سن بازنشستگی
افزایش سن بازنشستگی در کشور ما صدای بسیاری را درآورده، حال آن که وضعیت سالمندان ژاپنی به گونه‌ای است که قانون جدید این کشور از شرکت‌ها خواسته تا زمینه اشتغال افراد هفتاد سال به بالا را فراهم کنند.
سخنگوی شورای نگهبان در نشست خبری روز یکشنبه خود از موافقت این شورا با مصوبه افزایش سن بازنشستگی خبر داد تا پس از کش‌وقوس‌های بسیار، این مصوبه تبدیل به قانون شود.
به این ترتیب و با موافقت شورای نگهبان با تصمیم نمایندگان در روزهای پایانی آبان‌ماه، سابقه مورد نیاز برای بازنشستگی مردان از ۳۰ به ۳۵ سال و برای زنان از ۲۵ سال به ۳۰ سال افزایش خواهد یافت و حداقل سن بازنشستگی نیز به‌تدریج برای مردان به ۶۲ سال و برای زنان به ۵۵ سال افزایش پیدا می‌کند. البته شاغلان در صورت احراز شرط سابقه، فارغ از اینکه چند سال داشته باشند، می‌توانند بازنشسته شوند.
همزمان با واکنش‌هایی که از سوی کارشناسان، رسانه‌ها، فعالان صنفی و … نسبت به این تصمیم بهارستانی‌ها صورت گرفت و اغلب نیز انتقادآمیز بود، برخی به مقایسه وضعیت ایران با برخی از کشورها پرداختند.
یکی از این کشورها ژاپن بود که هر چند نه از نظر شاخص‌های جمعیتی و نه از نظر سطح توسعه و رفاه اجتماعی شباهتی به کشور ما ندارد اما به هر حال در بررسی‌های تطبیقی اینچنینی در سطح بین‌الملل، در بسیاری از موارد حضور دارد و برخی می‌گویند با توجه به خطر بسته‌شدن پنجره جمعیتی در ایران، کشور ما روندی مشابه با ژاپن را ممکن است طی کند.
در جامعه خاکستری ژاپن، سالمندان ۶۵ ساله یا بیشتر، سالیانِ سال سهم رو به رشدی از کل جمعیت را تشکیل داده‌اند اما حتی این گروه جمعیتی نیز با کاهش ۱۰ هزار نفری در سال ۲۰۲۳ شروع به ریزش کرده است.
بر اساس داده‌های وزارت امور داخلی و ارتباطات این کشور، تعداد سالمندان در ژاپن با سن ۶۵ سال یا بیشتر تا ۱۵ سپتامبر ۲۰۲۳ به ۳۶.۲ میلیون نفر رسیده است. این کاهش سال به سال همچنان که اشاره شد ۱۰ هزار نفر بوده و اولین ریزش از زمان در دسترس قرار گرفتن داده‌های مشابه در سال ۱۹۵۰ به شمار می‌آید.
آمارهای جمعیت سالمندان نشان می‌دهد که ۲۰.۵ میلیون زن و ۱۵.۷ میلیون مرد در رده سنی ۶۵ سال به بالا قرار داشته‌اند به این معنی که زنان ۴.۸ میلیون نفر از مردان بیشتر بوده‌اند.
جمعیت افراد هفتاد ساله و بالاتر نیز با ۲۰۰ هزار نفر افزایش به ۲۸.۹ میلیون نفر رسیده که با رشد ۰.۲ واحدی نسبت به سال قبل از آن، افزایش ۲۳.۲ درصدی را نشان می‌دهد. این معادل یک زن از هر چهار زن و یک مرد از هر پنج مرد با سن ۷۰ سال یا بیشتر است. تعداد سالمندان ۷۵ ساله و بالاتر با ۷۲۰ هزار نفر افزایش به ۲۰.۱ میلیون نفر رسیده که برای اولین بار این رقم از ۲۰ میلیون فراتر رفته است. این بخش از جمعیت ۱۶.۱ درصد بوده که نسبت به سال قبل ۰.۶ واحد درصد افزایش نشان می‌دهد.
بر اساس داده‌های سازمان ملل، نسبت جمعیت سالمندان ژاپن (نسبت افراد ۶۵ سال به بالا) ۲۹.۱ درصد است و پس از آن ایتالیا با ۲۴.۵ درصد در رتبه دوم قرار می‌گیرد.
در توضیح باید گفت که آمار ژاپن بر مبنای داده‌های اداره آمار، وزارت امور داخلی و ارتباطات این کشور و براساس تخمین‌های جمعیتی در ۱۵ سپتامبر ۲۰۲۳ است. آمار سایر کشورها هم از برآوردهای چشم‌انداز جمعیت جهان در سازمان ملل متحد برای ۱ ژوئیه ۲۰۲۳ استخراج شده است.
در سال ۲۰۲۲، ۳۳.۵ درصد از ژاپنی های ۷۰ تا ۷۴ ساله هنوز کار می‌کردند. ارقام وزارت امور داخلی و ارتباطات ژاپن نشان می‌دهد که در سال ۲۰۲۲، ۹.۱ میلیون کارگر ۶۵ ساله یا بیشتر فعال بوده‌اند که برای نوزدهمین سال متوالی از آمار قبلی بیشتر است. نسبت سالمندان در میان تعداد کل کارگران ۱۳.۶٪ بوده به این معنی که از هر هفت نفر، یک نفر ۶۵ ساله یا مسن‌تر بوده است.
نرخ اشتغال در میان افراد ۶۵ سال یا بیشتر ۲۵.۲ درصد بوده که ۰.۱ درصد نسبت به سال قبل افزایش داشته است. نرخ اشتغال برای گروه‌های سنی خاص ( افراد ۶۵ تا ۶۹ سال ) ۵۰.۸ درصد و برای افراد ۷۰ تا ۷۴ سال، ۳۳.۵ درصد بوده که هر دو رکورد بالایی داشتند، در حالی که ۱۱.۰ درصد از ۷۵ سال یا بالاتر شاغل بودند.
در میان سالمندان شاغل، ۵.۳ میلیون کارمند بوده‌اند که این شامل کارگران خوداشتغال و مدیران شرکت نبوده است. در این گروه، ۷۶.۴ درصد کارمندان با ساعت کاری غیرثابت ثبت شده‌اند که کار پاره وقت، بیش از نیمی از کل کارشان را تشکیل داده و این در حالی است که ۲۳.۶ درصد از سالمندان شاغل کارمند عادی و دائمی بوده‌اند.
از آنجایی که جامعه ژاپن همچنان خاکستری می‌شود، حفظ سیستم سنتی که در آن یک جمعیتِ در سن کارِ رو به کاهش، از جمعیت رو به رشد سالمندان حمایت می‌کند، به طور فزاینده‌ای دشوار شده است.
در این پیوند، قانون بازنگری شده «تثبیت اشتغال سالمندان» که در آوریل ۲۰۲۱ (بهار ۱۴۰۰) اجرایی شد از شرکت‌ها می‌خواهد تا برای افزایش سن بازنشستگی به ۷۰ سال تلاش و سیستم اشتغال مستمر از جمله استخدام مجدد را به عنوان بخشی از تعهدات خود معرفی کنند. با این حال، دورانی به سرعت نزدیک می‌شود که در آن لازم است افراد حتی بیش از ۷۰ سال کار کنند.
طبق نمودار پایین، نرخ به‌کارگیری سالمندان در کره جنوبی بالغ بر ۳۶ درصد و حتی بالاتر از ژاپن و در رتبه اول است.
