آتشکده آذرگشنسب؛ تخت سلیمان آذربایجان غربی
آتشکده آذرگشنسب یکی از مشهورترین آتشکده‌های ایران و مکان های دیدنی استان آذربایجان غربی به شمار می‌آید که در ۳۲ کیلومتری شهر تکاب و در روستای تخت سلیمان (شیز) واقع شده است.
گروه هیچ یک زندگی – مجموعه تاریخی تخت سلیمان که به قلعه تاریخی تخت سلیمان نیز شهرت دارد، از جمله بناهای مهم تاریخی جهان به شمار می‌رود و از جاهای دیدنی تکاب محسوب می‌شود. این مجموعه که از دوره ساسانیان به یادگار مانده، دارای بخش‌های مختلفی از جمله آتشکده آذرگشنسب، آتشکده شاهی، جنگ‌آوران، خسرو، معبد آناهیتا، آتشگاه‌های کوچک، دروازه و دیوارهای مستحکمی است. در ایران باستان و در دوره ساسانی، سه آتشکده اصلی و برجسته وجود داشت که هرکدام به یکی از طبقات اجتماعی ایران یعنی مغان (موبدان)، واستریوشان (کشاورزان) و ارتشتاران (ارتشیان) متعلق بود.
در این آتشگاه‌ها آتش‌هایی با نام‌های مختلف نگهداری می‌شد. برزین مهر (به‌معنای عشق والا) برای کشاورزان در نیشاپور خراسان، فریغ (آتش فر ایزدی) در کاریان فارس برای موبدان و افراد بلند مرتبه و سومی آتشکده آذرگشنسب در تکاب آذربایجان برای ارتشیان بود.
آتشکده آذرگشنسب کجاست؟
آدرس: آذربایجان غربی، ۴۵ کیلومتری شمال شرقی تکاب، روستای نصرت آباد، روستای تخت سلیمان، آتشکده آذرگشنسب
آتشکده آذرگشنسب یکی از مشهورترین آتشکده‌های ایران و مکان های دیدنی استان آذربایجان غربی به شمار می‌آید که در ۳۲ کیلومتری شهر تکاب (۴۳ دقیقه) و در روستای تخت سلیمان (شیز) واقع شده است. این آتشکده در در دره‌ای سرسبز در ارتفاع ۳۰۰۰ متری و در ضلع شمالی دریاچه‌ای در منطقه تاریخی تخت سلیمان قرار گرفته است. آتشکده آذرگشنسب ۳۱۵ کیلومتر با مرکز استان آذربایجان غربی (پنج ساعت و پنج دقیقه)، ۳۳۴ کیلومتر با شهر تبریز (پنج ساعت و ۱۹ دقیقه)، از میاندوآب محل تلاقی دو استان آذربایجان غربی و شرقی ۱۶۷ کیلومتر (سه ساعت و سه دقیقه) و ۱۴۷ کیلومتر با زنجان ( دو ساعت و ۳۴ دقیقه) فاصله دارد.
درباره محل قرارگیری این آتشکده تا پیش از حفاری اختلاف‌های زیادی وجود داشت. پژوهش‌های بسیار زیادی صورت گرفته بود و عده‌ای محل اصلی این آتشکده را کنار دریاچه ارومیه، برخی آن را در تخت سلیمان و عده‌ای دیگر شهر شیز می‌دانستند. پس از حفاری و کشف بقایای آتشکده، مشخص شد که شهر شیز در جغرافیای تاریخی ایران همان تخت سلیمان امروزی است. شیز محل زندگی اقوام مختلف از جمله ماده‌ها، اشکانیان، ساسانیان و مغول‌ها بوده و در تمامی این دوران‌ها یکی از باشکوه‌ترین و قدرتمندترین شهرهای باستانی بوده است. به همین دلیل این شهر باستانی میزبان آتشکده‌های مهمی بوده و تنها افرادی خاصی حق ورود به آن‌ها را داشتند. بسیاری از پادشاهان ساسانی به‌واسطه جایگاه ویژه این آتشکده پای پیاده از تیسفون به زیارت و عبادت آن می‌آمدند.
مسیر دسترسی
بهترین مسیر و برای رفتن تخت سلیمان و آتشکده آذرگشنسب عبور از جاده تکاب به تخت سلیمان است که با طی ۲۴ کیلومتر، شما به‌راحتی به مقصد می‌رسید؛ اما اگر می‌خواهید در مسیر از دیدنی‌های استان آذربایجان غربی لذت ببرید، بهتر است مسیر زنجان را انتخاب کنید. برای رسیدن به این دو جاده چندین راه در پیش روی شما قرار دارد. شما می‌توانید سفر هوایی را انتخاب کنید و خود را با هواپیما به فرودگاه زنجان یا فرودگاه ارومیه برسانید و از آن جا به‌صورت زمینی به‌سمت تخت سلیمان حرکت کنید. نزدیک‌ترین ایستگاه قطار به این منطقه نیز ایستگاه قطار بین‌المللی زنجان به مشهد است که از این ایستگاه تا تخت سلیمان در حدود ۱۴۰ کیلومتر مسافت در پیش رو خواهید داشت.
علاوه بر این موارد، خودروی شخصی نیز می‌تواند یکی از گزینه‌ها باشد. اگر از تهران حرکت می‌کنید باید از اتوبان تهران قزوین به‌سمت غرب استان تهران بروید. پس از طی ۱۵۰ کیلومتر وارد اتوبان قزوین به زنجان شوید و از آنجا با عبور از تاکستان‌های زیبای انگور و شهر ابهر پس از طی ۱۷۰ کیلومتر به محدود زنجان خواهید رسید.
برای اینکه از زنجان به‌سمت تخت سلیمان بروید، باید وارد آزادراه زنجان به بیجار شوید و با طی مسافتی به جاده زنجان به دندی خواهید رسید. با گذشت از این مسیرها و با طی ۱۴۰کیلومتر، به جاده‌ای کوهستانی و پرپیچ‌وخم می‌رسید که دندی را به تخت سلیمان متصل می‌کند. حتما پیش از ورود به این جاده کوهستانی، سوخت و تجهیزات خود را چک کنید.
اسامی آتشکده آذرگشنسب
آتشکده آذرگشنسب (Azargoshnasp) که به‌صورت مخفف آذرگشسب نیز خوانده می‌شود از سه کلمه اوستایی «اسپ»، «آذر» به‌معنای آتش و «گشن» به‌معنای نر یا بسیار تشکیل شده است. بسیاری آذرگشنسب را «آتش اسب نر» و برخی دیگر «آتشی بسیار جهنده همچون برق» یا «آذر فرشته دین مزدیسنایی دارنده اسبان بسیار فراوان» تفسیر کرده‌اند. افسانه‌هایی نیز در مورد انتخاب نام این مکان وجود دارد.
برخی روایت‌ها حاکی از این است که کیخسرو یکی از پادشاهان قدرتمند ساسانی در زمان گشودن «دژ بهمن» (دژی طلسم شده) در صبح با تاریکی اهریمنی مواجه شد و در همان زمان آتشی بر یال اسب او فرود آمد و جهان بار دیگر روشن شد. کیخسرو پس از پیروزی و گشودن این دژ آتشکده آذرگشنسب را به پاس کمک اهورامزدا خدای آیین زرتشت بنا کرد تا از آن آتش محافظت کند.
آتش شعله‌ور در درون آتشکده آذرگشسب، «آتش وهرام» یا «بهرام» نامیده می‌شد. این آتش در نزد زرتشتیان مقام بالایی داشت و بر باور آن‌ها ترکیبی از ۱۶ آتش بود. از آتش ورهرام با عنوان خدای جنگ و اسطوره‌ای شکست‌ناپذیر یاد می‌کردند که همواره باید روشنایی می‌بخشید و هرگز خاموش نمی‌شد.
شیز یا مجموعه تخت سلیمان امروزی یا همان آتشکده آذرگشنسب را با نام گنجک در دوران پهلوی، گادزا در میان رومیان و یونانیان و ستوریق در تاریخ مغولان نیز می‌شناختند. در اوستا نیز از این آتشکده با نام «چئچست» و در شاهنامه فردوسی با نام «چیچست» از آن یاد شده است.
تاریخچه آتشکده آذرگشنسب
آتشکده آذرگشنسب به دوران باستان تعلق دارد و در گذشته دور، اطراف آن کاخ و بناهای باشکوه بسیار وجود داشت. این منطقه از هزاره اول پیش از میلاد محل استقرار پارت‌ها بود و بعدها در گذر زمان بناهایی روی بقایای باقی‌مانده از آن زمان ساخته شد. آثار به جا مانده در تخت سلیمان و آتشکده آذرگشنسب نشان می‌دهد که مردم از دوره پارت‌ها و مادها در این منطقه زندگی می‌کردند؛ اما در دوران ساسانیان تخت سلیمان به شهری پررونق بدل شد. در واقع می‌توان گفت، بهرام پنجم ساسانی آن را به شهری بدل کرد و سپس خسرو انوشیروان آن را توسعه داد و به اوج عظمت خود رساند. آنچه منجر به‌شکل‌گیری و ساختن آتشگده آذرگشنسب شد، تقویت تفکر زرتشتی و مبارزه با ادیان دیگر در دوره ساسانیان بود. حکومت ساسانیان حفظ اوستا و این دین را مهم و رکنی اساسی در حکومت خود می‌دانست.
با ورود اسلام و فتح آذربایجان موبدان آتشکده باستانی آذرگشنسب با سرداران ارتش فاتح توافق کردند که در ازای پرداخت مالیات از این بنا حفاظت کنند. به همین جهت، آتشکده آذرگشنسب تا ۴۰۰ سال بعد نیز بدون آسیبی جدی باقی‌ماند؛ اما با ورود ایلخانیان مغول ابتدا بخش‌هایی تخریب و سپس آقابا خان در قرن هفتم ایوان شرقی، سالن شورا و بنای هشت‌ضلعی را به مجموعه تخت سلیمان اضافه کرد.
آذرگشنسب آتشکده‌ای بود که تنها ارتشیان و شاهان به آن راه پیدا می‌کردند. این آتشکده جایگاه بسیار مهمی داشت و پادشاهان ساسانی در هر شرایط سخت سیاسی به این معبد می‌آمدند. آن‌ها زر، ملک و غلام‌های خود را پیشکش آتشکده آذرگشنسب می‌کردند و در برابر آن از خدایان طلب قدرت و پیروزی داشتند. این آتشکده نمادی از اتحاد میان دین و دولت بود و بسیاری از شاهان به نشانه احترام با پای پیاده خود را برای عبادت و نذر به آنجا می‌رساندند. در آیین زرتشتی آتشکده آذرگشنسب یکی از سه آتشکده مقدس حافظ جهان محسوب می‌شود. در حیاط پشتی آتشکده چوب‌هایی بسیار خوشبو پرورش داده می‌شد که از سوزاندن آن‌ها عطر خوشایند ساطع می‌شد و به‌طور معمول در زمان برگزاری مراسم‌ها همچون مراسم تاج‌گذاری مورد استفاده قرار می‌گرفت.
دوران اوج آتشکده آذرگشنسب در زمان انوشیروان (خسرو اول) بود که بسیار مورد توجه قرار گرفت. این مکان در این دوران آباد شد و بناهای متعددی در اطراف آن ساخته شد.
در مورد محل تولد زرتشت روایت‌های متعددی وجود دارد و عده‌ای آن را در نزدیکی دریاچه ارومیه، عده‌ای دیگر در سیستان و برخی تخت سلیمان را زادگاه او می‌دانند. در گذشته جابه‌جایی مکان‌های مقدس اوستا با گسترش دین زرتشت و تغییر حاکمیت سیاسی بسیار رایج بود. آتشکده آذرگشنسب به‌عنوان یکی از بزرگترین آتشکده‌ها (یکی از سه آتشکده‌های مشهور آن زمان) و به‌واسطه نزدیکی به تیسفون، بسیار مورد توجه ساسانیان بود. «ائیریانم وئجه» زادگاه زرتشت نیز به همین دلیل در همان دوره از ری به آذربایجان منتقل شد و نام آن به ایران ویج تغییر پیدا کرد.
مجموعه تخت سلیمان و آتشکده آذرگشنسب در سال ۱۳۱۶ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.
موارد استفاده از آتشکده آذرگشنسب
آتشکده آذرگشسب پیش از ورود اسلام یکی از بزرگترین مراکز آموزشی، مذهبی و اجتماعی و یکی از مهم‌ترین پرستشگاه‌ها در میان ایرانیان بود. در دوره ساسانیان به‌واسطه جایگاه ویژه این آتشکده شاهان در زمان اجرای مراسم‌ها، نیایش و تاج‌گذاری در آن جا ساکن می‌شدند. علاوه بر این، از آن‌جایی که موبدان و روحانیان زرتشی مورد اعتماد بودند، آتشکده آذرگشنسب به‌عنوان مکانی امن در میان مردم برای سپردن دارایی‌های گران‌قیمت آن‌ها محسوب می‌شد.
به‌طور معمول فضایی در زیر آتشکده‌ها برای پنهان نگاه داشتن اموال گران‌قیمت وجود دارد و همواره آتشکده‌ها را در مناطقی مرتفع می‌سازند تا در معرض دید همه باشند. به‌علاوه، این احتمال می‌رود که در زیر سقف‌های قوسی و بیضی شکل آتشکده آذرگشسب نیز فضایی برای نگهداری اموال ارزشمند پادشاهان و غنائم جنگی بود. از این آتشکده به‌عنوان محلی برای آموزش روحانیان زرتشتی نیز استفاده می‌شد.
بعد از عصر ساسانیان، در دوره آباقا خان پس از بازسازی بنای آتشکده آذرگشسب از آن به‌عنوان تفرجگاهی تابستانی استفاده می‌کردند. طبق اسناد موجود، در دوره خلفای عباسی نیز از این آتشکده به همین منظور استفاده می‌کردند.
آتشکده آذرگشنسب در سال ۱۳۸۲ به‌عنوان چهارمین تمدن باستانی و کهن در فهرست میراث جهانی یونسکو نیز به ثبت رسید.
ویرانی آتشکده آذرگشسب یا تخت سلیمان
آتشکده آذرگشنسب در میان پادشاهان ساسانی از جایگاهی ویژه برخوردار بود و به‌طور معمول، پیش از جنگ برای رسیدن به پیروزی به این آتشکده مراجعه می‌کردند. پس از پیروزی در جنگ نیز سهمی از غنائم جنگی را به گنجینه‌های آتشکده آذرگشنسب تقدیم و پیشکش می‌کردند.
در زمان شکست خسرو پرویز از سپاه هراکلیوس، امپراتور روم شرقی همین گنجینه‌ها منجر به حمله و از میان بردن این آتشکده شد. در زمان این حمله در سال ۶۲۴ میلادی آتشکده آذرگشنسب توسط سپاه روم به آتش کشیده و همه چیز به یغما برده شد. بعدها این آتکشده در دوره آقابا خان دومین ایلخان مغول و جانشین هولاکوخان بازسازی و مرمت شد و به‌عنوان ییلاق و تفرجگاه مورد استفاده قرار گرفت؛ اما هرگز جایگاه قبلی و شکوه سابق خود را به دست نیاورد.
معماری و پلان آتشکده آذرگشنسب
یکی از بزرگترین استحکامات به‌جامانده از دوره ساسانیان، آتشکده آذرگشنسب است. این بنا در ضلع شمالی چشمه یا دریاچه‌ای قرار گرفته است که به چیچست نیز شهرت دارد. به‌طور کلی آتشکده‌های ساسانی متشکل از یک اتاق اصلی، هشت در و چند تالار بودند. اتاق مرکزی یا همان بنای مربع شکل اصلی در هر ضلع خود، ورودی طاق‌داری دارد. درست در زیر سقف گنبدی این بنا، محلی برای روشن کردن آتش در نظر گرفته شده است. طرفداران آیین زرتشت برخلاف دوران هخامنشیان باور داشتند که حتی نور خورشید نیز نباید به آتش بتابد؛ به همین جهت، تمامی آتشکده‌های آن دوران دارای سقف و در فضایی بسته طراحی شده‌اند.
آتشکده آذرگشسب دارای اتاق مرکزی مربع شکل با سقفی گنبدی است که دورتادور آن راهروها و دالان‌هایی برای عبادت وجود دارد. این بنا با نمایی چهار طاقی و رواق‌های اطراف خود مساحتی برابر با ۲,۱۲۱ متر مربع را به تصرف خود در آورده است. آتشکده آذرگشنسب دارای صحن، ورودی و دو دروازه ساسانی در جنوب شرق و شمال و دروازه ایلخانی در جنوب بوده است. گنبد بزرگ و آجری اتاق مرکزی این آتشکده را می‌پوشاند که از جهت معماری اهمیت زیادی دارد. دیوار اصلی آتشکده آذرگشنسب از سنگ و ملاط گچ ساخته شده است.
در سمت راست چهارطاقی، اتاقی مهم وجود دارد که محل نگهداری آتش بوده است و به‌طور معمول، در زمانی که آتش برای عبادت در معرض دید عموم نبود، در این اتاق شعله‌ور نگه داشته می‌شد. آتشی که روایت شده در حدود ۷۰۰ سال بدون هیچ خاکستری و بدون لحظه‌ای خاموشی شعله‌ور بوده است.
ایوان خسرو یکی از استحکامات بسیار مهم که زمان ساخت آن را هم‌زمان با ساخت آتشکده آذرگشنسب در دوره خسرو اول می‌دانند. بسیاری باور دارند که این ایوان محل برگزاری مراسم تاج‌گذاری بسیاری از پادشاهان بوده است. امروز از ایوان باشکوه خسرو چیزی جز دو دیوار بلند باقی نماده است. این ایوان شکوهمند از آجرهای قرمز بنا شده بود. ایوان خسرو ۱۸٫۵ متر ارتفاع، ۱۲ متر عرض و ۲۷ متر عمق دارد. تخت خسرو اول معروف به طاقدیس در آن زمان در این ایوان باشکوه قرار داشت. در بازسازی ایوان خسرو در دوره مغول از عناصر تزیینی همچون کاشی‌های زرین، گچ‌بری‌های زیبا و نقاشی روی گچ استفاده شده است. این ایوان به دو اتاق یا حوض‌خانه هشت گوش منتهی می‌شود که به دوره ایلخانیان تعلق دارد.
بناهای دیگری نیز در نزدیکی آتشکده آذرگشنسب قرار گرفته‌اند که از جمله آن‌ها می‌توان به معبد آناهیتا اشاره کرد. این معبد با مساحتی برابر ۱,۹۱۹ متر مربع، علاوه بر اتاقی مربع شکل در مرکز، شامل دالان‌ها و چهار اتاق دیگر در اطراف آن نیز می‌شود. در ایران باستان معبد آناهیتا جایی برای ستایش ایزدبانوی آب‌ها بوده است. آب چشمه نیز توسط کانال‌هایی به اطراف معبد جریان پیدا می‌کرد و به آن مایعاتی خوشبو اضافه می‌کردند. برخی بر این باورند که پادشاهان پیش از مشارکت در مراسم‌های تاج‌گذاری یا آیین‌های عبادت خود در این معبد تطهیر می‌شدند.
کاخ شکار ایلخان آباقاخان در شرق دریاچه که به‌عنوان تفرجگاه مورد استفاده قرار می‌گرفت و به‌همراه بنای تالار شورا در غرب دریاچه از دوره ایلخانی با معماری و طرح هندسی متمایز نیز در همین محوطه هستند؛ البته که از تالار شوراها تنها بقایای چهار ستون آن باقی مانده است.
تمامی آثار درون مجموعه تخت سلیمان درون حصار و دیواری قرار دارند که از سنگ‌لاشه‌هایی در اندازه‌های مختلف ساخته شده است. این حصار بیرونی ضخامتی برابر با پنج متر، ارتفاع ۱۴ متر و محیط بیرونی ۱۲۰۰ متر، ۳۸ برج دفاعی در بدنه خود دارد. بخش عمده این دیوار به دوره ساسانی تعلق دارد و بخش‌هایی از آن در دوره ایلخانی مرمت شده است. در حاشیه شمالی دریاچه بر اساس اسناد و تکه‌های سفال کشف شده، استحکاماتی متعلق به دروه اشکانیان وجود دارد.
کانال‌های آب‌رسانی در محوطه تخت سلیمان وجود دارد که نشان‌دهنده استفاده از آب چشمه یا دریاچه برای کار کشاورزی است. ساختمان‌های سفالی و آجری رها شده در طی نسل‌ها توسط آبی حاوی رسوبات آهکی پوشانده و شسته شده‌اند. نشانه‌هایی کهن از دفن در محوطه دیده می‌شود که البته در دوره مادها خاکسپاری غیر منتظره است؛ چراکه آن‌ها آشکارسازی و نمایش عمومی مرگ را در آیین خود تمرین می‌کردند.
دریاچه مجموعه آتشکده آذرگشسب یا تخت سلیمان
دریاچه زیبای تخت سلیمان یا دریاچه آتشکده آذرگشنسب، بسیار زیبا و چشم‌نواز است و رنگی جذابی دارد که منشا آن را املاح بی‌شمار آن می‌دانند. افسانه‌های زیادی نیز درباره شکل‌گیری آن وجود دارد. دریاچه‌ای که هیچ رودی به آن منتهی نمی‌شود و از دل زمین می‌جوشد. آب این دریاچه به‌دلیل املاح بسیار زیاد، به‌هیچ‌وجه مناسب نوشیدن یا شنا کردن نیست. عمق دریاچه‌ای که در تخت سلیمان روبه‌روی شما قرار می‌گیرد در حدود ۱۱۶ متر است. دمای آب این دریاچه در تابستان و زمستان حدود ۲۱ درجه است و همین موضوع نشان‌دهنده خروج آب این دریاچه از اعماق سفره‌های زیرزمینی است. آب درون دریاچه توسط دو جوی آب که در دو سمت شمال و جنوب آن قرار دارند ثابت باقی می‌ماند.
جاهای دیدنی اطراف آتشکده آذرگشسب
مسجد جامع تخت سلیمان
آدرس: آذربایجان غربی، شهرستان تکاب، روستای نصرت آباد
در ۲٫۹ کیلومتری محوطه آتشکده آذرگشنسب در روستای نصرت آباد، بنای مسجد تخت سلیمان را خواهی دید که از دوره ایلخانیان به یادگار مانده است. این بنا با یک تالار اصلی مربع شکل و با ستون‌هایی از جنس سنگ ماسه قرمز طراحی شده که این مصالح در دوران ایلخانی بسیار رواج داشت. این مجموعه در حدود ۱۲۱۲ متر مربع مساحت دارد و در مصالح آن علاوه بر آجر از لاشه سنگ‌های دوره ساسانیان نیز استفاده شده است. درب ورودی به مسجد تخت سلیمان در ضلع جنوب غربی بنا قرار دارد.
کوه زندان سلیمان
آدرس: آذربایجان غربی، شهرستان تکاب، روستای نصرت آباد
زندان سلیمان نام کوهی مخروطی شکل و میان‌تهی است که در فاصله ۳٫۲ کیلومتری غرب تخت سلیمان واقع شده است. از این مکان در گذشته برای اجرای آیین قربانی کردن زرتشتیان استفاده می‌شد، به همین جهت رفتن به آن می‌تواند دلهره‌آور باشد. حفره خالی که امروز روی کوه زندان سلیمان مشاهده می‌کنید روزی پرآب بوده است. پژوهش‌ها نشان می‌دهد که در نزدیکی این حفره بقایایی مربوط به هزاره اول پیش از میلاد وجود دارد. این طور به نظر می‌رسد که پس از رونق آتشکده آذرگشنسب، از برخی بناهای کوه زندان سلیمان به جهت نگهبانی استفاده می‌شد.
برخی بر این باورند که این حفره خالی کوه زندان سلیمان روزی دریاچه‌ای مشابه دریاچه تخت سلیمان بوده که در گذر زمان خشک شده است. روی این کوه در طی حفاری‌ها به دیواری همچون کمربند برخورد کرده‌اند که گویا بقایای بنایی سنگی با پله‌های بسیار پهنی از همان جنس به ارتفاع ۸۰۰ متر است. هر ساله گردشگران و کوهنوردان زیادی برای بازدید از کوه زندان سلیمان به آن صعود می‌کنند.
سنگ اژدها
آدرس: آذربایجان غربی، شهرستان تکاب، روستای نصرت آباد
سنگ اژدها در فضای بیرونی تخت سلیمان قرار دارد. اثری سنگی با طول ۲۵۰ متر و حدود دو متر ارتفاع که فرم پرپیچ‌وخم آن توجه هر بیننده‌ای را به‌سمت خود جلب می‌کند. مردم محلی این طور روایت می‌کنند که اژدهایی به فرمان سلیمان نبی بدل به سنگ شده است. برخی دیگر باور دارند که این اثر سنگی از رسوبات سخت و املاح معدنی دریاچه شکل گرفته است. سنگ اژدها در سال ۱۳۹۷ در فهرست میراث طبیعی ملی ایران به ثبت رسید. این سنگ در فاصله ۳۰۰ متری مجموعه تخت سلیمان و روستای نصرت آباد قرار دارد.
تخت بلقیس
آدرس: زنجان، شهر ماه نشان، منطقه کوهستانی بلقیس
تخت بلقیس یا کوه بلقیس دو قله زیبای با ارتفاع ۳,۳۲۰ و ۳,۳۳۲ متر است که به‌طور معمول بر اثر ذوب برف در فاصله میان این دو قله دریاچه‌ای زیبا شکل می‌گیرد. این کوه در شمال شرقی تخت سلیمان و در محدوده شهرستان ماهنشان زنجان قرار دارد. بر فراز بلندای کوه بلقیس دژی سنگی متعلق به دوره ساسانیان وجود دارد که بی‌ارتباط به مجموعه تخت سلیمان نیست . مردم محلی آنجا را خانه بلقیس می‌دانند.
در پایان بهار و اوایل تابستان علاوه بر سرسبزی و زیبایی منطقه می‌توانید از دریاچه فصلی بازدید کنید که در میان دو قله کوه بلقیس شکل می‌گیرد. پس اگر کوهنورد هستید، این فرصت را از دست ندهید.شما از تخت سلیمان در حدود هشت کیلومتر از کوه بلقیس فاصله دارید.
آب‌گرم قینرجه
آدرس: اردبیل، مشکین شهر، روستای موئیل، روستای قینرجه
از تخت سلیمان تنها با طی ۲۰ کیلومتر (۳۰ دقیقه) به یکی از زیباترین چشمه‌های آب گرم اردبیل خواهید رسید. این چشمه به‌واسطه عناصر معدنی متعدد از جمله گوگرد خواص درمانی فوق‌العاده‌ای دارد. آب چشمه قینرجه بسیار گرم است؛ به‌طوری که در کمتر از سه دقیقه تخم‌مرغ در آن کاملا پخته خواهد شد، به‌همین جهت برای جلوگیری از سوختگی شبکه فلزی روی سرچشمه آن قرار دارد. آب گرم قینرجه در دامنه شمالی کوه سبلان در اتفاع ۱,۲۴۰ متری و در نزدیکی چهار چشمه معدنی دیگر، منظره کوهستانی بی‌نظیری را به شما ارائه می‌دهد. این چشمه آب گرم منطقه گردشگری موئیل-قینرجه واقع شده و با حجم خروجی ۹ لیتر بر ثانیه، دارای سه دهنه است.
