روانگردان
در دهه‌های اخیر، مصرف روانگردانها به یکی از مسائل مهم و نگران‌کننده اجتماعی تبدیل شده است. این گزارش به بررسی تجربه‌های جوانان از مصرف این مواد، تأثیرات آن بر زندگی روزمره و چالش‌هایی که با آن روبه‌رو هستند، می‌پردازد.
گروه هیچ یک زندگی – گفت‌وگو با چندین جوان که تجربه مصرف روانگردانها را داشته‌اند، نشان‌دهنده دامنه وسیع و متنوع این تجربه‌ها است. تحقیقات نشان داده‌اند که مصرف روانگردانها می‌تواند تأثیرات متنوعی بر سلامت روانی و جسمی فرد داشته باشد. برخی جوانان به تجربیات کوتاه‌مدت و شاداب از مصرف این مواد اشاره کرده‌اند، اما اکثر آنان از عوارض جانبی مانند اضطراب، پارانویا و مشکلات خواب گزارش داده‌اند. در ادامه به بررسی تجارب جوانانی می‌پردازیم که با این مواد سروکار داشته‌اند، و تلاش دارند تا تصویری واقع‌گرایانه از تأثیرات و چالش‌های مرتبط با مصرف روانگردانها ارائه دهند.
سحر، ۲۴ساله:
سحر به مدت دو سال به مصرف روانگردانها روی آورده بود. او توضیح می‌دهد که شروع مصرف به طور عمده برای جستجوی هیجان و افزایش نشاط بود. به گفته او، در ابتدا احساس شادی و سرخوشی داشت، اما به‌زودی به مشکلاتی چون اضطراب و بی‌خوابی دچار شد. سحر اکنون می‌گوید که مصرف این مواد نه‌تنها نتوانست مشکلات او را حل کند، بلکه زندگی اجتماعی و تحصیلی‌اش نیز به‌شدت آسیب دید.
آرش، ۲۷ ساله:
آرش تجربه‌ای متفاوت از سحر دارد. او معتقد است که مصرف روانگردانها به او در ایجاد احساس ارتباط عمیق‌تر با موسیقی و هنر کمک کرد. بااین‌حال او نیز با مشکلاتی روبه‌رو شد، از جمله کاهش تمرکز و مشکلات مالی به دلیل هزینه‌های بالای خرید مواد. آرش اکنون در تلاش است تا از این وابستگی خارج شود و به دنبال روش‌های درمانی برای بهبود وضعیت خود است.
مهسا، ۲۲ساله:
مهسا، در ابتدا به مصرف مواد روانگردان به‌عنوان یک راه برای فرار از فشارهای زندگی و مشکلات عاطفی روی آورد. او به یاد می‌آورد که چگونه مصرف این مواد به طور موقت او را از احساسات منفی رها می‌کرد، اما باگذشت زمان، مشکلاتش بدتر شد و به اختلالات شدید روانی دچار شد. مهسا اکنون در حال گذراندن دوره‌های درمانی و مشاوره‌ای است و از تجربیات خود به‌عنوان یک هشدار برای دیگران یاد می‌کند.
تأثیرات عمیق مصرف روانگردانها بر سلامت روانی و جسمی
تجربه‌های جوانان از مصرف روانگردانها نشان‌دهنده تأثیرات پیچیده‌ای است که این مواد می‌توانند بر سلامت روانی و جسمی افراد داشته باشند. برخی از تأثیرات گزارش‌شده شامل:
احساسات شدید و متغیر: بسیاری از جوانان از تغییرات ناگهانی در خلق‌وخوی خود صحبت کرده‌اند.
مشکلات خواب و اضطراب: ناتوانی در خواب و احساسات اضطرابی از جمله مشکلات رایج هستند.
کاهش تمرکز و عملکرد: تأثیرات منفی بر تحصیل و کار از دیگر عوارض شایع مصرف روان‌گردان‌هاست.
برای بررسی دقیق‌تر علل گرایش به این مواد و تأثیرات آن بر زندگی روزمره جوانان، با دکتر حمیدرضا اشراقی، فعال و پژوهشگر مسائل اجتماعی گفت‌وگو کرده‌ایم.
به عنوان یک پژوهشگر اجتماعی، چه عواملی را مهم‌ترین دلایل گرایش جوانان به مصرف روانگردانها می‌دانید؟
افزایش تمایل جوانان به مصرف روانگردانها می‌تواند به عوامل متعددی نسبت داده شود که می‌توان آنها را در سه دسته کلی فردی، اجتماعی و خانوادگی تقسیم‌بندی کرد:
حوزه فردی: نوجوانی و جوانی دوره‌ای است که با مسائلی نظیر هویت‌یابی و احساس غرور جوانی همراه است. در این مرحله، بسیاری از جوانان به دنبال جلب‌توجه و پذیرش از سوی همسالان خود هستند و به همین دلیل ممکن است تحت‌تأثیر الگوهای رفتاری گروه‌های اجتماعی خود قرار بگیرند. همچنین، جوانانی که اعتمادبه‌نفس کمتری دارند یا در حال تجربه بحران هویتی هستند، بیشتر مستعد به سمت مصرف مواد روانگردان می‌روند تا از این طریق احساسات و مشکلات خود را تسکین دهند یا به دنبال هیجان‌های جدید بگردند.
حوزه اجتماعی: فشار گروهی و تمایل به هم‌سان شدن با دوستان و همسالان می‌تواند عامل مهمی در گرایش به مصرف مواد باشد. نوجوانان و جوانانی که قدرت نه گفتن به درخواست‌های گروه‌های اجتماعی خود را ندارند، به‌راحتی تحت‌تأثیر قرار می‌گیرند و ممکن است به مصرف روانگردانها روی بیاورند. این فشارها و تلاش برای جلب‌توجه و پذیرش از سوی همسالان می‌تواند به‌سرعت منجر به اعتیاد به مواد مخدر شود.
حوزه خانوادگی و اقتصادی: وضعیت اقتصادی خانواده و فرد نیز در این گرایش نقش دارد. بیکاری نسل جوان، ضعف مالی و مشکلات اقتصادی می‌تواند فشارهای اضافی به جوانان وارد کند که آنها را به سمت مصرف مواد روانگردان سوق دهد. همچنین، عدم ارتباط مثبت و حمایتی بین فرزندان و والدین و کمبود مراکز فرهنگی، تفریحی و ورزشی در جامعه می‌تواند به افزایش این مشکل دامن بزند. دسترسی آسان به مواد مخدر و کمبود فعالیت‌های جایگزین مثبت نیز از دیگر عواملی است که می‌تواند باعث افزایش مصرف روانگردانها در میان جوانان شود.
این عوامل به طور هم‌زمان با یکدیگر می‌توانند زمینه‌ساز افزایش گرایش جوانان به مصرف روانگردانها باشند و نیاز به توجه و اقدامات چندجانبه برای کاهش این روند دارند.
از نظر شما تفاوت نگرش جوانان فعلی با جوانان گذشته در مصرف مواد روانگردان چیست؟
در کنار مسائلی که پیش‌تر به آنها اشاره شد، به نظر می‌رسد نسل جدید که با نام‌هایی چون نسل Z شناخته می‌شود، در مقایسه با نسل‌های گذشته از تاب‌آوری اجتماعی کمتری برخوردار است. این کمبود تاب‌آوری به‌ویژه در خانواده‌های تک‌فرزند که در سال‌های اخیر رایج‌تر شده، بیشتر به چشم می‌خورد. همچنین، تجربه دوران بیماری کرونا که منجر به انتقال آموزش‌ها به فضای مجازی شد، باعث شد تا این نسل به طور قابل‌توجهی از محیط‌های خانوادگی دور شده و بیشتر در فضای مجازی غرق شوند.
این تغییرات باعث شده که نسل جدید بیشتر تحت‌تأثیر عوامل هیجانی و انتزاعی قرار گیرد و به طور معمول در محیط‌های کمتر جمعی فعالیت کند. این امر به‌ویژه در گرایش این نسل به مواد روانگردان و اعتیاد نمود بیشتری پیدا کرده است؛ بنابراین، این تغییرات در سبک زندگی و محیط اجتماعی جوانان، به طور مستقیم بر الگوهای مصرف مواد تأثیرگذار بوده و نشان‌دهنده تفاوت‌های عمده بین نسل‌های گذشته و حال در زمینه مصرف مواد اعتیادآور است.
آیا استفاده از این مواد می‌تواند به بهبود مشکلات روانی کمک کند (همان‌طور که برخی از جوانان چنین تصوری دارند) یا برعکس، مشکلات روانی را تشدید می‌کند؟
باتوجه‌به تأثیرات مصرف مواد روانگردان بر سیستم عصبی و روان‌شناختی، این مواد به‌تدریج قدرت اراده فرد را کاهش داده و او را به سمت جستجوی مداوم لذت‌های زودگذر سوق می‌دهند. در نتیجه، جوانان ممکن است با مشکلاتی نظیر افسردگی، پرخاشگری، اضطراب، کمبود تاب‌آوری و کنجکاوی بی‌مبنای همراه با ضعف در باورهای مذهبی و مهارت‌های اجتماعی مواجه شوند.
چه راهکارهایی برای کاهش مصرف روانگردانها در بین جوانان پیشنهاد می‌کنید؟
برای کاهش گرایش جوانان به مواد روانگردان، یکی از کلیدی‌ترین راهکارها تمرکز بر تربیت و مهارت‌آموزی در دوران نوجوانی و جوانی است. این شامل تقویت مهارت‌های نه گفتن، افزایش تاب‌آوری اجتماعی و رفتار قاطعانه در افراد می‌شود. همچنین، تحقیقات نشان می‌دهند که تقویت باورهای دینی و انسجام خانوادگی به میزان زیادی در کاهش گرایش به مواد مخدر مؤثر است.
در سطح نهادهای اجتماعی و سازمان‌ها، اقداماتی نظیر ایجاد فضاهای تفریحی، تأمین اشتغال مناسب برای جوانان، و برگزاری برنامه‌های فرهنگی و اجتماعی برای آگاه‌سازی درباره آسیب‌های اعتیاد ضروری است. همچنین، تأسیس مراکز درمان و کاهش آسیب‌های اجتماعی برای افرادی که در مسیر اعتیاد قرار دارند، و گسترش مراکز آموزش مهارت‌های زندگی و مشاوره‌های خانواده و تربیتی نیز می‌تواند به کاهش مصرف مواد مخدر در میان جوانان کمک کند.
به‌طورکلی، چه پیام‌هایی برای جوانان و خانواده‌هایشان درباره مصرف روانگردانها دارید؟
پیام اصلی برای جوانان و خانواده‌ها این است که آگاهی و پیشگیری کلید اصلی در مقابله با مشکلات مربوط به مصرف روانگردانها هستند. جوانان باید بدانند که مصرف این مواد می‌تواند عواقب جدی برای سلامت جسمی و روانی آنها داشته باشد. خانواده‌ها باید از نقش حمایتی خود آگاه باشند و با فراهم کردن محیطی سالم و حمایتی، به فرزندانشان کمک کنند تا از ورود به دام مصرف مواد جلوگیری کنند. همچنین، توجه به آموزش و ارتقاء آگاهی عمومی در این زمینه می‌تواند به کاهش مشکلات مرتبط با مصرف روانگردانها کمک کند.
