رئیس پژوهشکده علوم دریایی با اشاره به اینکه هنوز نتوانسته‌ایم از ظرفیت‌های دریا استفاده کنیم، گفت: سرمایه‌گذاری در امر تقویت زیرساخت‌های واحدهای پژوهشی دریایی به فعال کردن ظرفیت‌های نهفته و تقویت سبد اشتغالزایی کشور منجر می‌شود.
گروه علمی هیچ یک – پژوهشکده علوم دریایی یکی از واحدهای پژوهشی دانشگاه تهران است که با هدف تعامل سازنده و موثر در سطح کشور، خاورمیانه و منطقه آسیای غربی و کمک به رفع نیازهای علمی و پژوهشی در حوزه علوم دریایی تاسیس شده است، علومی که با توجه به حوزه‌های متنوع آن از قبیل کشتی سازی، فراساحل، شیلات، حمل و نقل، صنایع نظامی، محیط زیست و گردشگری به عنوان یکی از راهبردی‌ترین حوزه های پیشرفت کشور شناخته شده و توجه به آن موجب رشد و شکوفایی اشتغال و اقتصاد کشور می‌شود.
از اهداف این پژوهشکده می‌توان به گسترش تحقیقات و مرزهای دانش در زمینه علوم مربوط به دریا و آبزیان با هدف بهبود استحصال از منابع دریا، انجام مطالعات دریایی از طریق تعامل با مراکز معتبر بین‌المللی، اجرای همایش، سمینار و کارگاه های آموزشی و پژوهشی با عنایت به تقاضاهای اقتصادی کشور و نیازهای منطقه‌ای و جهانی در حوزه علوم‌دریایی، بررسی، مطالعه و انجام پژوهش با هدف کمک به حفظ و تعادل اکوسیستم‌های دریایی، توسعه همکاری‌های ملی‌ومنطقه‌ای از طریق انجام پژوهش‌های کاربردی با درخواست سازمان‌های ذیربط، گسترش استفاده از فناوری‌های نوین در عرصه تحقیقات مربوط به دریا و انجام پژوهش برای بهره‌برداری اصولی منابع دریایی با توجه به ضرورت توسعه پایدار اشاره کرد که اکنون احمد نوحه‌گر ریاست این پژوهشکده را برعهده دارد.
او که اصالتی هرمزگانی دارد، در سال ۸۱ عضو هیات علمی دانشگاه هرمزگان شد و در همان سال توانست ریاست پژوهشکده هرمز دانشگاه هرمزگان را برعهده بگیرد و پس از آن در سال ۸۳ معاون دانشجویی و فرهنگی همان دانشگاه می‌شود تا اینکه در سال ۸۵ ریاست دانشگاه هرمزگان را به دست گرفت و تا ۹ سال راهبری آن را برعهده داشت.
راه اندازی رشته‌های ساحلی مانند سازه‌های دریایی، شیلات و راه‌اندازی دانشکده علوم فنون دریایی بخشی از اقداماتی دوره ریاست وی در این دانشگاه بود.
نوحه‌گر در زمان حاضر عضو دانشکده محیط زیست و استاد تمام دانشگاه تهران است و در این سال‌ها استاد راهنمای ۲۰۰ دانشجوی ارشد و ۵۵ دانشجوی دکتری بوده و از سال ۱۴۰۰ تاکنون هم ریاست پژوهشکده علوم‌دریایی را برعهده دارد. این پژوهشگر حدود ۶۰۰ مقاله علمی – پژوهشی در مجلات داخلی و خارجی دارد که مشروح گفت‌وگوی رئیس پژوهشکده علوم دریایی را در زیر بخوانید:
ایرنا: ضرورت تاسیس پژوهشکده علوم‌دریایی چیست؟
نوحه‌گر: پژوهشکده علوم‌دریایی دانشگاه‌تهران در راستای سیاست‌های کلی نظام و براساس برنامه ششم فرهنگی کشور در سال ۱۳۹۶ تاسیس و بر پایه سیاستگذاری‌ها در شورای سیاستگذاری معاونت پژوهشی‌وفناوری دانشگاه تهران مقرر شد تا پژوهشکده‌های زیر مجموعه واحدهای دانشگاه همه در قالب پژوهشگاهی به نام پژوهشگاه دانشگاه تهران قرار بگیرند.
بنابراین دانشگاه تهران دارای پژوهشگاه بزرگی که در دل خود واحدهای پژوهشی مانند پژوهشکده‌ها و موسسه‌های تحقیقاتی را دارد و عنوان این واحد پژوهشی هم «پژوهشکده علوم دریایی دانشگاه تهران است.
درباره ضرورت تاسیس این پژوهشکده باید گفت که کشورمان با دارا بودن بیش از ۵۶۰۰ کیلومتر مرز آبی در شمال و جنوب، یک کشور دریایی محسوب می‌شود که در شمال کشور استان‌های گیلان، مازندران، گلستان و در جنوب کشور هم استان های سیستان‌وبلوچستان، هرمزگان، بوشهر و خوزستان در مجموع هفت استان ساحلی را در اختیار دارد که به ایران یک موقعیت عالی داده است تا بتواند از مزایای دریایی استفاده کند. البته این شرایط ویژه خود به تنهایی دارای دو موهبت الهی است که نخست وجود خلیج فارس و دریای عمان که دسترسی به دریاهای آزاد را برای مبادلات تجاری و بازرگانی و حمل‌ونقل دریایی را فراهم کرده و در شمال کشور هم به دلیل ارتباط از طریق دریای خزر با کشورهای حاشیه آن نظیر جمهوری آذربایجان، قزاقستان و روسیه در مجموع به کشور ما مزیت فوق‌العاده‌ای داده که امید است از این نعمت خدادادی استفاده کنیم.
در واقع نیمی از مرزهای ایران مرز آبی است و با وجود نعمت بزرگی که در حوزه دریا و ساحل در اختیارمان است، اما اقتصاد دریا در کشورمان اقتصاد شکوفایی نیست.
ایرنا: این پژوهشکده دارای چند پژوهشگر است و ماموریت آن چیست؟
نوحه‌گر: پژوهشکده از پژوهشگران و دانشجویان مقطع ارشد و دکتری رشته‌های مرتبط با دریا و ساحل در رشته هایی نظیر محیط زیست، شیلات، صنایع دریایی، رشته‌های عمران با گرایش سازه‌های دریایی، رشته‌های هوش مصنوعی و جامعه شناسی مناطق ساحلی استفاده می‌کند که زیست شناسی دریایی، اکوسیستم دریایی، اکولوژی آبزیان، علوم جوی – دریایی و محیط زیست دریایی در ذیل گروه های پژوهشی است و در سال های ۱۴۰۱ و۱۴۰۲ بیش از ۶ طرح تحقیقاتی احصا شد. به عبارتی این پژوهشکده تنها محدود به موضوع دریا نیست بلکه فراساحلی را هم در برمی گیرد.
انجام مطالعات و طرح‌های علمی و پژوهشی، توسعه توانمندی‌های فنی و پرورش سرمایه انسانی متخصص در حوزه‌های متنوع علوم دریایی، تعامل سازنده و مؤثر در سطح کشور، خاورمیانه و منطقه آسیای غربی، فراهم کردن موجبات اقتدار اقتصادی، سیاسی و نظامی میهن اسلامی بر پایه توسعه دریایی و رفع نیازهای پژوهشی کشور در زمینه تحقیقات علوم دریایی ماموریت این پژوهشکده است.
ایرنا: اشاره کردید به هفت استان ساحلی، تا چه اندازه ضرورت ایجاد پارک های علم و فناوری در استان‌های ساحلی احساس شده است؟
نوحه‌گر: اساس ایجاد پارک‌های علم و فناوری دریایی در استان‌های ساحلی می‌تواند از طریق نوآوری و فناوری محصولات دریا، زمینه‌ای را برای توسعه اقتصاد دریا محور و دریا پایه ایجاد کند و به شکلی نوآوری در بحث پارک‌های علم و فناوری دریایی می‌تواند اقتصاد دریاپایه را تکان دهد. در جنوب کشور به نظر می‌رسد که معاونت علمی‌وفناوری وزارت علوم‌ومعاونت علمی، فناوری ریاست‌جمهوری توانستند موفقیت‌هایی را در این زمینه بدست بیاورند به طوری که اکنون جزیره قشم دارای پارک زیست فناوری فعال است و پارک‌های دریایی هم در سایر استان‌های ساحلی فعالیت خود را آغاز کردند. به عبارتی پارک زیست‌وفناوری که نزدیک دو دهه فعالیت می‌کند، در یک دهه اخیر پارک زیست فناوری قشم توانسته فعالیت خوبی داشته باشد. اما نکته مهم این که پارک‌ها با استفاده از مزیت‌های موجود در خلیج فارس می تواند با فناوری‌های روز دنیا از دریا بهره برداری بهینه‌تری کنند.
ایرنا: نتایج حاصل از راه‌اندازی پارک‌های علم و فناوری چه بوده است؟
نوحه‌گر: مسئولیت پارک‌ها با توجه به سیاست‌های کلی برعهده معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری و معاونت فناوری وزارت علوم است و در واقع پارک‌های دریایی ذیل پژوهشکده علوم دریایی نیست. اما انتظارم از مسئولان این است که با توجه به سیاست‌های مقام معظم رهبری در بحث اقتصاد دریا محور و ابلاغیه ۹ گانه در زمینه توسعه اقتصاد دریا، باید در راه‌اندازی سریعتر پارک‌های علمی و فناوری ساحلی تعجیل کرد زیرا دنیا امروز به دنبال استفاده بیشتر از موهبت‌های دریا است که ما هنوز نتوانستیم از ظرفیت‌های دریا استفاده کنیم. اگر قرار است به توسعه پایدار دست یابیم باید به دو عامل جدی توجه کرد که یکی ظرفیت‌ها و دومی جوامع محلی است.
بنابراین اگر بتوانیم از ظرفیت‌های دریایی در خلیج فارس و دریای عمان در جنوب و دریای خزر در شمال کشور و همچنین از جوامع محلی به عنوان توانمندسازی استفاده کنیم، به طور یقین ظرفیت‌های عظیمی در آن نهفته است که حتی بیش از جمعیت این هفت استان ساحلی، می‌توان با جذب نیروی کار و نیروی متخصص سهم بزرگی در اشتغال زایی ایجاد کرد.
ایرنا: سهم پژوهشکده از این ظرفیت‌ها چیست؟
نوحه‌گر: این پژوهشکده هفت سال پیش تاسیس شده و در ۲ سال گذشته با برگزاری دو همایش بین‌المللی در شهرهای بندرعباس و بوشهر توانست سهمی در احصای این ظرفیت‌ها در اقتصاد دریا محور از طریق همایش‌ها با حضور متخصصان داخلی و خارجی داشته باشد که در آن راهکارهای لازم برای استفاده از ظرفیت دریاها ارایه شد و اینکه سایر مراکز دریایی و دانشگاه‌های ساحلی مانند دانشگاه علوم دریایی هرمزگان، چابهار و خرمشهر هم در حال احصای ظرفیت‌های دریا هستند.
نکته مهم اینکه اگر قرار است از ظرفیت‌های دریا به نحوی استفاده کنیم که به فناوری‌های روز دنیا مجهز باشد، باید زیر ساخت‌های لازم را برای مراکز پژوهشی فراهم کرد، یعنی با سرمایه‌گذاری ابتدایی، در مرحله بعد سهم زیادی در درآمدزایی کسب کرد. بنابراین سرمایه گذاری در امر تقویت زیرساخت‌های واحدهای پژوهشی دریایی مانند پژوهشکده علوم می‌توان ظرفیت‌های نهفته را فعال و سبد اشتغالزایی کشور را تقویت کرد. از طرفی در موضوع بنادر باید به سمت بنادر هوشمند یا نسل چهارم رفت در حالی که بخش زیادی از بنادر کشور از نسل اول و دوم هستند و باید به سمت حمل و نقل هوشمند و لجستیک پایدار حرکت کرد.
پژوهشکده علوم‌دریایی طرح خوبی در سواحل مکران بر پایه دیدگاه‌های مدیریتی و با تمرکز بنادر هوشمند دارد که عنوان آن، «طرح جامع برنامه‌ریزی حمل‌ونقل هوشمند و لجستیک پایدار در سواحل مکران بر پایه مدیریت اکوسیتسمی با تمرکز بر توسعه بنادر نسل چهارم» است که فرایند مطالعاتی آن توسط تعدادی از پژوهشگران و استادان دانشگاه تهران در پژوهشکده علوم‌دریایی آغاز شده تا در اختیار مسئولان اجرایی برای بهره‌برداری قرار گیرد و آنها با استفاده از این طرح می‌توانند طراحی‌های لازم را در راه اندازی بنادر نسل هوشمند هم در شرق و هم در غرب تنگه هرمز ایجاد کنند.
همچنین مطالعاتی شبیه این طرح برای بنادر خرمشهر در زمینه بحث فناوری‌های‌دریایی آغاز شده که برای سال آینده قرار است با برنامه‌ریزی لازم از هوش مصنوعی در این زمینه استفاده کنیم. به همین منظور با متخصصان دانشگاه تهران و سایر دانشگاه‌ها که در زمینه هوش مصنوعی، بنادرحمل و نقل دریایی و استفاده از منابع انرژی با استفاده از هوش مصنوعی فعالیت دارند، وارد مذاکره شدیم.
ما در این زمینه در مقایسه با همسایگان عقب هستیم زیرا کشورهای همسایه از فناوری‌های نوین در زمینه استفاده از منابع انرژی به نحوی مطلوب بهره برداری می‌کنند. اگر بخواهیم از منابع خلیج فارس، دریای عمان و دریاچه خزر بهینه استفاده کنیم، بکارگیری هوش مصنوعی در زمینه ساخت و نگهداری سازه‌های دریایی، منابع انرژی در دریا و انرژی‌های تجدیدپذیر، انرژی‌های فسیلی و حمل و نقل و تجارت هوشمند و حتی افزایش بهره‌وری ناوگان دریایی در زمینه محیط زیست دریایی ضروری است.
ایرنا: پیگیری شما در پیشنهاد طرح ایجاد رشته‌های بین رشته‌ای در حوزه دریا به سازمان سنجش و وزارت علوم به کجا رسید؟
نوحه‌گر: یکی از این رشته‌ها، رشته حقوق بین‌الملل دریا بود که در مقطعی که رئیس دانشگاه هرمزگان بودم به سازمان سنجش آموزش کشور و معاونت آموزشی وزارت علوم پیشنهاد و درخواست داده شد تا به علوم مرتبط با دریا و ایجاد رشته‌های بین‌رشته‌ای جدید در دانشگاه‌های استان‌های هرمزگان، خوزستان، سیستان و بلوچستان، بوشهر، گیلان، مازندران و گلستان توجه ویژه داشته باشند.
ضررورت رشته‌های بین رشته‌ای در حوزه دریا بیش از بیش احساس می شود به عنوان نمونه اگر اختلاف دریایی داشته باشیم برای رفع آن باید به کشور امارات رجوع می‌کردیم و این خوب نیست که ما به عنوان کشوری با قدمت طولانی در امر دریانوردی از این مساله بهره‌مند نباشیم. از دیگر رشته‌های بین رشته‌ای می‌توان به ایجاد رشته‌های حقوق بین‌الملل تجارت دریا، حقوق بین‌الملل نفت، هوش مصنوعی و انرژی دریایی، هوش مصنوعی و صنایع دریایی، هوش مصنوعی و سازه‌های دریایی و فرا ساحل اشاره کرد.
معتقدم رشته‌های بین‌رشته‌ای که نیاز کشور است، وارد عرصه شود و به نظر می‌رسد اگر از توانمندی‌های داخلی استفاده کنیم ضمن ارتباط با کشورهای دیگر که در اقتصاد دریایی موفق بودند، کشورمان در زمینه اقتصاد دریایی می‌تواند پیشرو باشد زیرا در عرصه‌های مختلف متخصصان و دانشجویان خوبی تربیت شدند. مسیر دست یابی به توسعه پایدار استفاده دقیق از ظرفیت‌ها و نیروی انسانی توسعه یافته است. شما هیچ جامعه‌ای نمی‌یابد به توسعه دست یابد بدون اینکه نیروهای توسعه یافته داشته باشد. بنابراین نرم‌افزار اصلی توسعه برای رسیدن به توسعه پایدار، نیروی انسانی توسعه یافته است که منابع را می‌توان به سمت توسعه سوق داد و از مسیر رشد به توسعه رسید.
ایرنا: برنامه‌های این پژوهشکده در سال ۱۴۰۴ چیست؟
نوحه‌گر: این پژوهشکده در سال ۱۴۰۴ فعالیت‌های خود را با استفاده از ارتباط با دانشگاه و جامعه بویژه صنعت و با استفاده از تکنولوژی سازگار با محیط زیست دریایی نهادینه خواهد کرد. به همین منظور برای کمک به حفظ محیط زیست دریایی با پالایشگاهی در یکی از استان‌های ساحلی قراردادی امضا کردیم که در قالب «طرح بررسی تنوع گونه‌ای شناسایی بی‌اندیکاتورها و سنجش فلزات سنگین و بررسی روابط با استفاده از ایزوتوپ‌های پایدار در منطقه بین جزر و مدی شمالی خلیج‌فارس در محدوده مُعَین از سواحل شمالی جزیره هرمز تا بندر خمیر» است که فعالیت خود را از آذرماه ۱۴۰۳ آغاز کرده و تا پایان سال ۱۴۰۴ جهت بهره‌برداری ارایه می‌شود.
همچنین همزمان با سالروز ملی خلیج فارس در اردیبهشت ماه کارگاهی در زمینه محیط زیستی خلیج فارس در قالب نحوه انتقال آب خلیج فارس و حفظ محیط زیست دریایی برگزار می‌شود و از طرفی سومین همایش بین‌المللی علوم‌دریایی با رویکرد اقتصاد دریاپایه وسیستم های پایدار انرژی که قرار بود در هفتم اسفندماه ۱۴۰۳ برگزار شود اما به دلیل تعطیلی تهران لغو شد، همزمان با برگزاری این کارگاه در بوشهر گشایش می یابد.
