یلدا، شبی برای دورهمی است نه ریخت‌وپاش
یک جامعه شناس و پژوهشگر اجتماعی می‌گوید: « شب یلدا رسوم زیبایی همچون حافظ خوانی، شب‌نشینی و بیان و انتقال پندها و تجربه‌های ارزشمند پدربزرگ‌ها و مادربزرگ‌ها را به همراه دارد که با تشریفات و تجمل‌گرایی این رسوم در حال به فراموشی سپردن است.»
گروه هیچ یک زندگی – شب یلدا یا شب چله، نام‌هایی است که ایرانیان باستان بیش از ۲۵۰۰ سال پیش به طولانی‌ترین شب در تقویم ایرانی داده‌اند. این شب که از میراث تمدن ایرانی و جشن‌های ایرانی باستانی از روزگار زرتشت است، می‌تواند فرصت مغتنمی برای دیدوبازدیدهای خانوادگی و فامیلی باشد تا مردم از این طریق سنت بسیار زیبای صله‌رحم را احیا کنند. اما متأسفانه در چند سال اخیر شب یلدا برای خانواده‌ها معنا و مفهوم دیگری پیداکرده است. گویی فرهنگ اصیل و باستانی یلدا برای برخی رقابتی شده و هرکسی به فکر چیدن سفره‌ای متنوع و رنگین‌تر است. از طرف دیگر، عده‌ای با القای حال بد و تخریب روحیه جمعی به دنبال برچیده شدن این سنت دیرینه هستند.
شب یلدا برای همگرایی نظام اجتماعی بسیار مفید است
دکتر اردشیر گراوند، جامعه‌شناس و پژوهشگر اجتماعی بابیان اینکه هیچ شرایطی نمی‌تواند شب یلدا را مغلوب کند، می‌گوید: «اعیاد و مناسبت‌هایی که یک تاریخ کهن و دیرینه دارند و پایه‌شان بر شادی و شادمانی است، این ظرفیت اقتدارگرایانه را دارند تا تمام نظام اجتماعی را در همه اقشار و در هر شرایطی به‌طرف خود جذب کنند. شب یلدا هم ازجمله آن مناسبت‌هایی است که به دلیل توان فرهنگی، تاریخی و اقتدار اجتماعی بالا اساساً هیچ شرایطی نمی‌تواند مغلوبش کند.»
او با مقایسه شرایط امروز جامعه با شرایط دوران جنگ ادامه می‌دهد: «شرایط امروز جامعه ما به‌اندازه‌ی شرایط دوران جنگ بد نیست اما ما شاهدیم که در دوره‌ی جنگ هم جامعه مناسبت‌هایی مثل یلدا را به‌جا می‌آورد.»
این جامعه‌شناس تأکید می‌کند: «شب یلدا نمادی از جمع شدن خانوارها دورهم است و این برای همگرایی نظام اجتماعی بسیار مفید است. مردم به دلیل بهره‌مندی از ثمرات آنی و مستقیم یلدا بر برگزاری این جشن پایبندند و دوستش دارند؛ لذا این مناسبت نه تنها در ذات خودش هیچ فعل بدی ندارد بلکه باعث همگرایی نظام اجتماعی خواهد شد. پس این بزم ملی برای همیشه می‌ماند و خواهد بود.»
تجمل‌گرایی از آسیب‌های جدی شب یلدا است
گراوند می‌گوید متأسفانه گاهی سنت‌های خوب مثل شب یلدا دچار آسیب‌هایی می‌شود که خوبی‌های آن را تحت‌الشعاع قرار می‌دهد: «شب یلدا در قدیم همیشه با یک نوعی از آتش‌بازی، دورهمی‌های ساده، حافظ خوانی و نشستن دور کرسی همراه بود اما طی چند سال اخیر، برگزاری ساده و بی‌تکلف شب یلدا جای خود را به مهمانی‌های تشریفاتی و تجملاتی داده است.»
این جامعه‌شناس تجمل‌گرایی را از آسیب‌های جدی شب یلدا دانست و افزود: «روش‌های غلط پذیرایی، ریخت‌وپاش‌ها و اسراف‌های فراوان در شب یلدا هیچ همخوانی بافرهنگ دینی ما ندارد و همین مسائل شده باعث تا شب یلدا به شبی پرخرج و استرس‌زا برای خانواده‌ها تبدیل شود. درحالی‌که یلدا رسوم زیبایی همچون حافظ خوانی، شب‌نشینی و بیان و انتقال پندها و تجربه‌های ارزشمند پدربزرگ‌ها و مادربزرگ‌ها را به همراه دارد که با تشریفات و تجمل‌گرایی این رسوم در حال به فراموشی سپردن است.»
به رسم خودمان شب یلدا بگیریم نه رسم بلاگرنماها
متأسفانه در طی چند سال اخیر، شبکه‌های اجتماعی در تجملاتی شدن شب یلدا بی‌تأثیر نبوده‌اند و ما اکنون شاهدیم که زندگی تجملاتی و رسم و رسوم نمایشی بلاگرها از پس فضای مجازی وارد سادگی دنیای واقعی ما شده است. مایی که نمی‌دانیم در پشت این عکس‌ها چه خبر است و اصرار داریم تا زندگیمان را همان شکلی کنیم که خانم بلاگر به نمایش گذاشته است؛ اگر هم کاری از دستمان برنیایید، می‌نشینیم و حسرت زندگی نمایشی آن‌ها را می‌خوریم. اما دکتر گراوند معتقد است که ما باید از ظرفیت فضای مجازی به نفع خودمان استفاده کنیم و اجازه ندهیم فضای مجازی سادگی و اصالت مراسم‌های ایرانی را از ما بگیرد و کوهی از تجملات را تحویلمان دهد. او می‌گوید: «شبکه‌های اجتماعی ظرفیت بسیار عظیمی برای مدیریت شرایط اجتماعی و فرهنگی کشور دارند و ما می‌توانیم به‌جای تقلید یا حسرت از زندگی نمایشی دیگران از این ظرفیت برای مدیریت شرایط استفاده کنیم و شب یلدا را همان‌گونه برگزار کنیم که در رسم و رسوماتمان است، نه آن‌طور که بلاگرها به نمایش می‌گذارند.»
او تصریح می‌کند: «در شرایط امروز جامعه تقریباً بالای ۶۰ درصد از خانوارهای ایرانی توان تأمین منابع مالی برای برپایی سفره‌های متجمل را ندارند؛ لذا همه ما باید تلاش کنیم که در این بوق ندمیم و باعث ترویج فرهنگ تجمل‌گرایانه در جامعه نشویم.»
به خاطر عرف‌های یلدایی کام عروس و دامادها را تلخ نکنیم
گراوند درباره رسم شب یلدایی بردن برای تازه‌عروس‌ها می‌گوید: «هدیه بردن در مناسبت‌هایی خاص مثل شب یلدا برای عروس و دامادها نه‌تنها رسم غلط و بدی نیست بلکه کار پسندیده‌ای است و در صورت توان مالی خوب است که همه ما انجام دهیم اما خانواده‌ها نباید این را یک الزام ضروری اجتماعی بدانند.»
او ادامه می‌دهد: «شب یلدایی بردن الزام نیست و همه ما باید در این شرایط اقتصادی و اجتماعی جامعه هوای همدیگر را داشته باشیم. اگرچه شب یلدایی بردن برای تازه‌عروس‌ها در قدیم رسم بوده اما شاید امروز شرایط اجرای این رسم برای برخی خانواده‌ها امکان‌پذیر نباشد.»
این جامعه‌شناس تأکید می‌کند: «این رسم و رسوم‌ها نباید مانع ازدواج یا باعث اخلال در روابط درست زوج های جوان شود. اجرای رسم و رسوماتی مثل شب یلدا در حد توان و در حد بضاعت خوب است اما بیش از آن قاعدتاً باعث بروز اختلاف و کدورت خواهد شد.»
هرکداممان گوشه‌ای از خرج سفره شب یلدا را بگیریم
گراوند توصیه می‌کند برای آنکه بتوانیم شب یلدا را مثل قدیم‌ها ساده و صمیمی برگزار کنیم، هرکداممان باید گوشه‌ای از خرج را بگیریم. او می‌گوید: «قبل‌ها پدربزرگ و مادربزرگ‌های ما در حد بضاعتشان سفره یلدایی پهن می‌کردند و همه جمع می‌شدیم و کسی هم خیلی به سفره نگاه نمی‌کرد؛ هرکدام از اعضای خانوار در حد توانشان چیزی می‌خریدند و در سفره می‌گذاشتند.»
او ادامه می‌دهد: «برای برگشتن صفا و صمیمت قدیم به سفره‌های یلدا خوب است که شب یلدا را هرکجا که برگزار می‌کنیم، هرکدام از ما چه مستقیم و چه غیرمستقیم در حد بضاعتمان کمک کنیم تا هم متجمل نشویم، هم به کسی فشار مالی نیایید و هم این سنت زیبا به گرمی و صمیمت قدیم پابرجا بماند.»
