کلیسای زور زور ماکو، بنایی که شهرت ملی و جهانی دارد

گروه هیچ یک زندگی – کلیسای زور زور یا کلیسای زور زور از جمله بناهای تاریخی و جاهای دیدنی استان آذربایجان غربی است که در فهرست آثار ملی ایران و فهرست میراث جهانی یونسکو قرار دارد. این کلیسا تنها بنای تاریخی ایران محسوب می‌شود که جای آن یک بار عوض شده است و در جای اصلی خود قرار ندارد. همچنین چشم‌انداز بسیار زیبای این کلیسا چشم هر بیننده‌ای را خیره می‌کند.

کلیسای زور زور ماکو کجاست؟

کلیسای زور زور یا کلیسای زور زور در استان آذربایجان غربی، شهرستان ماکو و ۱۲ کیلومتری شمال غرب قره کلیسا قرار دارد. این کلیسا در نزدیکی روستای بارون و در دامنه کوهپایه‌ بنا شده است.

آدرس: استان آذربایجان غربی، شهرستان ماکو، روستای بارون

دسترسی به کلیسای زور زور ماکو

برای بازدید از کلیسای زور زور باید به شهر ماکو بروید و از آنجا به‌سمت سد بارون حرکت کنید. مسیر خود را در جاده آسفالته ادامه دهید تا به تاسیسات مربوط به سد برسید که جاده را مسدود کرده‌اند. با گذر از این قسمت، بعد از حدود ۵۰۰ متر وارد جاده خاکی فرعی می‌شوید که با تابلوی کلیسای زور زور (زور زور) مشخص شده است و پس از حدود ۷۰۰ متر به کلیسا خواهید رسید.

معرفی کلیسای زور زور ماکو

کلیسای زور زور از زیباترین جاهای دیدنی ماکو است که با داستان‌های تاریخی و چشم‌اندازهای زیبای اطرافش گردشگران بسیاری را به سوی خود جذب می‌کند. نام این کلیسا، مریم مقدس است که با نام زور زور نیز شناخته می‌شود.

اهمیت و ارزش کلیسای زور زور باعث شد تا نامش در تاریخ هفت مهر ۱۳۸۱ هجری شمسی با شماره ۶۱۵۷ در فهرست آثار ملی ایران قرار گیرد. این اثر در سال ۱۳۸۷ هجری شمسی (۲۰۰۸ میلادی) نیز به ثبت جهانی رسید و در فهرست میراث جهانی یونسکو قرار گرفت.

تاریخچه کلیسای زور زور ماکو

تاریخ بنای کلیسای زور زور به دورانی مربوط است که پاپ، رهبر کاتولیک‌ها تصمیم گرفت پیشنهاد قبول دین کاتولیک توسط ارامنه و قبول رهبریت پاپ بر کلیسای ارمنی را بپذیرد، به شرط آنکه اروپاییان به ارامنه کمک کنند تا کلیسای ارمنی را تحت سلطه درآورد و همگان را مجاب به پیروی از کلیسای کاتولیک کند. در آن زمان مقر رهبر کلیسای ارامنه در شهر سیس، پایتخت سیلیسیه، جنوب ترکیه قرار داشت. به‌دنبال ارائه این پیشنهاد، هتوم دوم، پادشاه سیلیسیه، گروهی از درباریان وی و رهبر کلیسای ارامنه به امید دریافت کمک از اروپاییان آن را پذیرفتند. این تصمیم آن‌ها موجی از مخالفت‌های مراکز مذهبی ارامنه به‌ویژه در داخل خاک ارمنستان را برانگیخت و اختلافاتی را به وجود آورد.

جاثلیق آناوارزتسی، عالم بزرگ مسیحی برای دریافت حمایت از مراکز مذهبی ارامنه، هیئت‌هایی را راهی دیرهای تادئوس مقدس یا همان قره کلیسا، داتو، بجنی، گلازور کرد تا اسقف‌های این مراکز از فرمان‌های وی پیروی کنند. این دعوت‌ها نتیجه‌ای نداشت و اکثر مراکز علمی و مذهبی هیچ‌گونه همکاری از خود نشان ندادند تا اینکه اسقف وقت دیر قره کلیسا ماکو آن را پذیرفت. وی برادر حاکم وقت ماکو بود و به‌واسطه‌ قدرتی که در دست داشت، توانست با اجرای فرمان جاثلیق به موفقیت‌های کوچک و زودگذری در این زمینه دست یابد.

قره کلیسا حکم یک پایگاه خوب تبلیغ دین کاتولیک را برای جاثلیق داشت؛ ازاین‌رو مبلغان مذهبی از سوی پاپ به این منطقه اعزام شدند تا فعالیت خود را گسترش دهند. استقرار آن‌ها در دیر با واکنش شدید ارامنه منطقه و مراکز مذهبی مختلف ارامنه ارمنستان مواجه شد و به اختلافات دامن زد. با بروز این تنش‌ها، اسقف زاکاره یا زکریا، مسئول دیر قره کلیسا در سال ۶۷۷ هجری شمسی (۱۲۹۸ میلادی) کار ساخت کلیسایی با عنوان مریم مقدس و ساختمان‌هایی به‌عنوان مرکز علمی و مذهبی را آغاز کرد.

در نتیجه ساخت کلیسای زور زور بین سال‌های ۶۹۴ تا ۷۰۳ هجری شمسی (۱۳۱۵ تا ۱۳۲۴ میلادی) تخمین زده می‌شود و توسط کریا، اسقف اعظم کلیسای تادئوس مقدس از خاندان بزرگ و مالکان آن منطقه ساخته شد. این کلیسا به‌صورت مدرسه تعلیمات دینی و فرهنگی و ادبی زیر نظر اسقف هوانس یرزنقاتسی (یرزنگاتسی) اداره می‌شد که یکی از مشاهیر ادب و تعلیم و تربیت ارمنیان بود. او در سال ۷۲۰ هجری شمسی (۱۳۴۱ میلادی) مقیم این کلیسا بود و به این سبب او را زور زورتسی نیز می‌نامند.

بعد از فوت هوانس زور زورتسی در سال ۷۱۷ هجری شمسی (۱۳۳۸ میلادی) این مرکز رونق خود را از دست داد و با نقل مکان میسیونرهای دومینیکن به دیر کرنا در نخجوان دیگر نتوانست به‌عنوان یک مرکز آموزشی به کار خود ادامه دهد. زور زور از آن زمان به بعد به مرکزی مذهبی تبدیل شد و تا اوایل قرن ۱۷ میلادی و اوج جنگ‌های ایران و عثمانی به فعالیت خود ادامه داد؛ اما در ادامه متروکه شد.

انتقال کلیسای زور زور ماکو

در سال ۱۳۶۶ هجری شمسی که وزارت نیرو پروژه سد بارون را به تصویب رساند و عملیات ساختمانی آن شروع شد، کلیسا در همان نقطه‌ای قرار گرفته بود که دیوار حائل سد باید در آنجا احداث می‌شد. طبق نقشه‌های مصوب، پس از اتمام آن و آبگیری دریاچه، کلیسای مزبور در دریاچه سد غرق می‌شد.

در سال ۱۳۶۷ هجری شمسی به‌دلیل آبگیری سد بارون، با همت ارامنه و تخصص کارشناسان ایرانی، کلیسا در مدت ۲۵ روز با رعایت نکات علمی، سنگ به سنگ، لایه‌های دیوارچینی شماره‌گذاری و پیاده شدند و به محل دیگری با ارتفاع حدود ۱۱۰ متر و به فاصله ۶۰۰ متری از آن نقطه انتقال یافتند و روی برآمدگی یک صخره‌ از نو بنا شد.

معماری کلیسای زور زور ماکو

کلیسای زور زور، بنایی صلیبی شکل دارد و مانند دیگر کلیساهای ارمنی آن دوره، با سنگ‌های تراشیده شده در اندازه‌های مختلف ساخته شده است. طول کلیسا ۷٫۲۳ متر و عرض آن ۵٫۱۰ متر است. این کلیسا بیش از ۱۲ متر ارتفاع دارد و به یک نمازخانه ساده مسیحی شبیه است. از آنجا که برخی از قسمت‌های کلیسا تخریب شده یا در زیر خاک زیادی که در روند ساخت سد به کار رفته دفن شده است، از سنگ‌های جدید با رنگ متفاوت برای بازسازی استفاده کرده‌اند.

رنگ نمای کلیسا قهوه‌ای روشن است و سنگ‌های نمای خارجی کلیسا صیقلی و صاف هستند. برای اتصال این سنگ‌ها از هیچ ملاتی استفاده نشده است و سازندگان ساختمان، سنگ‌ها را به‌گونه‌ای تراشیده‌اند که سنگ‌ها در یکدیگر چفت شده‌اند. تنها ورودی این کلیسا در قسمت غربی قرار دارد که دارای دری فلزی با نوشته‌هایی به زبان ارمنی است. کتیبه روی دیوار کلیسا دلایل نقل‌مکان کلیسا را توضیح می‌دهد و گواهی بر اهمیت حفظ میراث فرهنگی و تاریخی کشور است.

این کلیسا ظاهر بسیار ساده‌ای دارد و تنها تزیین آن نقش صلیب روی سنگ‌ها و ستون‌های کاذبی است که در اطراف پنجره‌ها و نورگیرها قرار دارد و به قوس جناغی ختم می‌شود.

داخل بنا، چهار طاق با قوس‌های بیضی شکل دارد و چهار نورگیر کوچک در چهار ضلع آن به چشم می‌خورد. گنبدی ۱۶ ضلعی به‌صورت عرقچین (مدور) بر فراز ساختمان قرار دارد که در ساق آن نورگیرهایی تعبیه شده است.

نکات بازدید از کلیسای زور زور ماکو

بازدید از این کلیسای زیبا و باشکوه رایگان است و نیازی به تهیه بلیط ورودی نیست.

بازدید از این اثر تاریخی حدود ۳۰ دقیقه تا یک ساعت طول می‌کشد. در کلیسا بسته است و امکان بازدید از داخل آن میسر نیست.

به‌دلیل قرارگیری این کلیسا در تاج سد بارون، بازدید از آن نیازمند هماهنگی با نیروهای حفاظتی است و بازدید گروهی از آن به کسب اجازه از اداره میراث فرهنگی ماکو نیاز دارد.

در فصل بهار که دریاچه سد بارون پرآب می‌شود، منظره بسیار زیبا و منحصربه‌فردی به وجود می‌آید که ارزش دیدن دارد.

‌به‌علت ارتفاع زیاد و گردنه‌ای بودن مسیر بهتر است، هنگام بارش برف به این منطقه نروید.

هیچ امکاناتی برای گردشگران در این منطقه وجود ندارد. اگر اهل اقامت در خانه روستایی باشید، می‌توانید به روستای بارون بروید که در نزدیکی سد قرار دارد و خانه اجاره کنید.

کلیسای زور زور ماکو بنای ارزشمندی برای تاریخ و فرهنگ ایران است؛ پس مراقب آن باشید و به آن آسیب نزنید.