احمد خیامی در سال ۱۳۰۳ و محمود خیامی در سال ۱۳۰۸ در مشهد به دنیا آمدند. پدر آنها، علی‌اکبر خیامی، یک روحانی و کامیون‌دار بود که در جریان جنگ جهانی دوم، کامیون‌هایش توسط نیروهای روسی مصادره شد. این اتفاق موجب شد که پدر خانواده به‌جای حمل‌ونقل، وارد حرفه تعمیر خودرو شود و این شغل سرآغاز علاقه و فعالیت برادران خیامی در صنعت خودرو شد.
به گزارش شهر بورس، به نقل از عصر تجارت، وقتی نام صنعت خودروی ایران را می‌شنویم، نخستین افرادی که به ذهن می‌رسند احمد و محمود خیامی هستند؛ دو برادری که از کار در یک گاراژ کوچک در مشهد به تأسیس بزرگ‌ترین خودروسازی خاورمیانه رسیدند. آنها کارخانه ایران ناسیونال را بنیان گذاشتند و خودروی پیکان را به نمادی از صنعت خودروی ایران تبدیل کردند. اما این داستان تنها یک روایت از موفقیت صنعتی نیست، بلکه ماجرای تلاش، نوآوری و سرانجام مصادره و تبعید نیز در آن نهفته است. این پرونده به بررسی زندگی، فعالیت‌ها و میراث این دو کارآفرین بزرگ می‌پردازد.
کودکی و جوانی؛ آغاز مسیر کارآفرینی
احمد خیامی در سال ۱۳۰۳ و محمود خیامی در سال ۱۳۰۸ در مشهد به دنیا آمدند. پدر آنها، علی‌اکبر خیامی، یک روحانی و کامیون‌دار بود که در جریان جنگ جهانی دوم، کامیون‌هایش توسط نیروهای روسی مصادره شد. این اتفاق موجب شد که پدر خانواده به‌جای حمل‌ونقل، وارد حرفه تعمیر خودرو شود و این شغل سرآغاز علاقه و فعالیت برادران خیامی در صنعت خودرو شد.
احمد از همان نوجوانی به خودرو و تعمیرات آن علاقه نشان داد. او پس از ترک تحصیل در کلاس نهم، به کارهای مختلفی پرداخت؛ از مکانیکی گرفته تا کار در مغازه‌های فروش قطعات یدکی. محمود نیز در کنار او به تجربه‌اندوزی مشغول شد. با سرمایه‌ای که پدرشان در اختیارشان گذاشت، آنها یک گاراژ در فلکه برق مشهد خریدند و فعالیت خود را در زمینه خرید، فروش و تعمیر خودرو آغاز کردند. پس از مدتی، آنها موفق شدند نمایندگی فروش مرسدس بنز را در مشهد دریافت کنند و به‌تدریج کسب‌وکارشان را توسعه دهند.
تأسیس ایران ناسیونال
در سال ۱۳۴۱، احمد و محمود خیامی تصمیم گرفتند کسب‌وکار خود را به سطحی بالاتر ببرند. با سرمایه‌ای حدود ۱۰ میلیون تومان، کارخانه ایران ناسیونال (ایران‌خودرو) را در خیابان اکباتان تهران تأسیس کردند. هدف این کارخانه، مونتاژ و تولید خودروهای سواری و اتوبوس بود.
نخستین محصول این کارخانه، اتوبوس‌های مرسدس بنز بود که در سال ۱۳۴۲ وارد بازار شد. اما نقطه عطف ایران ناسیونال در سال ۱۳۴۵ رقم خورد، زمانی که قراردادی میان این شرکت و کمپانی تالبوت انگلستان برای تولید خودروی پیکان به امضا رسید. تولید پیکان از سال ۱۳۴۶ آغاز و در مدت کوتاهی به محبوب‌ترین خودروی ایرانیان تبدیل شد.
ماجرای بزرگ‌ترین خودروسازی خاورمیانه چه بود؟
خاندان خیامی با بنیان‌گذاری ایران ناسیونال (ایران‌خودروی امروزی) در سال ۱۳۴۱، مسیر صنعتی بزرگی را در ایران پایه‌گذاری کردند که در نهایت به بزرگ‌ترین خودروسازی خاورمیانه تبدیل شد.آنها توانستند خط تولید پیکان را در سال ۱۳۴۶ راه‌اندازی کنند. این خودرو به دلیل قیمت مناسب و سازگاری با جاده‌های ایران، به‌سرعت در میان مردم محبوب شد.رشد سریع تولید، به‌ویژه در دهه ۱۳۵۰، باعث شد این شرکت تا سال ۱۳۵۷ به تیراژ تولید ۱۳۶ هزار دستگاه برسد، رقمی که در آن زمان ایران ناسیونال را در سطحی قابل رقابت با برخی خودروسازان اروپایی قرار داد و جایگاه آن را به‌عنوان قطب اصلی صنعت خودروی خاورمیانه تثبیت کرد.
فراتر از یک کارخانه خودروسازی
برادران خیامی تنها به تولید خودرو بسنده نکردند. آنها به دنبال بومی‌سازی صنعت خودرو در ایران بودند و کارخانه‌های متعددی برای تولید قطعات خودرو تأسیس کردند، از جمله:
- کارخانه پیستون‌سازی ایران
- کارخانه پولی‌رنگ (تولید رنگ اتومبیل)
- کارخانجات رضا در مشهد (تولید سپر و رینگ خودرو)
- کارخانه ایدم در تبریز (تولید موتور دیزلی)
- کارخانه فنرسازی و ریخته‌گری
جدایی برادران خیامی و مصادره اموال
در سال ۱۳۵۱، احمد و محمود خیامی پس از سال‌ها همکاری از یکدیگر جدا شدند. مدیریت ایران ناسیونال به محمود خیامی واگذار شد و احمد خیامی وارد کسب‌وکارهای دیگر از جمله بیمه و فروشگاه‌های زنجیره‌ای کوروش (بعدها فروشگاه‌های قدس) شد.
با وقوع انقلاب، کارخانه ایران ناسیونال و تمامی دارایی‌های آنها مصادره شد. احمد خیامی به کانادا و محمود خیامی به انگلستان رفت. محمود خیامی در انگلستان نمایندگی مرسدس بنز را دریافت کرد و احمد خیامی نیز در کانادا به فعالیت‌های اقتصادی خود ادامه داد.
میراث و تأثیرات برادران خیامی
اگرچه سرنوشت ایران ناسیونال بعد از مصادره تغییر کرد و به ایران‌خودرو تبدیل شد، اما تأثیر برادران خیامی بر صنعت خودروی ایران غیرقابل‌انکار است. آنها توانستند:
- تولید خودروی سواری را از ۷ هزار دستگاه در سال ۱۳۴۶ به ۱۳۶ هزار دستگاه در سال ۱۳۵۷ برسانند.
- صنعت خودروسازی ایران را از وابستگی به واردات خودرو به سمت تولید داخلی سوق دهند.
- هزاران شغل ایجاد کنند و موجب توسعه صنعت قطعه‌سازی در ایران شوند.
احمد خیامی در سال ۱۳۷۹ در سن ۷۶ سالگی در تورنتو درگذشت و در لس‌آنجلس به خاک سپرده شد. محمود خیامی نیز در سال ۱۳۹۸ در سن ۹۰ سالگی در لندن درگذشت. بااین‌حال، نام آنها در تاریخ صنعت خودروی ایران جاودانه باقی خواهد ماند.برادران خیامی نمونه‌ای کم‌نظیر از کارآفرینانی بودند که با تلاش، خلاقیت و برنامه‌ریزی توانستند تحولی بزرگ در صنعت ایران ایجاد کنند. داستان برادران خیامی نشان می‌دهد که چگونه سیاست‌های نادرست می‌تواند دستاوردهای صنعتی را تحت تأثیر قرار دهد. امروز، صنعت خودروی ایران همچنان با چالش‌های متعددی مواجه است و بسیاری از کارشناسان معتقدند که اگر مدیریت این صنعت در دستان بنیان‌گذاران آن باقی می‌ماند، مسیر متفاوتی طی می‌شد.
