ناترازی گریبان صنعت برق کشور را هم گرفته است تا آنجا که در سال 1403 علاوه بر قطعی برق در تابستان در فصول سرد نیز با کمبود برق مواجه بودیم. وضعیتی که گفته شد به دلیل افزایش مصرف گاز خانگی و افت فشار و کمبود گاز و نیز عدم ذخیره‌سازی دیگر حامل‌های سوخت مصرفی نیروگاه‌ها به‌وجود آمده است.
در چنین شرایطی و در حالی که پیش‌بینی می‌شود این ناترازی‌ها و کمبودها در سال آتی افزایش داشته باشد؛ دولت باید راهکارهایی برای افزایش تولید و پوشش کسری موجود را در دستور کار قرار دهد. بر اساس تحقیقات بهترین و به صرفه‌ترین راه برطرف کردن این چالش استفاده از انرژی‌های تجدیدپذیر است؛ انرژی‌هایی که علیرضا پرنده مطلق، معاون فنی و مهندسی سازمان انرژی‌های تجدیدپذیر و بهره‌وری انرژی برق(ساتبا) به تبیین مزایای‌شان پرداخت و برنامه‌های دولت را برای بهره‌گیری از تجدیدپذیرها در راستای کاستن از ناترازی برقی کشور تشریح کرد.
آیا انرژی نیروگاه‌های تجدیدپذیر گران‌تر از فسیلی است؟ برنامه برای سرعت بخشیدن به احداث‌شان چیست؟
وقتی صحبت هزینه می‌شود شاید به نظر برسد که هزینه تولید انرژی در نیروگاه فسیلی کمتر است. زیرا واگذاری گاز و سوخت به این نیروگاه‌ها رایگان است. در حالی که اگر سوخت مورد نیاز این نوع نیروگاه‌ها را با قیمت و نرخ واقعی در اختیارشان قرار دهیم، قیمت تمام شده برق تولیدی آنها گران‌تر از انرژی‌های تجدیدپذیر خواهد بود. اما موضوع اصلی این است که ما در تأمین سوخت گاز و گازوئیل محدودیت‌هایی مخصوصاً در فصل زمستان داریم که منجر می‌شود نتوانیم برق مورد نیاز مردم را تأمین کنیم. از سوی دیگر در فصل تابستان که با پیک مصرف برق مواجه هستیم نیز توان تأمین تولید برق مورد نیاز را نداریم. هر دو این موضوع‌ها عملاً در راهکارهای کوتاه مدت و حتی میان مدت از لحاظ زمانی توسعه نیروگاه‌های تجدیدپذیر را توجیه می‌کند. تا اینجای کار تشکیل یک کمیته به‌عنوان «کمیته رفع موانع تجدیدپذیر» و تشکیل جلسات هفتگی بخشی از موانع را برطرف کرده است. اما تا مصوبات آن اجرا نشود نمی‌توان میزان تولید انرژی‌های تجدیدپذیر را افزایش داد. در حال حاضر 1500 مگاوات نیروگاه تجدیدپذیر در کشور نصب شده که اگر برنامه‌ریزی منظمی صورت گیرد و موانع رفع شود، می‌توانیم حدود پنج هزار مگاوات را تا پیک سال آینده وارد مدار کنیم.
ظرفیت کشور برای احداث نیروگاه‌های تجدیدپذیر چقدر است و آیا شرایط انتقال آن وجود دارد؟
با توجه به شرایط اقلیمی می‌توانیم تمام بیابان‌های موجود در کشور را نیروگاه‌های تجدیدپذیر بزنیم اما مشکل اساسی این است که تجهیزات و توان لازم برای انتقال برق تولیدی را نداریم. بررسی‌ها نشان می‌دهد ما برای انتقال تا 10 هزار مگاوات مشکلی نخواهیم داشت و تنها کافی است با جذب سرمایه‌گذار، سرمایه لازم برای توسعه شبکه را فراهم کنیم. برای انتقال برق 10 تا 20 هزار مگاوات باید کمی بیشتر در زیرساخت شبکه توسعه صورت گیرد که هزینه این توسعه شبکه تا این حجم از انتقال برق چندان زیاد نخواهد بود. اما زمانی که قصد تولید و انتقال بیش از 20 هزار مگاوات را داشته باشیم، هزینه آن بسیار بالا خواهد بود.
برای ساخت یک نیروگاه تجدیدپذیر چقدر زمان نیاز است و چه برنامه‌هایی دارید تا ایده‌آلی که در نظر گرفتید، اتفاق بیفتد؟
ساخت هر نیروگاه به تأمین و آماده‌سازی زمین و نیز تأمین تجهیزات لازم نیازمند است که با شرایط و موانع فعلی احداث یک مگاوات نیروگاه تجدیدپذیر یک سال زمان نیاز دارد. در حال حاضر ساتبا چند قطعه زمین را در نظر گرفته و در حال دریافت مجوزهای آن هستیم. اگر تجهیزات هم تأمین شود می‌توان تا پیک سال آینده حدود سه هزار مگاوات به تولید برق کشور اضافه کرد. سرمایه‌گذاران در حال حاضر حدود 20 هزار مگاوات درخواست دریافت پروانه داشته‌اند که از این میزان، حدود 10 هزار مگاوات منجر به قرارداد شده است.
با توجه به اینکه هر سال بر میزان ناترازی‌ها افزوده می‌شود، آیا احداث نیروگاه‌های تجدیدپذیر می‌تواند جبران افزایش ناترازی‌ها باشد؟
اگر بتوانیم حدود 18 تا 20 هزار مگاوات نیروگاه تجدیدپذیر احداث کنیم (ترکیبی از بادی – خورشیدی) می‌توانیم پیک تابستان را به طور کامل پوشش دهیم. اما باید بدانید که به دو دلیل در شهریور ماه با بیشترین ناترازی مواجه هستیم، اول اینکه در این ماه تعدادی از نیروگاه‌های فرسوده که در تابستان با تمام توان خود کار کردند، برای شهریورماه دیگر امکان تولید برق ندارند. موضوع دوم بحث انرژی است که از سدها خارج شده و آبی که پشت سدها بوده، کمتر شده و امکان تولید میزان تیر و مرداد ماه را نداریم. مگر آنکه در این مدت فوراً نیروگاه تجدیدپذیر 20 هزار مگاواتی در کشور راه‌اندازی کنیم.
دولت چهاردهم برای توسعه انرژی‌های تجدیدپذیر چه اقداماتی انجام داده است؟
با آغاز دولت چهاردهم و بر اساس برنامه هفتم توسعه هدفگذاری دولت برای احداث 12 هزار مگاوات نیروگاه تجدیدپذیر صورت گرفت. در دولت سیزدهم نیز 10 هزار مگاوات هدفگذاری شده بود اما در طول کل دوره حدوداً سه ساله دولت قبلی، تنها توانستیم کمتر از چهارصد مگاوات احداث نیروگاه تجدیدپذیر داشته باشیم. در دولت سیزدهم هم برای رفع موانعی مخصوصاً در بحث زمین مصوباتی داشتیم اما هنوز نتوانسته‌ایم به طور کامل مشکلات مربوط به آن را برطرف کنیم.
در راستای توسعه تجدیدپذیرها شرکت‌هایی برای تأمین بخشی از 4500 مگاوات مراجعه کرده بودند و بر اساس توافقات صورت گرفته قرار شد تسهیلاتی در اختیار آنها قرار دهند.
در این خصوص رئیس جمهوری دستوراتی داده و مصوباتی داشته و بخشی از این موانع برطرف شده، اما موفق نبوده‌ایم؛ علت این عدم موفقیت این بود که در مصوباتی که صادر شده تمام جوانب در نظر گرفته نشده است.
روند حرکت توسعه انرژی‌های تجدیدپذیر به چه شکل است؟
البته اگر قبل از سال 1402 یا همان سال را در نظر بگیرید، در هر سال تقریباً زیر 150 مگاوات در حوزه تجدیدپذیرها توسعه داشته‌ایم. در سال 1403 با توجه به همه اقداماتی که صورت گرفته، تا پایان سال حدود 600 تا 670 مگاوات در این حوزه توسعه خواهیم داشت. بنابراین می‌توان گفت توسعه انرژی‌های تجدیدپذیر امسال سرعت گرفته، ولی این سرعت مناسب رفع ناترازی کشور نیست و باید سرعت آن حداقل 20 برابر بیشتر شود.
چه چالش‌هایی در حوزه تجدیدپذیرها وجود دارد؟
در این حوزه چهار چالش اساسی وجود دارد که اولین چالش مربوط به موضوع زمین است. در این راستا دولت سیزدهم یک مصوبه در اسفند ماه 1402 در نظر گرفت و در راستای آن دولت چهاردهم یک مصوبه با امضای معاون اول ریاست جمهور در آذرماه 1403 صادر کرد. علاوه بر آن یک مصوبه جدید برای محیط زیست در همان انتهای آذرماه 1403 صادر شد.
یکی از مشکلات در این خصوص مجوزهای مختلفی بود که برای زمین‌ها در نظر گرفته شده بود. در این راستا دولت چهاردهم مصوبه‌هایی را صادر کرد که منجر به حذف این مجوزها شد. چالش دوم فعالان حوزه انرژی‌های تجدیدپذیر نیز مربوط به ثبت سفارش و تخصیص ارز است. هر چند در مصوبه ریاست جمهوری در بحث ثبت سفارش و تخصیص ارز به وزارت نیرو تفویض اختیار داده شده اما تا کنون مشکل برطرف نشده و همچنان این امر به عنوان بزرگ‌ترین چالش و مانع توسعه تجدیدپذیرها مطرح است.
چالش بعدی مربوط به گمرک است که در این زمینه نیز قول‌هایی داده شده مبنی بر اینکه در بخش گمرک، همه همکاری‌ها صورت بگیرد، اما تا موضوع ثبت سفارش حل نشود و کالاها به گمرک نرسد، نمی‌توانیم متوجه شویم چه مشکلاتی دراین بخش وجود دارد. موضوع چهارم هم بحث تسهیلات است. در همه کشورهای دنیا زمانی که اقدام به احداث نیروگاه‌های تجدیدپذیر می‌کنند، دولت‌ها در کنار بخش خصوصی هستند و تسهیلاتی در اختیار سرمایه‌گذاران قرار می‌دهند تا بتوانند این بخش را توسعه دهند. اما تا کنون در این بخش خیلی موفق نبوده‌ایم؛ وام تبصره 18 از گذشته در قانون بودجه دیده شده که دو همت است. اما چون مربوط به اشتغال‌زایی است، در اختیار وزارت اقتصاد قرار می‌گیرد و از طریق آنجا تأییدیه‌ها صادر می‌شود. در حال حاضر که به پایان سال نزدیک می‌شویم هنوز نتوانستیم این ظرفیت قانونی را که هرچند کوچک است در اختیار سرمایه‌گذاران قرار دهیم. از سوی دیگر هم صندوق توسعه از سال 1402 قول تخصیص 5/5 میلیارد دلار برای توسعه تجدیدپذیرها داده بود که آن نیز تا کنون برآورده نشده است.
