شخصیت سازی کودکان
حضور کودکان در دنیای آنلاین و تماشای انیمیشن‌های کودکانه و تاثیر مستقیم آن بر شخصیت کودکان موجب شده بسیاری از خانوادهها که دغدغه خوراک سالم ذهن و روح فرزندان خود را دارند به این فکر بیافتند که آیا تماشای این برنامه مناسب کودک و نوجوانمان است و برای انتخاب انیمیشن مناسب چه ملاکهایی را باید در نظر گرفت.
گروه هیچ یک زندگی- همه روانشناسان و جامعه‌شناسان بر این باورند که محتوای انیمیشنها و فیلمهای کودکانه بر شخصیت و روان کودکان تاثیر مستقیمی دارد. متاسفانه مشغله والدین و کم شدن زمانی که می‌توانند با کودکان خود بگذرانند و گسترش دنیای آنلاین موجب شده تا کودکان بیشترین زمان خود را مقابل صفحه نمایش تلویزیون در حال دیدن انیمیشن‌های پلتفرم‌های خانگی باشند. بیشتر این پلتفرها رده سنی انیمیشن را مشخص کرده و والدین با اطمینان به این رده بندیها و گزینشهای انجام شده کودک خود را به تماشای برنامه دعوت میکنند اما آیا به راستی این انیمیشنها مناسب کودکانمان است.
انیمیشن‌های معروف و آموزه‌های اشتباه
انیمیشن دختر کفشدوزکی، برنامه‌ای که در رده بندی سنی مناسب ۹ تا ۱۲ سال در نظر گرفته شده و در آن دو کودک عادی با در دست داشتن مبدلهای باستانی به قهرمانان بزرگی تبدیل می‌شوند و با دشمنان شرور میجنگند. این انیمیشن که موجب همزاد پروری کودک با قهرمانان آن میشود، در ظاهر مشکلی ندارد اما با نشان دادن عشق و علاقه دو شخصیت دختر و پسر این داستان و گاهی صحنه‌های منافی عفت، سلامت معنوی کودکان و نوجوانانمان را به خطر می‌اندازند.
انیمیشن بچه رییس و لک‌لک‌ها، این دو انیمیشن که هر دو ساخته هالیوود هستند با توجه به سیاست‌های هالیوود بی شک بی دلیل ساخته نشده‌اند و در پس ساخت آن اهداف بلند مدتی وجود دارد. این دو انیمیشن با نشان دادن کارخانه تولید کودک وجود خدا و نقش خداوند در آفرینش را زیر سوال میبرند. در انتهای انیمیشن، لک‌لک‌ها کودکان ساخت کارخانه را به خانواده های مختلف میدهند و یکی از این کودکان را به دو مرد که همدیگر را در آغوش گرفته اند میدهند و این خود، ترویج همجنسگرایی است.
انیمیشن سگهای نگهبان؛ این برنامه تصویری از سگ‌ها و قهرمانان دوست‌داشتنی به کودکان ارائه میدهد که درس‌های فراوان اخلاقی و رفتاری در پس آن نهفته است. شهردار فاسد و بدجنس با گربه های بی کفایت که همیشه مشکل ایجاد میکنند و در مقابل شهرداری دیگر که کمی کودن است و حیوان خانگی اش مرغی به نام چیکالتا است. این انیمیشن ساخت کانادا مناسب ۳ سال به بالا بوده و از همان دوران کودکی به فرزندانمان می‌آموزد که باید حیوان خانگی داشته باشیم و سگ مظهر شجاعت و اخلاق و درایت بوده و بهترین حیوان خانگی به حساب می‌آید.
انیمیشن باب اسفنجی؛ این برنامه کودک که تا کنون ۲۶۰ قسمت از آن تولید شده و همچنان تولید آن ادامه دارد و تاکنون به ۵۰ زبان زنده دنیا ترجمه شده این انیمیشن به صورت غیر مستقیم سبک زندگی فرزندان ما را تحت تاثیر قرار می دهد و به مرور زمان آن ها را از سبک زندگی ایرانی اسلامی دور می کند. برای مثال آنها را تشویق میکند با شورت بخوابند، مجرد بودن شخصیت‌های اصلی این کارتن تشویق به زندگی مجردی را در دوران جوانی به کودکانمان یادآوری میکند، عاشق پول بودن آقای خرچنگ و هزاران آموزه نامحسوس دیگر در این انیمیشن به کودک القا میشود.
انیمیشن‌های اینچنینی بسیار است برای مثال هتل ترانسیلوانیا که ازدواج انسان با جن را مطرح میکند یا سفید برفی و هفت کوتوله که زندگی یک زن تنها با ۷ مرد را تعریف میکند و یا مینیون‌ها که شرارت را خنده دار و با مزه نشان میدهد و کودکان را ترغیب به شرارت میکند و انیمیشن‌های بسیار دیگری که هر روز فرزندان ما ساعتها مشغول تماشای آنها هستند و ما با اعتماد به صدا و سیما و نظارت آنها فرزندانمان را با آنها مشغول میکنیم. درحالی که آرام آرام کودکان و نوجوانانمان تاثیر گرفته و تاثیر دوران کودکی به راحتی از بین نمی‌رود. برای آگاهی بیشتر شما با دکتر مصطفی کوچکزایی استاد دانشگاه و رواندرمانگر در این خصوص به گفت پرداختیم.
تاثیر انیمیشن بر شخصیت کودکان
این عضو فرهنگستان علوم پزشکی در خصوص نقش انیمیشنها بر روی شخصیت و روان کودکان بخصوص انیمیشن‌های پلتفرم‌های خانگی گفت: «دوره کودکی تا اواسط دوره نوجوانی دوره تاثیرپذیری نامیده شده و کودک و نوجوان بیشترین تاثیر را از مسائل هیجانی دریافت میکنند. به مرور زمان عقل و دانش و ذکاوت کودکان کامل‌تر و کنترل شده میشود و وارد مرحله تاثیرگذاری می‌شوند. بنابراین هرچقدر سن پایین تر باشد اثرپذیرتر بوده و از محیط پیرامون تاثیر بیشتری دریافت میکنند.»
وی در ادامه افزود: «در دهه‌های ۶۰ و ۷۰ که هنوز تکنولوژی به معنای امروزی در زندگی روزمره نفوذ نکرده بود، کودکان روابط اجتماعی خوبی داشتند اما از زمانیکه نظام فن‌آوری و تکنولوژی گسترش یافت، مردم از کوچه و خیابانها وارد خانه ها شده و در اتاقهای خود وارد فضای مجازی شدند و شروع به تماشای کارتن‌ها، فیلمها و انیمیشن‌هایی کردند که شرکت‌های مختلف تولید میکنند. در این مرحله با توجه به اینکه کودکان در مرحله تاثیرپذیری هستند، مربی آنها انیمیشن‌هایی شده که تماشا میکنند. این در حالی است که سازندگان این برنامه‌ها هیچ توجهی به مسائل تربیتی کشور ما نداشته و در کنار اهداف بلند مدت خود، مسائل اقتصادی و سرمایه داری در اولویت اول آنها قرار دارد و به هر قیمتی قصد جلب مخاطب دارند.»
کوچکزایی با بیان نظریه ماکیاولی که هدف وسیله را توجیه میکند ادامه داد: «هدف در نظام سرمایه داری و اقتصاد فن‌آورانه این است که سود بزرگ کنند و از هر وسیله‌ای برای رسیدن به این هدف استفاده کنند. هر انیمیشنی برای خود یک جهان‌بینی دارد کسی که سناریو نویس و تهیه کننده این کارتن‌ها است قطعا هدفی دارد. هدف اول سود بزرگ است و هدف دوم جهان بینی است که قرار است در تمام مخاطبان گسترش پیدا کند. اینجا است که شخصیت کودک ما بر اساس آن نظام سرمایه داری که کودک ما را میخکوب و جذب آن انیمیشن شکل میگیرد.»
کودکان و الگو برداری از انیمیشنها
این عضو سازمان نظام روانشناسی و مشاوره در تحلیل این مطلب از منظر روانشناسی گفت: «آلبرت بندورا که یکی از بزرگترین نظریه پردازان روانشناسی یادگیری است، به این نکته اشاره دارد که کودکان الگو برداری و همانندی میکنند. از چه‌کسی؟ از کسی که برای او نماد قدرت، شجاعت و.. است. این نظریه‌پرداز انیمیشن هایی را به کودکان نشان میدهد که پر از خشم است و متوجه میشود که پس از چند روز آنها آن حرکات را از خود نشان میدهد . او با این آزمایش نشان میدهد که کودک بر اساس مشاهدات خود الگو برداری میکند و اگر این کار به نحو احسنت انجام نشود کار نادرست در او نهادینه شده و تا بزرگسالی با او همراه است. بنابراین باید به الگوهایی که در انیمیشنها به کودک القا میشود توجه داشت.»
وی افزود: «برخی از این انیمیشن ها میزان شجاعت را پایین می‌آورد و به مرور زمان اگر جامعه میزان شجاعتش پایین برود و دیگران برای او تصمیم بگیرند قطع به یقین اقتدار سیاسی و اجتماعی کشور به خطر میافتد. بهترین گزینه برای از بین بردن، شجاعت دوران کودکی است یعنی کودکان را وارد یک اوهامی کنیم که در مراحل بعدی مثلا جوانی نتوانند شجاعت داشته باشند. پس بسیاری از این انیمیشنها بی‌برنامه نیست و پشت آن برای بزرگسالی کودکان برنامه‌ریزی شده است.
این رواندرمانگر از منظر روانشناسی رفتاری مشاهده انیمیشن ها را تحلیل کردند و بیان داشتند: «رفتارهای پرتحرک و جذاب موجب میشود که کودکان بیشتر جذب انیمیشن شوند. این تقویت مثبت ابزار رسانه‌ها و تهیه کنندگان برنامه ها است که از جلوه‌های بصری جذاب، حرکات جذاب و حتی از فحشها و بی ادبی‌ها استفاده میکنند تا کودک را جذب شده و قسمتهای بعدی را ببیند. در مجموع نقش انیمیشنها در شخصیت بچه‌ها تاثیر گذار بوده و من توصیه موکد دارم که نهادهای نظارتی و امنیتی برای چشم انداز بیست ساله کشور حتما در حوزه انیمشن‌ها نظارت بیشتری کنند. این نظارت باید با نگاه علمی صورت گیرد نه با نگاه بسته تعصب گرایانه.»
ملاکهای رده بندی سنی انیمیشنها
این استاد دانشگاه ملاکهای رده‌بندی سنی فیلمها و انیمیشن‌های کودک را چهار شاخص دانست و گفت: «نظام شاخص رده بندی بر اساس گفته سازمان جهانی بهداشت چهار بخش است که عبارتند از:
سلامت جسم به مولفه های بهداشت فردی و اجتماعی و به کیفیت زندگی و جلوگیری از بیماری ها می پردازد.
سلامت روان مولفه بعدی است بدین معنی که؛ آیا فیلم میتواند ترس، اضطراب، افسردگی و…ایجاد کند
سلامت اجتماعی ملاک بعدی رده بندی سنی است. اگر رسانه‌ای کودک را میخکوب خود کند سلامت اجتماعی کودک را از بین میبرد. انیمیشنی که دوستی، رفاقت، خانواده دوستی، محبت ، ارتباط در مدرسه و خیلی مفاهیم مثبت را به کودک بیاموزد آن مفید است.
سلامت معنوی، سلامتی است که ابعاد انتزاعی و ابعادی که مربوط به عالم غیب است را در ذهن کودک و نوجوان فعال میکند. خدا دوستی که در وجود همه انسانهای عالم هستی وجود دارد و یا در فرهنگ اسلام سیره انبیا و سیره رسولان در سایر ادیان و یا آموزش مفاهیم شکرگذاری، عبادت، یاری دیگران، امیدواری و … را باید ملاکها برای رده بندی سنی فیلمها و انیمیشنها ها گنجاند.»
نقش والدین در تاثیر پذیری انیمیشنها
مصطفی کوچکزایی در بیان نقش والدین اظهار داشت: «متاسفانه سینماهای خانگی به جهت اینکه حمایت دولتی ندارند و باید بیزینس خود را فراهم کنند و اقتصاد خود را تامین کنند از هر ابزاری برای فروش فوق العاده خود استفاده میکنند. ما ناگهان با کودکی که فیلمهای سینما خانگی را تماشا کرده و مکررا سیگار میکشد، فحش میدهد، حرفهای رکیک می‌زند و از حرفهای روانشناسی به اشتباه استفاده میکند و مدام میگوید افسرده‌ام، مشکل دو قطبی دارم و موارد مشابهی که در سینماهای خانگی فراوان است. این نگاه نظارتی بر سینماهای خانگی درست نیست. وقتی با کارگردان صحبت می‌کنید میگویند عرف همین است و شما در جامعه نیستید. اتفاقا ما در جامعه هستیم اما قرار نیست ترویج دهنده الگوهای نادرست باشیم و فرهنگ نادرست را ترویج دهیم. ما قرار نیست مشکلات موجود در جامعه را به صورت سیاه نمایی نشان دهیم.»
این رواندرمانگر در پایان گفت: «کارگردانهای ما شاخص لازم را ندارند که مثلا این برنامه‌ای که من تولید می‌کنم تولید اعتماد به نفس میکند یا خیر؟ تولید کننده یا تهیه کننده باید توجه کنند برنامه مدنظر شاخص‌های درست را دارد یا نه حداقل ده صفت درست را به کودکان القا کند. من پیشنهاد میدهم سینماهای خانگی یک تیم متخصص تشکیل دهند و شاخصه های مثبتی که مدنظر دارند به کودک منتقل کنند را در ۴ بعدی که در بالا اشاره شد تعیین نمایند. این چهار بعد حرف سازمان جهانی بهداشت است تا فردا روز جامعه دچارمشکلات فردی و اجتماعی نشود.»
