کاروانسرای شاه عباسی نیشابور
کاروانسرای شاه عباسی نیشابور یکی از بی‌شمار کاروانسراهای ایران است که شاه عباس در دوره فرمانروایی خود ساخت. این کاروانسرا به‌دلیل قرارگیری در مسیر کاروان‌هایی که به‌سوی مشهد مقدس در حرکت بودند، شهرت بالایی پیدا کرد.
گروه هیچ یک زندگی – کاروانسرای شاه عباسی نیشابور یکی از بی‌شمار کاروانسراهای ایران است که شاه عباس در دوره فرمانروایی خود ساخت. این کاروانسرا به‌دلیل قرارگیری در مسیر کاروان‌هایی که به‌سوی مشهد مقدس در حرکت بودند، شهرت بالایی پیدا کرد. بنای ارزشمند کاروانسرای شاه عباسی از جاهای دیدنی نیشابور است و این روزها به‌عنوان موزه شهر نیشابور مورد استفاده قرار می‌گیرد. در ادامه با ما همراه باشید.
کاروانسرای شاه عباسی نیشابور کجاست؟
آدرس: استان خراسان رضوی، نیشابور، خیابان امام خمینی، میدان خیام
کاروانسرای شاه عباسی نیشابور به‌عنوان یکی از کاروانسراهای معروف ایران در بافت مرکزی شهر نیشابور و در خیابان امام خمینی (ره) قرار دارد.
مسیر دسترسی
کاروانسرای شاه عباسی در مرکز شهر نیشابور قرار دارد و دسترسی به آن کار راحتی است. شما به‌وسیله خودروی شخصی می‌توانید از طریق بلوار جمهوری یا خیابان امام خمینی خود را به میدان خیام برسانید. کاروانسرا در حاشیه شمال غربی میدان قرار دارد.
درباره کاروانسرای شاه عباسی نیشابور
شاه عباس صفوی بعد از دیدن خوابی ترسناک نذر می‌کند تا ۱,۰۰۰ کاروانسرا در سراسر ایران بسازد. امروزه از این تعداد کاروانسراهای شاه عباسی فقط ۵۴ مورد باقی مانده‌اند که کاروانسرای معروف نیشابور یکی از آن‌ها است. کاروانسرای شاه عباسی نیشابور مشهور به «رباط شاه عباسی» از بناهای تاریخی و جاهای دیدنی استان خراسان رضوی در نیشابور است. در گذشته موقعیت کاروانسرا در خارج از حصار دروازه مشهد و خندق اطراف شهر قدیم بود؛ اما اکنون در حاشیه شمال غربی میدان خیام و ابتدای خیابان امام خمینی قرار گرفته است.
ضلع غربی کاروانسرای شاه عباسی نیشابور به سالن اجتماعات و محل دائمی نمایشگاه آثار هنرهای دستی و کارگاه آموزشی اختصاص یافته است. بقیه حجره‌های حیاط مرکزی به فروش صنایع دستی و سنتی نظیر گیوه‌بافی، حصیربافی، قالی‌بافی، غربال‌سازی، سفالگری، قلم‌زنی، فیروزه‌تراشی، تذهیب، مینیاتور، معرق و مشبک‌کاری روی چوب، کاشی معرق، کاشی‌کاری و پوشاک سنتی، عکاس‌خانه سنتی، چایخانه و فروشگاه سوغات نیشابور اختصاص داده شده‌اند.
تاریخچه کاروانسرای شاه عباسی نیشابور
کاروانسرای شاه عباسی نیشابور در دوره قاجار مدتی به‌عنوان نوانخانه و محل نگهداری ایتام و مستمندان به کار برده می‌شد. این محل در دوره پهلوی به پادگان نظامی ژاندارمری تبدیل شد. بعد از انقلاب، کاروانسرا مدتی در اختیار جهاد سازندگی بود تا اینکه در سال ۱۳۶۷ هجری شمسی به میراث فرهنگی تحویل داده و بازسازی آن شروع شد. پس از آن در سال ۱۳۷۴ هجری شمسی، هم‌زمان با برپایی کنگره جهانی بزرگداشت عطار نیشابوری، این مکان تاریخی تحت عنوان «مجموعه فرهنگی و موزه» (گنجینه) شروع به فعالیت کرد.
کاروانسرای شاه عباسی نیشابور در تاریخ ۱۷ خرداد ۱۳۵۵ هجری شمسی با شماره ثبت ۱۲۳۰ به فهرست آثار ملی کشورمان اضافه شد.
معماری کاروانسرای شاه عباسی نیشابور
فرم بنای کاروانسرای شاه عباسی نیشابور از نوع چهار ایوانی با پلان مربع شکل و ابعاد ۶۹ در ۶۸ متر است. این بنا با مساحتی حدود ۴,۹۰۰ متر مربع از کاروانسراهای نسبتا بزرگ به شمار می‌رود. کاروانسرا دارای یک حیاط مرکزی است که تعداد ۲۴ حجره در پیرامون آن قرار گرفته‌اند.
پشت حجره‌های کاروانسرای شاه عباسی نیشابور اسطبل‌ها قرار دارند که محل نگهداری احشام و چهارپایان بوده‌اند. اسطبل‌ها در ردیف دوم در پیرامون حیاط حلقه زده‌اند و شامل فضاهای طویلی هستند که آن‌ها را به یکدیگر مرتبط می‌کنند. در این بخش سکوهایی نیز جهت قرار دادن بار و اموال مسافران ایجاد شده است. در کل، بخش زیادی از وسعت کاروانسرا به اسطبل اختصاص یافته است و حجره‌ها فضای کمی را اشغال کرده‌اند. راه ورود به اسطبل‌های کاروانسرا از پخ‌های موجود در گوشه‌های حیاط بوده است. این شیوه دسترسی به اسطبل‌ها به‌ندرت در کاروانسراهای دیگر دیده می‌شود.
ورود به کاروانسرای شاه عباسی نیشابور از طریق ایوان شمالی صورت می‌گیرد. سردر مرتفع این بنا مطابق با سلیقه دوره صفویان طراحی شده است. طاق‌نماهایی در دو طبقه طرفین پخ خورده سردر دیده می‌شوند. ردیف طاق‌نماها در دو سوی سردر نمای ورودی کاروانسرا را از دیگر بخش‌ها متمایز کرده است. سردر کاروانسرا به هشتی وسیعی راه پیدا می‌کند. این هشتی سقف رسمی‌بندی شده دارد و در دو سوی آن غرفه‌ها و اتاق‌هایی قرار داشتند که امروزه تخریب شده‌اند و در نتیجه هشتی به اسطبل‌ها راه پیدا کرده است. هشتی مستقیما به ایوان جبهه شمالی و سپس حیاط کاروانسرا راه می‌یابد.
تقسیمات چهار نمای پیرامون حیاط کاروانسرای شاه عباسی نیشابور با یکدیگر مشابه و حاکی از نظمی دقیق است. ایوان‌های دو جبهه شمالی و جنوبی از دو ایوان دیگر اندکی بلندتر هستند. دو ایوان شرقی و غربی کاروانسرا با آجرکاری در پیشانی مشخص شده‌اند.
در مرکز کاروانسرا حیاطی مربع شکل با گوشه‌های پخ وجود دارد. این حیاط امروزه با حوضی در مرکز و باغچه‌هایی در اطراف آن محوطه‌سازی شده است.
موزه کاروانسرای شاه عباسی نیشابور
غرفه‌های ضلع شرقی کاروانسرای شاه عباسی نیشابور به «موزه نیشابور» اختصاص یافته‌اند. این موزه از سه بخش باستان‌شناسی، مردم‌شناسی و بخش ویژه تشکیل شده است:
بخش باستان‌شناسی: در بخش باستان‌شناسی موزه نیشابور اشیا تاریخی نظیر سکه‌های متعلق به قبل از اسلام تا دوره تیموری، انواع ظروف سفالی، فلزی و شیشه‌ای و اشیا سنگی به نمایش گذاشته شده‌اند.
بخش مردم‌شناسی: این بخش به نمایش جلوه‌هایی از زندگی روزمره مردم منطقه می‌پردازد.
بخش ویژه: بخش ویژه موزه نیشابور به محلی برای نمایش اشیایی همچون مجسمه‌های دوران تاریخی و ماقبل آن، ماکت شهر قدیم نیشابور در دوره تیموری، لوحه بدلی منشور آزادی کوروش هخامنشی به خط میخی، تعدادی سنگ قبر تاریخی، مجموعه مدال‌های اهدایی و احکام شادروان پهلوان یعقوب علی شورورزی، تعدادی ضریح چوبی تاریخی و منبت‌کاری شده و تعدادی از اسناد خطی و احکام تبدیل شده است.
دیدنی های اطراف کاروانسرای شاه عباسی نیشابور
آرامگاه خیام
آدرس: استان خراسان رضوی، نیشابور، میدان فضل، خیابان عرفان
فاصله از کاروانسرای شاه عباسی نیشابور: حدود ۵ کیلومتر (۱۰ دقیقه با ماشین)
آرامگاه خیام از جاهای دیدنی نیشابور به شمار می‌آید. بنای آرامگاه از آثار برجسته معماران ایرانی شمرده می‌شود و در فهرست آثار ملی ایران ثبت شده است. استاد هوشنگ سیحون، طراح آرامگاه خیام، در طراحی خود از زندگی، زمانه و اندیشه‌های عمر خیام الهام گرفته است. امروزه موزه تخصصی خیام در نزدیکی آرامگاه این دانشمند و فیلسوف برجسته قرار دارد و در زمینه ابزار و ادوات مربوط به علم نجوم فعالیت می‌کند. خیام نیشابوری شاعر، ستاره‌شناس، ریاضی‌دان و فیلسوف بزرگ ایرانی محسوب می‌شود که آثار مهمی در زمینه علوم مختلف از خود به جای گذاشته است.
باغ و عمارت امین الاسلامی
آدرس: استان خراسان رضوی، نیشابور، خیابان امام خمینی، روبه‌روی باغ ملی
فاصله از کاروانسرای شاه عباسی نیشابور: حدود ۲ کیلومتر (۵ دقیقه با ماشین)
عمارت و باغ امین الاسلامی یکی از آثار تاریخی نیشابور است که در دوره پهلوی دوم احداث شد. این بنا امروزه از نقاط هویتی شهر نیشابور محسوب می‌شود و دارای ظرفیت گردشگری است. این عمارت خانه شخصی ابوالحسن امین الاسلامی، از خان‌های نیشابور در دوره پهلوی اول و دوم، بود. اطراف عمارت توسط باغی بزرگ به نام باغ امین الاسلامی احاطه شده است. مساحت باغ و عمارت امین الاسلامی نیشابور ۳۱ هزار متر مربع است. این اثر تاریخی از ۱۹ اسفند ۱۳۸۰ هجری شمسی به فهرست آثار ملی کشور افزوده شد.
