ویژگی‌های «ایساتیس» برای رقابت در اسکار چیست؟

به گزارش هیچ یک _  نود و هفتمین دوره جوایز آکادمی اسکار امسال روز ۱۲ اسفند ۱۴۰۳ برگزار خواهد شد و طبق روال هر ساله ایران نیز برای حضور در این رویداد در بخش فیلم‌های غیرانگلیسی، فیلمی را معرفی خواهد کرد. تصمیم برای اینکه چه فیلمی انتخاب شود نیز برعهده شورایی تخصصی است که ویژگی‌ها و جوانب را می‌سنجند تا یک گزینه مناسب را انتخاب کنند. فیلمی که انتخاب می‌شود علاوه بر المان‌های تکنیکی و فرمی و محتوایی، باید مدت زمانی در کشور اکران سراسری شده باشد و این ویژگی‌ها، تعداد گزینه‌های موجود برای معرفی به اسکار را اندک می‌کند.

محمدصالح حجت‌الاسلامی مستندساز و عضو انجمن منتقدان و نویسندگان سینمای ایران در یادداشتی که در اختیار هیچ یک قرار داده، ویژگی‌های فیلم مستند سینمایی «ایساتیس» را برای معرفی به اسکار برشمرده است که آن را در ادامه می‌خوانید.

«در حالی که سینمای داستانی ایران، در پی اتفاقات متعدد از قبیل فراگیری مهمان ناخوانده جهانی کرونا و حوادث اجتماعی و سیاسی رخ داده در چند سال اخیر، به زعم بسیاری از سینماگران و سینمادوستان مطلع، شرایطی نه چندان خوب و حتی بحرانی را سپری می کند و با نوعی کم نشاطی، کم تحرکی، انفعال، افسردگی و حتی قهر هنرمندان این عرصه و شاید سردرگمی مدیران سینمایی مواجه هستیم؛ تلاش هنرمندان سینماگر در حوزه فیلم کوتاه و مستند کماکان مایه دلگرمی و امیدواری است و در این ۲ گروه از آثار قابل اعتنا تقریباً دست پری داریم.

از یک سو، برگزاری جشنواره اسکار کوالیفاید تهران (جشنواره فیلم کوتاه تهران) به تنهایی به عنوان مهمترین ویترین دیده شدن هنرنمایی سینماگران جوان و سکوی مهمی برای راه‌یابی به رویداد مهم اسکار، نه تنها امیدها را برای این دسته پرتعداد از هنرمندان زنده نگه می‌دارد بلکه به طور مستقیم فرصتی برای حضور در رقابتی بزرگ و معتبر را برای ایشان فراهم می‌کند. اما ماجرای خالقان آثار بلند سینمایی در ۲ حوزه داستانی و مستند متفاوت است و تنها یک اثر از جمع آثار خلق شده و روی پرده رفته این ۲ گروه، با کسب رای از کمیته‌ای خاص می‌توانند شانس خود را در این آوردگاه امتحان کنند.

بر اساس قوانین اسکار فیلمی می‌تواند در لیست شرکت کنندگان قرار گیرد که دست کم سبقه یک هفته اکران عمومی را در کارنامه خود داشته باشد. در عین حال توفیقات بین‌المللی اثر در دیده شدنش توسط آکادمی اسکار حتماً موثر واقع خواهد شد.

ناگفته پیدا است که عرصه اسکار عرصه‌ای بین‌المللی و مورد توجه عموم جهانیان است که باید برای معرفی نماینده‌ای از کشور، معیارهای خاص آن را مد نظر قرار داد و در عین حال اثری به این رویداد معرفی شود که در کنار ویژگی‌های هنری به دستاوردهای احتمالی اثر در راستای منافع ملی هم نیم نگاهی داشته باشیم.

انتخاب یک نماینده سینمایی برای کشورها نمی‌تواند صرفاً با معیار هنری باشد به ویژه اگر آن کشور اراده و نیازی برای معرفی هرچه بهتر فرهنگ و زیبایی‌های فرهنگی خود داشته باشد و هر تلاشی برای زدودن تیرگی‌های رسوب کرده بر اذهان مخاطبان بیگانه و خارجی‌اش که در نتیجه فعالیت مغرضانه شبانه‌روزی رسانه‌های حاکم بر افکار عمومی جهانیان به وجود آمده، پسندیده و شاید الزامی باشد. باید به این نکته توجه کرد که جدای از ساختار هنری، موضوع فیلم هم ممکن است مصرفی داخلی داشته باشد و یا به بیانی دیگر، موضوع فیلم تصویر مناسبی از فضای کشور به دنیا مخابره نکند.

این در حالی است که در این دوره، تا این لحظه براساس واقعیت میدانی و با استناد به نقد و نظر کارشناسان و منتقدان سینمایی، ضمن احترام به تلاش همه هنرمندان سینماگر در عرصه سینمای داستانی، به نوعی با خلأ اثری فاخر و هنری که ویژگی‌های یک اثر قابل دفاع و مناسب برای حضور در اسکار را داشته باشد مواجهیم؛ درحالی که کیفیت و جذابیت آثار مستند تولید شده در کشورمان هر روز بیش از گذشته می‌شود.

بر این اساس، شاید بد نباشد که بار دیگر نماینده‌ای از آثار مستند را روانه این رویداد بزرگ جهانی کنیم تا هم هنر هنرمندان‌مان را به رخ بکشیم هم به واسطه این اثر، زمینه شناخت از گذشته و حال و زیبایی‌های اقلیمی، تمدنی و فرهنگی ایران و ایرانیان عزیزمان را فراهم آوریم تا شاید به این وسیله اندکی از غبار ذهنی سینمادوستان علیه کشور عزیزمان هم کاسته شود.

با عنایت به موارد پیش گفته، به نظر می‌رسد در میان آثار تولید شده و به نمایش در آمده مستند که امکان حضور در اسکار را هم دارند چند اثر بسیار خوب و خوش ساخت را می‌توان ذکر کرد اما شاید خصوصیات مستند «ایساتیس» ساخته علیرضا دهقان نسبت به سایر آثار برتری نسبی داشته باشد.

این اثر ذکر مصیبت یا بیان یک چالش یا واقعیت تلخ اجتماعی مبتلا به نیست، بلکه سراسر بیان خوبی‌ها و زیبایی‌های یکی از تاریخی‌ترین شهرهای ایران و جهان است که البته در شمایل باستانی خود فریز نشده و ضمن حفظ هویت خود، همزمان با رشد و توسعه جهانی، پذیرای دستاوردهای مدرن هم است و این هم‌نشینی سنت و مدرنیته در «ایساتیس» به خوبی منعکس شده است. در عین حال همزیستی مسالمت آمیز و زیبای ادیان مختلف همراه با آداب و رسوم مخصوص‌شان خط بطلانی است بر ادعاهای عجیب معاندین علیه مردم نوع دوست ایرانی.

نمایش معماری قدیم و دیرین ما از خانه‌های کاهگلی که هنوز هم مملو از سکنه هستند، تا قنات‌ها و مساجد، سندی انکار ناپذیر در مورد قدمت تمدنی ایران است و از این منظر هم در این اثر همزیستی مسالمت آمیز انسان با طبیعت در اولین شهر خشتی جهان که همچنان زنده و پویاست، مورد تاکید قرار گرفته است. در واقع «ایساتیس» دعوتنامه ای است زیبا و دلنشین برای هر گردشگری که به دنبال دیدن چنین نقطه نادری در جهان است. دعوتنامه‌ای که نه از سر سفارش نهاد و ارگانی تولید شده بلکه ترانه‌ای است از ذهن شاعرانه فرزند خلف شهر و استان زیبای یزد که در عین علقه شخصی به موطن و دیار خود، در ورطه تجاری کاری و ابتذال و کلیپ‌سازی سقوط نکرده و اثری فاخر با متنی جذاب و کاراکترهایی برگرفته از دل طبیعت، سروده‌اش را روایت می‌کند که مزین شده به صدای چهار حنجره طلایی سینمای ایران که از دیگر مزایای این اثر هنری است؛ هرچند که شاید امتیاز چندانی برای مخاطبان غیر فارسی زبان نباشد اما به هر حال از زیبایی‌های این کار است.

به هرحال این پیشنهاد و یا هر پیشنهاد دیگری می‌تواند مخالفان و منتقدانی داشته باشد و اگرچه در طول دورانی که سینمای ایران برای حضور در اسکار تلاش‌های موفق و ناموفقی کرده یک‌بار هم ژانر مستند را با معرفی «در جستجوی فریده» ساخته آزاده موسوی و کوروش عطایی به آزمون گذاشته که موفقیتی حاصل نشد اما این نمی‌تواند دلیل محکمی برای صرف نظر از یک اثر کاملاً مستقل و قابل دفاع در شرایط کنونی باشد؛ کما اینکه آثار تحسین شده دیگری از حوزه سینمای داستانی هم بودند که به همین سرنوشت دچار شدند.

در حقیقت، ملاک انتخاب وضع و آثار موجود در هر دوره، تعیین کننده است و در شرایط فعلی به نظر می‌رسد که بهترین اثر واجد شرایط مستند «ایساتیس» به کارگردانی علیرضا دهقان است که اتفاقاً هم مورد نظر منتقدان و افراد شاخص زیادی در داخل کشور بوده است و هم مورد نظر تماشاگران و مردم به عنوان پرمخاطب‌ترین و پرفروش‌ترین فیلم «هنروتجریه» و پرفروش‌ترین مستند سینمای ایران قرار گرفته و هم در بیرون از مرزها دیده شده و توفیقاتی را هم به دست آورده است.»