کلیسای ننه مریم ارومیه؛ دومین کلیسای قدیمی جهان
کلیسای ننه‌مریم که با نام کلیسای حضرت مریم، سنت ماری و شرق آشور نیز شناخته می‌شود، یکی از جاهای دیدنی ارومیه است. این کلیسا پس از کلیسای بیت لحم در فلسطین، دومین کلیسای قدیمی جهان به حساب می‌آید.
گروه هیچ یک زندگی – کلیسای ننه‌مریم که با نام کلیسای حضرت مریم، سنت ماری و شرق آشور نیز شناخته می‌شود، یکی از جاهای دیدنی ارومیه است. این کلیسا پس از کلیسای بیت لحم در فلسطین، دومین کلیسای قدیمی جهان به حساب می‌آید. ساختمان کلیسا هیچ‌گونه شباهتی به سایر کلیساها ندارد و بسیار ساده است و شاید همین سادگی باعث می‌شود تا معنویت در این کلیسا بیشتر حس شود. ضمن اینکه به‌جز چند تابلوی نقاشی و کوبلن‌دوزی از حضرت عیسی (ع)، حضرت مریم (ع) و حواریون، تزیینات دیگری در کلیسا وجود ندارد. کلیسای ننه مریم یکی از آثار تاریخی آشوریان ارومیه است که در ۲۲ آبان ۱۳۹۲ هجری شمسی در فهرست آثار ملی کشور به ثبت رسید.
کلیسای ننه مریم کجاست؟
کلیسای ننه مریم یکی از متفاوت‌ترین کلیساهای ایران است که در خیابان خیام جنوبی شهر ارومیه قرار دارد.
آدرس: استان آذربایجان غربی، ارومیه، خیابان امام خمینی (ره)، خیابان خیام جنوبی، پشت کلیسای آنجلیک
دسترسی به کلیسای ننه مریم
برای دسترسی به کلیسای ننه مریم از سمت شمال یا غرب ارومیه باید از اتوبان دکتر باهنر استفاده کنید. هنگامی که به مرکز شهر رسیدید، وارد خروجی خیابان مدرس شوید و آن را تا میدان ایالت ادامه دهید. سپس وارد سومین خروجی میدان یعنی خیابان امام خمینی (ره) شوید. دومین خیابان در سمت راست خیام جنوبی است که کلیسای ننه مریم ارومیه در آن قرار دارد.
اگر از شرق ارومیه راهی کلیسا هستید، باید از اتوبان خاتم الانبیا استفاده کنید. در اواسط این بزرگراه یک خروجی برای خیابان شیخ شلتوت قرار دارد. این خیابان را تا میدان مهاباد ادامه دهید و از دومین خروجی به خیابان شهید منتظری وارد شوید. پس از طی مسافتی به میدان ولایت فقیه می‌رسید. سومین خروجی این میدان، خیابان امام خمینی (ره) است که از طریق آن می‌توانید به خیابان خیام جنوبی و سپس کلیسای ننه مریم ارومیه برسید.
تاریخچه کلیسای ننه مریم
قدمت کلیسای ننه مریم به سال‌های ابتدایی پس از میلاد می‌رسد که در آن زمان ساسانیان در ایران حکمرانی می‌کردند. طبق روایات و کتب تاریخی، سه تن از موبدان زرتشتی که تولد حضرت عیسی (ع) را پیش‌بینی کرده بودند، پس از سفر به اورشلیم، از صحت پیش‌بینی خود آگاه می‌شوند. داستان از آن قرار بود که این سه نفر در یکی از شب‌ها در معبد خود مشغول به ستایش بودند و ناگهان ستاره‌ای درخشان را می‌بینند که به‌سمت شرق در حرکت بود. آن‌ها این ستاره را نشانه تولد مسیح (ع) می‌دانند و بلافاصله به‌طرف ستاره حرکت می‌کنند تا به اورشلیم می‌رسند.
آن‌ها پس از سفر خود به ارومیه برگشتند و معبد زرتشت را به کلیسا تبدیل کردند. نام دو تن از این افراد، ملکوم و بخت نصر بود؛ اما از نفر سوم هیچ اطلاعی در دسترس نیست. سنگ قبر این سه نفر نیز تا سال ۱۹۱۵ میلادی در ورودی کلیسا قرار داشت تا اینکه در این سال توسط روس‌های ارتدوکس به یکی از موزه‌های کیف منتقل شد.
روایت دیگری نیز وجود دارد که این مکان مذهبی را نخستین کلیسای مشرق‌زمین معرفی می‌کند. نویسندگان آشوری و مسیحی معتقدند که این کلیسا در بدو ساخت به‌عنوان آتشکده استفاده می‌شد و روزگاری از معروف‌ترین زیارتگاه‌های زرتشتیان بوده است؛ اما زمانی که آن‌ها دین مسیح را پذیرفتند، این بنا را به کلیسا تبدیل کردند.
از جمله افراد مشهوری که از این کلیسا دیدن کرده، مارکوپولو جهانگرد معروف است که در سفرنامه‌های خود از آن نام برده است. کلیسای ننه مریم یکی از آثار تاریخی آشوریان ارومیه است که در تاریخ ۲۲ آبان ۱۳۹۲ هجری شمسی در فهرست آثار ملی کشور قرار گرفت.
نام‌های مختلف کلیسای ننه مریم
کلیسای ننه مریم یکی از جذاب‌ترین جاهای دیدنی استان آذربایجان غربی است که با نام «شرق آشور» شناخته می‌شود و در گذشته از آن به نام‌های دیگری همچون «کلیسای حضرت مریم» و «کلیسای مارت مریم» نیز یاد می‌شد.
معماری و بخش‌های مختلف کلیسای ننه مریم
در معماری بنای کلیسای ننه مریم می‌توان سبک معماری دوره ساسانیان را به‌خوبی مشاهده کرد. قرینه‌سازی‌های رایج در بنای آتشکده‌های ساسانی، در بنای کلیسا نیز وجود دارد. سازندگان کلیسا در داخل بنا معماری ساسانی و پارتی را تلفیق کرده‌اند. در این کلیسا تزیینات چشمگیر و زیباسازی معماری دیده نمی‌شود؛ زیرا آشوریان از آراستن و تزیین کلیساها پرهیز می‌کردند.
کلیسای ننه مریم از دو بخش تشکیل شده است. بخش اول شامل ورودی، سالن نیایش، محراب و اتاق‌های پیرامون آن می‌شود. بخش دوم نیز سالن دیگری با یک سری اتاقک است که به موازات سالن نخست قرار دارد.
کلیسای ننه مریم ارومیه برخلاف اکثر کلیساهای معروف که سقف بلندی دارند، دارای سقفی کوتاه است و برای ورود به آن باید سر را خم کنید. این کلیسا به‌جز نیمکتی کوچک برای سالمندان که در انتهای سالن اصلی قرار دارد، هیچ صندلی دیگری ندارد. همچنین در کلیسا جایگاه اعتراف یا وعظ کشیش به چشم نمی‌خورد. هیچ‌گونه نقاشی روی دیوارهای کلیسا وجود ندارد. محراب کلیسا که تنها کشیشان اجازه ورود به آن را دارند، اتاقکی گنبدی شکل و تودرتو است. این اتاقک یک طاقچه کوچک دارد که روی آن چند تصویر از مسیح به‌صورت نقاشی، کوبلن‌دوزی، منبت‌کاری و… قرار گرفته است. راهرویی در سمت راست محراب وجود دارد که زائران از طریق آن به محل غسل تعمید و محل روشن‌کردن شمع می‌رسند. پشت کلیسا نیز تا چند سال قبل مملو از سنگ قبر بود که هنوز هم تعدادی از آن‌ها در پشت کلیسا باقی مانده‌اند.
در دو قسمت چپ و راست دالان ورودی کلیسا، دو دهلیز با سنگ قبرهایی مشاهده می‌شود که به نظر می‌رسد در گذشته محل دفن روحانی‌های مسیحی بوده است؛ در حالی که سنگ قبری که اکنون در این محل وجود دارد، مدفن سه نفر از رهبران کلیسا و نیز مبلغان کلیسای ارتدوکس روسیه است. سازندگان این بنا، در بخش راست محراب، دالانی تنگ و کوتاه ایجاد کردند که در دیوار سمت راست آن، اجاق دیواری قرار داشت و از آن در طبخ نان مقدس استفاده می‌شد.
صحن کلیسا تقریبا وسیع و بزرگ ساخته شده است و حیاط آن نیز از طریق دو در ورودی به خیابان قدس و کوچه ضلع غربی منتهی می‌شود. وجود قالی‌های دست‌بافت در داخل کلیسا، خود از دیگر جاذبه‌های این اثر تاریخی هستند.
یکی دیگر از بخش‌های جالب این کلیسا، تابلویی است که جمله زیر روی آن دیده می‌شود: نعلینت را از پاهایت بیرون کن؛ زیرا مکانی که در آن ایستاده‌ای، زمین مقدس است.
بازسازی کلیسای ننه مریم
کلیسای ننه مریم در طول تاریخ بارها مورد تعمیر و بازسازی قرار گرفته است. نخستین تعمیر در قرن ششم پس از میلاد در سال ۶۴۲ میلادی انجام شد که به اعتقاد مورخان به دستور یکی از شاهزاده‌های چین صورت گرفت. این شاهزاده خانم برای ملاقات با اسقف اعظم نینوا به بین‌النهرین رفته بود که در راه بازگشت به ارومیه می‌رود و پس از بازدید از کلیسای ننه مریم ارومیه و اقامت در آن تصمیم به مرمت آن می‌گیرد.
همچنین در سال ۱۳۴۲ و ۱۳۴۳ هجری شمسی علاوه بر مرمت بنای کلیسا، برجی جدید به آن افزوده شد. جالب اینکه تا اواخر قرن ۱۹ میلادی نمای ظاهری کلیسا بسیار ساده بود؛ ولی پس از ورود زرتشتیان روسیه، تغییراتی اساسی در آن انجام شد و ساختمان پس از تعمیر و بازسازی، به سبک گنبدهای روسی ساخته شد. بیشتر ساختمان‌های کلیسای ننه مریم و همچنین قسمت قدیمی این بنای مذهبی، در بخش شمالی صحن قرار گرفته‌اند.
پشت‌بام کلیسا نیز دستخوش تغییراتی شده و امروزه به‌صورت شیروانی است که قطعا با معماری اصلی ساختمان تناسب ندارد.
بهترین زمان بازدید از کلیسای ننه مریم
با توجه به اینکه ارومیه از شهرهای سردسیر ایران به شمار می‌رود، شاید بتوان تابستان را بهترین زمان بازدید از این شهر و کلیسای ننه مریم دانست. با این حال، در طول زمستان که حیاط کلیسا با برف سفیدپوش می‌شود، منظره‌ای فوق‌العاده پیدا می‌کند و ارزش دیدن دارد. علاوه بر این، اگر می‌خواهید در آرامش و به دور از شلوغی از کلیسا دیدن کنید، در روزهایی مانند تعطیلات نوروز به این محل نروید.
نکات بازدید از کلیسای ننه مریم
قسمت قدیمی کلیسا برای بازدید عموم در نظر گرفته شده که ساختمان کوچکی است و ساختمان بزرگ‌تر غیرقابل بازدید است.
