جهنم دره
تابه‌حال کسی از شما پرسیده است «کدام جهنم دره‌ای بودی؟» این سوال آنقدرها هم که فکر می‌کنید، بی‌ادبانه نیست. جالب است بدانید که جهنم دره، مکانی واقعی در نزدیکی‌های مشگین شهر است که با نامی که روی آن گذاشته‌اند، تفاوت فاحشی دارد.
گروه هیچ یک زندگی – تابه‌حال کسی از شما پرسیده است «کدام جهنم دره‌ای بودی؟» این سوال آنقدرها هم که فکر می‌کنید، بی‌ادبانه نیست. جالب است بدانید که جهنم دره، مکانی واقعی در نزدیکی‌های مشگین شهر است که با نامی که روی آن گذاشته‌اند، تفاوت فاحشی دارد. هرچه پیش از این درباره جهنم شنیده و خوانده بودید را از ذهن‌تان دور کنید و با این مقاله همراه شوید تا ضمن آشنایی با جهنم دره‌ای واقعی در شمال غرب ایران که علاوه بر خطرناک بودن، زیبا و تماشایی نیز است، پاسخی درخور برای سوال‌هایی نظیر آنچه ابتدای این پاراگراف پرسیده شد، پیدا کنید.
جهنم دره کجاست؟
در فاصله ۲۰ کیلومتری جنوب شگین شهر، دره‌ای عمیق وجود دارد که دورتادور آن را صخره‌های سنگی احاطه کرده است و رودخانه خیاوچایی با سرخوشی راه خود را از میان آن‌ها باز می‌کند و می‌گذرد. تناقض باورنکردنی چهره خشن صخره‌ها را در کنار زیبایی‌های رودخانه پرآب و همچنین، آب سرد و خنک آن را در فصل تابستان در ذهن خود تجسم کنید. شاید باور نکنید! اما محلی‌ها این دره را که با زیبایی‌های وصف‌ناشدنی‌اش شوق زندگی در انسان‌ها برمی‌افروزد، «جهنم دره» یا «شیطان دره» می‌نامند.
«دره جهنم» یا به‌قول محلی‌ها، «جهنم دره سی» (جهنم درسی)، برخلاف آنچه از نامش به ذهن‌ها متبادر می‌شود، تکه‌ای کوچک از بهشت موعود است که در دامنه‌های شمالی کوه استوار سبلان و در شمال غربی ایران قرار دارد. این دره بهشتی، یکی از شگفتی‌های طبیعت در نزدیکی روستای موئیل است. برای رفتن به این دره، از مبدا روستای موئیل، بخشی از راه را باید با خودرو و بخشی را باید پیاده پیمود. آبراه کم‌پهنا و در عین حال، پرآب و خنکی از میان این دره عبور می‌کند که در تمام فصول سال زیبا است. با سرد شدن هوا، به‌خاطر تشکیل قندیل‌های یخی فراوان و زیبا در دو طرف آبراه در اشکال مختلف، زیبایی دره صدچندان می‌شود.
علت نام‌گذاری جهنم دره سی
به گفته ساکنان محلی، علت این نام‌گذاری سراشیبی‌های تند و مسیر صعب‌العبوری است که برای رسیدن به دره و رودخانه آن باید پیمود. به‌خاطر همین شیب‌های تند ۷۰ درصد و خاک سستی که هر لحظه امکان دارد زیر پای افراد را خالی کنند، فقط طبیعت‌گردان و کوهنوردان حرفه‌ای پا به این منطقه می‌گذارند؛ بنابراین، بهتر است بدون راهنما وارد دره نشوید. هرچقدر که به پایین دره نزدیک‌تر شوید، زیبایی‌های آن پررنگ‌تر می‌شود.
صعب‌العبور بودن مسیر و ترسناک بودن نام جهنم دره دلیل خوبی برای سفر نکردن به آن نیست. دلایل زیادی برای سفر به جهنم دره خاص و تماشایی مشگین شهر وجود دارد. قندیل‌های یخی و حتی چشمه‌های آب گرم طبیعی اطراف دره که از دل صخره‌های کوه سبلان به بیرون می‌تراوند هم تنها ویژگی‌هایی نیستند که به جهنم دره، ارزش سفر می‌بخشند. این دره دارای طبیعتی دست‌نخورده، حیات‌وحش متنوع و اهمیت زیست‌محیطی فراوانی برای عشایر است.
پیشینه تاریخی جهنم دره سی
سال‌ها پیش، در محلی که اکنون روستای موئیل جزئی از آن است، زمین‌های سرسبز و ییلاق‌های خوش‌آب‌وهوایی وجود داشت که محل کوچ عشایری بود که دره‌های این منطقه را برای رفت‌وآمدهای سالانه خود انتخاب کرده بودند و شاید هیچ‌کس به‌اندازه شاهسون‌ها از زیبایی‌های نهان و ناشناخته جهنم دره آگاه نباشد. این عشایر هنوز هم برای رفتن به ییلاق‌های مرتفع مانند آیقار، تندیرلی و هازامیغ از دره‌های این منطقه عبور می‌کنند.
طول کل دره حدود ۱۳ کیلومتر است که فقط بخشی از آن به شکلی که در تصویر بالا مشاهده می‌کنید، درآمده است. کوهنوردان بسیاری برای صعود به قله‌های سبلان، مانند قلل کسری، هرم و جنوارداغ از این حوالی عبور می‌کنند. علاوه بر آن، جهنم دره به‌خاطر همجواری با آتشفشان نیمه‌فعال سبلان که سومین قله بلند ایران محسوب می‌شود، از چشمه‌های آب‌گرم بی‌شماری برخوردار است که ویژگی‌های درمانی متعددی دارند.
آب و هوای جهنم دره سی
مبارزه گرما و سرما در کل مشگین شهر در تمام فصول سال ادامه دارد. برخلاف تصورهایی که از شنیدن کلمه «جهنم» در اذهان نقش می‌بندند، جهنم دره مشگین شهر اصلا محلی خشک و سوزان نیست. این دره به‌خاطر موقعیت کوهستانی خود حتی تابستان‌ها هم هوایی خنک و معتدل دارد و به‌خاطر اختلاف زیادی که با سطح دریا دارد، به‌جرئت می‌توان این نقطه را یکی از سردترین نقاط ایران دانست.
علاوه بر آب سردی که حاصل ذوب شدن یخچال‌های سبلان است و با شدت در آبراهه وسط دره جریان دارد، از دیواره‌های آن نیز آب گرم به بیرون تراوش می‌کند. منطقه‌ای که جهنم دره در آن واقع شده است، به‌خاطر قرار گرفتن در مسیر یک نوار آتشفشانی از چشمه‌های آب‌گرم بی‌شماری برخوردار است که همگی دارای خواص درمانی هستند. چشمه آب‌گرم ملک سویی را که در نزدیکی این دره واقع شده است، یکی از چشمه‌های آب‌گرم همجوار با سبلان در این دره است که می‌توان آن را یکی از الطاف الهی در این منطقه برشمرد.
پوشش گیاهی و جانوری جهنم دره
جهنم دره چشم‌اندازهای مثال‌زدنی زیادی دارد. مناظر اطراف آن که ترکیبی از کوه و دره و رودخانه و پوشش گیاهی و جانوری متنوع است، یکی از دست‌نخورده‌ترین طبیعت‌های مشکین شهر و حتی کل استان اردبیل را در دل خود جای داده است. رودخانه خیاوچای (یا خیوچای) که با طول ۵۰ کیلومتر از سرشاخه‌های مهم رودخانه قره‌سو است، پس از گذشتن از کوه‌های هزارمیخ، آیی قاری و دلی آلی جنوار داغی، به دره عریض و طویل موئیل می‌رسد و پس از عبور از دل جهنم‌دره به قره‌سو می‌پیوندد. این رودخانه یکی از منابع مهم تامین آب شرب روستاهای مجاور آن است. آبشار زیبای گورگور نیز در مسیر این رودخانه و در محل تلاقی آن با بلندی‌های دره واقع شده است. این آبشار که در خور تصویربرداری است، در هر فصل از سال جلوه‌ای خاص دارد و بازدیدکنندگان بسیاری برای تماشای آن به این منطقه سفر می‌کنند.
رودخانه خیاوچای که از وسط جهنم دره می‌گذرد و به‌ویژه حوضچه‌ای که در محل ریزش آبشار گورگور ملک سوئی ایجاد شده است، محل زندگی ماهی‌های قزل‌آلای بی‌شماری است که تماشای جست‌وخیز آن‌ها یکی از لذت‌های سفر به جهنم دره است. این رودخانه مهم‌ترین زیستگاه قزل‌آلاهای خال‌قرمز در استان اردبیل است.
جهنم دره زیستگاه دائمی حیواناتی از قبیل قوچ و میش ارمنی، آهو، خرس قهوه‌ای و خاکستری، گراز، بز سفید طوق‌دار، کفتار و پرندگانی چون عقاب و شاهین و سایر گونه‌های دیگر پرندگان و وحوش است که اینجا را به‌عنوان مأمن و محل زندگی خود برگزیده‌اند. در زمان سفر به این منطقه باید جوانب احتیاط را رعایت کرد؛ چراکه در این حجم از طبیعت بکر که به‌نظر همه‌چیز در آرامش کامل به سر می‌برد، حیواناتی مانند خرس‌ها در صورتی که احساس کنند خطری توله‌هاشان را تهدید می‌کند، می‌توانند خطرناک باشند. اگر حین قدم زدن در کنار رودخانه به زمین زیر پایتان دقت کنید، جای پای خرس‌ها را آشکارا خواهید دید.
بهترین زمان سفر به جهنم دره
به خاطر موقعیت جغرافیایی، جهنم دره زمستان‌های سردی دارد؛ بنابراین، اگر علاقه‌ای به سرما ندارید و می‌خواهید از طبیعت سرسبز و باطراوت آن لذت ببرید، بهتر است اواسط بهار تا اوایل تابستان به جهنم دره سفر کنید که آب‌وهوای مطبوعی دارد و طبیعت، سبزترین پیراهن خود را به تن کرده است. تا پیش از اردیبهشت، با اینکه زمین‌ها سرسبز هستند، اما هنوز دره مه‌آلود است و زمین لغزنده و پر از چمن‌های یخزده. در سایر فصل‌های سال هوای این دره بسیار سرد و کوهستانی و مه‌آلود است؛ طوری که حتی یک قدم جلوتر را نمی‌توان دید و در این مواقع فقط با کمک راهنماهای محلی می‌توان به دره جهنم سفر کرد.
شاید یک دلیل نام‌گذاری پارادوکس‌گونه جهنم دره نیز همین آب‌وهوای نامتعارف آن باشد؛ اما به‌خاطر وجود آب‌ها و چشمه‌های آب گرم آن، اینجا این قابلیت را دارد که مقصدی ایدئال برای روزهای سرد زمستانی هم باشد؛ به‌ویژه اینکه تماشای آبشارهای یخزده و قندیل‌های آویزان از دیواره‌های صخره‌ای کنار رودخانه خود به‌تنهایی عاملی برای جذب مسافر است.
جاهای دیدنی نزدیک به جهنم دره
روستای موئیل
روستای موئیل یکی از جاهای دیدنی مشگین شهر و یکی از روستاهای کمتر شناخته شده در استان اردبیل و در فاصله ۱۴ کیلومتری جنوب مشگین‌شهر است که در دره‌ای به همین نام قرار دارد. موئیل که حدود ۱۰۰ سال پیش شکل روستا به خود گرفت روی شیب‌های تند دامنه‌های غربی کوه‌های سبلان استقرار یافته است و علاوه بر مناطق ییلاقی و چشم‌اندازهای تماشایی، به‌خاطر ارتفاع ۲۱۸۰ متری از سطح دریا، بهار و تابستانی خنک و دل‌انگیز و پاییزها و زمستان‌هایی سرد و یخبندان دارد. کوه‌های ساری گونی، دوله سر، قره قیه و گیویل درسی این روستا را احاطه کرده‌اند و آب‌وهوای فرح‌بخش و باغ‌های زیبایی این روستا حاصل وجود چشمه‌های پرآبی چون قینرجه، ایلاندو و ملک‌سویی است. از جاذبه‌های گردشگری روستای موئیل می‌توان به دره‌ی موئیل، مناطق ییلاقی متعدد، آب‌گرم‌های طبیعی و درمانی، تفرجگاه‌ها و اتراقگاه‌های عشایر و زیستگاه‌های دائمی حیات وحش اشاره کرد.
شیروان دره
یکی از چندین زیستگاه وحشی منطقه ساوالان که ۲۰ کیلومتری جنوب شرقی مشگین‌شهر و در نزدیکی لاهرود است. این دره عمیق و عریض مساحتی حدود ۷۵ کیلومتر مربع دارد و به‌خاطر وجود سنگ‌هایی به‌شکل تندیس‌های تراشیده‌شده، جلوه‌ای زیبا دارد؛ این اتفاق یک پدیده زمین‌شناسی و حاصل فرسایش رسوب‌های آذرآواری آتشفشان سبلان و رانش و ریزش‌های متعدد طی هزاران سال است. برخی از این اشکال فرسایشی عبارت هستند از دودکش جن، تخت دیو و لانه‌زنبوری. این منطقه از تنوع گیاهی و جانوری غنی برخوردار است و می‌توان آن را یکی از مهم‌ترین زیستگاه‌های حیات وحش ایران دانست که حیواناتی چون کل، بز، خوک، روباه، گرگ، قوچ، میش ارمنی، خرگوش، کبک، قمری و فاخته در آن زندگی می‌کنند و هر سال، پرندگان بسیاری در فصل مهاجرت به آنجا پرواز می‌کنند.
کدام جهنم دره بودی؟
جهنم دره در لغتنامه دهخدا این‌گونه تعریف شده است:جای نامعلوم در تداول عامه، هنگامی که ندانند کسی به کجا رفته و از رفتن او یا نبودن او خشمگین باشند می‌گویند: نمی‌دانم کدام جهنم دره‌ای رفته است.
بار دیگر که کسی از سر خشم شما را به «جهنم دره» حواله داد، پیش از هر واکنش متقابلا خشم‌گینانه‌ای، نفس عمیق بکشید و با طمانینه از «جهنم دره‌سی مشگین‌شهر» برای او صحبت کنید. اصلا، به خاطر همین سوال هم که شده است، باید یک بار به این دره بهشت‌گونه سفر کنید؛ اما مراقب باشید که به‌جای جهنم دره روستای موئیل در نزدیکی مشگین شهر، سر از جهنم دره روستای قریس در نزدیکی خوی سر در نیاورید. شاید متعجب شوید اگر بشنوید که دره‌ای دیگر با همین نام در استان آذربایجان غربی وجود دارد که به‌خاطر هم‌نام بودن، بسیاری آن‌ها را با هم اشتباه می‌گیرند؛ هرچند آنجا نیز از نظر زیبایی چیزی کمتر از دره هم‌نام خود ندارد.
