه پس از ورودی قرار دارد و به‌صورت دو و سه طبقه بوده است. هفت اتاق اطراف تالار اصلی را احاطه کرده‌اند که به تالار مرکزی راه دارند. در بخش شرقی قلعه، تأسیساتی شامل اتاق‌ها و آب‌انبارها وجود دارد؛ جالب اینکه در سقف آب‌انبارها از طاق جناغی و گهواره‌ای استفاده شده و محوطه داخلی آن‌ها با نوعی ساروج، غیرقابل‌نفوذ شده است تا در زمستان با برف و باران پر شود. در شمال غربی قلعه، پلکان‌هایی وجود داشته است که در حال حاضر مخروبه شده و تنها راه صعود به بخش‌های مرتفع‌تر بنا بوده‌اند.
با توجه به معماری، روش چفت‌وبست سنگ‌ها، سنگ‌های زبره تراش، اندود دیوارها با نوعی گچ و خاک و همین طور ملاط ساروج می‌توان گفت که قدمت این قلعه به زمان اشکانیان و ساسانیان برمی‌گردد. تا چند قرن پس از آن نیز علاوه بر تعمیرات و مرمت قلعه، بخش‌هایی نیز به آن الحاق شد. در نتیجه این طور به نظر می‌رسد که بابک خرمدین قسمت‌های اصلی را ترمیم کرده و بخش‌هایی را به آن افزوده است. با گذشت ۱۲۰۰ سال از آن دوران، هنوز هم بخش‌هایی از این قلعه پابرجا است.
قدمت قلعه بابک
طبق کاوش‌های باستانی و تاریخی و با توجه به اشیای به‌دست‌آمده از قلعه بابک می‌توان قدمت آن را به دوران اشکانی و ساسانی نسبت داد. این سازه به احتمال قوی یک قلعه دفاعی بوده است که سبک معماری آن به مجموعه تخت سلیمان از عصر ساسانی شباهت زیادی دارد.
قلعه بابک در قرن ۶ و هفت نیز مورد استفاده بوده است و این موضوع را می‌توان از روی اشیای مکشوفه نظیر سفالینه‌های منقوش و لعاب‌خورده در این محل ثابت کرد. تعدادی سکه مسی از این قلعه به دست آمده است که به‌دلیل زنگ‌زدگی و ساییدگی، خوانا نیستند؛ هرچند به دوره اتابکان و هزاراسپیان تعلق دارند. با این همه مشخص نیست که کارایی قلعه در این زمان چه بوده است و افراد به چه علت سکه‌های خود را در این قلعه مخفی کرده بودند.
هیچ سند و مدرکی دال بر استفاده از قلعه بابک پس از این تاریخ وجود ندارد؛ گویا پس از این دوره متروکه شده است.
در سفر به قلعه بابک کجا اقامت کنیم؟
برای اقامت در نزدیکی قلعه بابک می‌توانید از هتل‌ها و اقامتگاه‌های بوم‌گردی شهر کلیبر استفاده کنید. ضمن اینکه طبیعت‌گردها اغلب کمپ‌زدن در کمپ قلعه بابک را ترجیح می‌دهند که هم امکانات بهداشتی مناسبی دارد و هم برای اقامت شبانه استفاده می‌شود.
بهترین زمان سفر به قلعه بابک
از اواخر فروردین تا اوایل خرداد و از شهریور تا مهر را می‌توان بهترین زمان سفر به قلعه بابک دانست؛ به‌خصوص که منطقه ارسباران، بهارهای زیبایی دارد. در فصل تابستان هم می‌توانید از این قلعه دیدن کنید؛ هرچند کوه‌پیمایی زیر تابش نور خورشید ممکن است برایتان قدری دشوار باشد.
در فصل پاییز نیز زیبایی این منطقه دوچندان می‌شود؛ اما به‌خاطر سرمای هوا و یخ‌زدگی پله‌های منتهی به قلعه، ترجیحا در ماه مهر از قلعه بابک دیدن کنید. با توجه به‌شدت برودت هوا در فصل زمستان، سفر به این منطقه اصلا توصیه نمی‌شود.
در هر صورت به‌واسطه محیط کوهستانی منطقه، بهتر است لباس گرم و کفش کوهنوردی همراه خود ببرید.
