معرفی قلعه ضحاک؛ برجی از شکوه و ترس

اسرار قلعه ضحاک؛ ارگ افسانه‌ای شاه ماربه‌دوش

قلعه ضحاک ، قلعه ای تاریخی در یکی از مرتفع ترین بخش های هشترود است که یادآور داستان های شاهنامه است. این قلعه یکی از جاذبه های گردشگری استان آذربایجان شرقی است که در دل طبیعتی زیبا قرار گرفته است.

قدمت این اثر تاریخی به دوره اشکانیان و ساسانیان می رسد و در 27 اسفند 1386 در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.

قلعه ضحاک کجاست؟

قلعه ضحاک یکی از دیدنیهای تاریخی هشترود در 20 کیلومتری جنوب شرقی این شهرستان قرار دارد. با توجه به قرار گرفتن هشترود در مسیر آزادراه تبریز – تهران و محور اتصالی شهرهای جنوب استان و شهرهای آذربایجان غربی و کردستان ، دارای موقعیت خوبی برای جذب گردشگر است.

برای دسترسی به قلعه ضحاک بعد از رسیدن به شهر هشترود و پیمودن 14 کیلومتر مسافت به روستای خراسانک بروید و بقیه مسیر را را پیاده حرکت کنید ، از سمت راست تونل اول که راه پاکوب است حرکت کنید تا به تول دوم برسید. در سمت راست تونل دوم آب آشامیدنی گوارایی وجود دارد که میتوانید به عنوان آب شرب استفده کنید و سپس به سمت قلعه صعود کنید.

آدرس : استان آذربایجان شرقی – 20 کیلومتری جنوب شرق شهرستان هشت رود – مجاورت روستای عربلو – شرق ایستگاه راه آهن خراسانک

تاریخچه قلعه ضحاک

قلعه ضحاک یا آژدهاک با قدمتی بیش از 2 هزار سال از بناهای بازمانده پایان دوره اشکانی و ساسانی است که در تاریخ به نام های دژ اژدهاک ، قیز قلعه سی ، داش قلعه سی ، باروآس ، رویی دژ و قلعه گویی شناخته می شود.

برخی از کارشناسان معتقدند که این قلعه کارکرد نظامی داشته و برخی دیگر آن را مثل سایر قلعه های ایران می دانند.

از سویی دیگر قلعه ضحاک میتواند نمونه ای از معبد آناهید ( ایزدبانوی عشق و باروری )  باشد که در ایران باستان معتقد بودند در بالاترین طبقه آسمان قرار دارد و به همین دلیل بیشتر معابد آناهیتا را روی بلندی می ساختند تا از دسترس دشمن در امان باشد.

برخی محققین ، قدمت قلعه را به دوره آژدهاک مادی نسبت میدهند که تا دوره تیموریان برپا بوده ولی با توجه به رونق ان در دوره اسکانی ، اغلب کارشناسان این قلعه را متعلق به دوران اشکانی میدانند.

برج های دیده بانی قلعه در حال حاضر سالم مانده اند.

در کاوش های باستان شناسی در مطقه ، سفالهایی مربوط به دوران اشکانیان بدست آمده است.

طاق ایندژ به همراه آثار به جا مانده در تپه میل ورامین از نمونه معماری دوران اشکانی است که بعدا به شکلی کامل تر و شکوهمند در ایران خصور در تیسفون دیده می شود.

قلعه ضحال برای اولین بار در سال 1971 توسط یک هیئت آلمانی بررسی شد.

آثار به جا مانده در این قلعه ، برج های نیم استوانه ای دروازه قلعه و پوشش دیوارها از سنگ های مکعب مستطیلی است.

قدمت بنا مربوط به دوره ساسانی است ولی سفالینه های کشف شده متعلق به قرن 6 – 7 قمری است.

این قلعه تا دوره اسماعیلیه کاربری داشته و بسیار آباد بوده است.

نام قلعه از شخصیت اساطیری ضحاک که شخصیتی تازی داشته در شاهنامه گرفته شده است. گفته می شود ضحاک در این قلعه سکونت داشته تا این که کاوه اهنگر علیه ظلم او خروج کرده و او را سرنگون نموده است. برخی معتقدند قسمتی از دیوار اورارتو در این محل می تواند اثبات این داشتان باشد.

در سال 1943 و 1964 میلادی نام قله ضحاک را به آن داد و معتقد بود این قلعه با مکانی که بطلمیوس به عنوان فاناسپا نام بده است ، مطابقت دارد.

معماری قلعه ضحاک

قلعه ضحاک 10 کیلومتر طول و 2 کیلومتر عرض داشته وروی  تپه ای نسبتا مسطح ساخته شده است. این قلعه احتمالا به عنوان دژ کاربرد داشته و معماری آن کارکرد نظامی را  در ذهن تداعی میکند.

این قلعه از 3 طرف مشرف به پرتگاه است و دیوارهایش کنده کاری شده اند.

در قلعه بخش های مختلفی از جمله مخازن سنگ ، آب انبار ، آسیاب ، سالن شورا ، حمام و ده ها قسمت دیگر دیده می شود. تنها بنایی که از این قلعه تقریبا سالم مانده است ، چهار طاقی است که با گذر زمان پوشش طاق و یکی از پایه های آن تخریب شده بود که بعداً مرمت و بازسازی گردید. مصالح به کار گرفته شده در این چهار طاقی ، آجر و گچ هستند و ابعاد آجرها 32*32 با ارتفاع 10 سانتی متر است.

در کاوش ها ، تالار بزرگی با راهروهای جانبی کشف شد که با گچ بری و نقش های متنوع و رنگ های اخرایی ، زرد ، آبی و سبز تزئین شده بود.

در این نقوش ، طرح های برجسته انسان ، حیوان ، نقوش هندسی ، گل و گیاه دیده می شدند.

عملیات کاوش نشان داد که این منطقه نشان  دهنده استقرار تمدن پارتی است.

نیمی از اتاق های قلعه بدون سقف و در زمین کنده شده ا ند و نیمی در کوه به حالت حفره ای ساخته شده اند که اغلب چاله آبی به عنوان آب انبار دارند و بر دیوارهایشان طاقچه های کوچکی کنده شده است.

در این قلعه تک حفره هایی دیده می شود که به حالت عمودی در صخره ها کنده شده اند.

آب چشمه ای در دامنه کوه مقابل با فشار متوسط لوله های داخل زمین به بالای قلعه می رسیده . بستر این لوله ها 50 سانتی متر عرض و 1 متر عمق داشته است. بخش های زیادی از لوله ها ، گلی و بقیه قالب های سنگی داشته است.

نگاره ای از قلعه به دست آمده است که در آن تصویر کلاغی دیده می شود که از پشت پنجه بر گاو زده و شباهت زیادی به میترا و آیین مهر دارد. این نگاره از فضایی 121 متر مربعی کشف شده که در کنار آن نگاره های سرباز پارتی ، سر چند شیر حال غرش ، تصویر ایزدبانو و تصویر مردی که درون گلهای نیلوفر با پرتوهای خورشید ،  به دست آمده است.

امکانات قلعه ضحاک

برای نمایش اشیا مکشوفه از کاوش های باستان شناسی ، سایت موزه در این محل راه اندازی شده. پلکان هایی با ملات سیمانی در مسیر اصلی ورودی قلعه و پلکان های سنگی در صخره ها برای صعود راحت تر گردشگران ایجاد شده اند.

در پرتگاه ها حائل هایی نصب شده.

روی رودخانه قرانقو یک پل فلزی برای تامین امنیت بازدیدکنندگان و انتقال برق به قلعه نصب شده.

جاده مسیر رسیده به قلعه آسفالت شده است.

دو نگهبان دائمی در این محدوده همیشه حضور دارند.

نکات لازم برای بازدید از قلعه ضحاک

برای بازدید از قلعه ضحاک باید از پله های متعدد بالا بروید که از پایین تپه تا قلعه تعبیه شده اند ، بنابراین کفش و لباس مناسب همراه داشته باشید.

بعد از بالا رفتن از تپه علاوه بر ماهده این قلعه تاریخی چشم اندازه بکر و طبیعی بسیار زیبایی از رودخانه و دشتهای سرسبز اطراف خواهید داشت که برای عکس برداری بی نظیرند.

از نوشتن یادگاری روی دیوارهای قلعه و ریختن زباله اجتناب کنید.

بهترین زمان بازدید از قلعه ضحاک

بهترین زمان بازدید از قلعه ضحاک فصل  بهار به خصوص ماه اردیبهشت است چرا که دشت های اطراف کاملا سرسبزند و با گل های رنگارنگ پوشیده شده اند و آب و هوای دلپذیر فرصت پیاده روی و طبیعت گردی لذت  بخشی را برای شما فراهم میکند.