زعفران یکی از ارزشمندترین محصولات کشاورزی ایران است که علاوه بر اهمیت اقتصادی، جایگاه ویژه‌ای در فرهنگ و سنت کشور ما دارد؛ اما با وجود تولید گسترده زعفران در ایران، صادرات این محصول با چالش‌هایی روبه‌روست. بررسی‌های محققان نشان می‌دهد که عوامل اقتصادی مانند نرخ تورم، نرخ ارز و نبود برندسازی مناسب، تأثیر مستقیمی بر میزان صادرات زعفران دارند.
زعفران گیاهی از خانواده زنبق است که در مناطق کم‌باران و دارای زمستان سرد و تابستان گرم رشد می‌کند. ایران بزرگ‌ترین تولیدکننده زعفران در جهان است؛ اما کشورهای دیگری مانند اسپانیا، هند، ایتالیا، یونان و آذربایجان نیز در این زمینه فعالیت دارند. با گسترش اقتصاد جهانی، صادرات محصولات کشاورزی بیش از گذشته اهمیت پیدا کرده است. در این میان، زعفران به‌عنوان یک کالای استراتژیک می‌تواند نقش مهمی در افزایش درآمدهای ارزی و کاهش وابستگی به صادرات نفتی ایفا کند.
از سوی دیگر، کشورهای در حال توسعه معمولاً با مشکلاتی مانند پایین بودن درآمد سرانه و کاهش قدرت خرید مردم مواجه هستند. این مسئله موجب می‌شود که بازار داخلی برای برخی محصولات کشاورزی محدود باشد. در چنین شرایطی، صادرات می‌تواند راه‌حلی برای افزایش درآمد و رشد اقتصادی باشد. در ایران، عواملی مانند نرخ ارز، تورم و تولید ناخالص داخلی تأثیر مستقیمی بر صادرات زعفران دارند. نوسانات نرخ ارز و تورم، قیمت زعفران را در بازارهای جهانی تحت تأثیر قرار داده و در برخی موارد، موجب کاهش رقابت‌پذیری آن شده است.برای بررسی بیشتر این موضوع، مهدیه مودی، پژوهشگر گروه حسابداری دانشگاه ملی مهارت تهران، تحقیقی را انجام داده است. این پژوهش به بررسی تأثیر سه عامل کلیدی اقتصادی بر صادرات زعفران پرداخته و اهمیت برندسازی برای افزایش حضور این محصول در بازارهای جهانی را بررسی کرده است.
در این پژوهش، داده‌های مربوط به صادرات زعفران طی پنج سال گذشته جمع‌آوری و تحلیل شده‌اند. اطلاعات موردنیاز از منابع کتابخانه‌ای به دست آمده و سپس با استفاده از نرم‌افزار مورد بررسی قرار گرفتند.نتایج پژوهش فوق نشان می دهند که هر سه عامل بررسی‌شده، تأثیر مثبتی بر میزان صادرات زعفران دارند. به این معنا که افزایش نرخ ارز، افزایش تولید ناخالص داخلی و حتی افزایش تورم در شرایط خاصی می‌توانند باعث افزایش صادرات زعفران شوند.بر اساس این یافته‌ها، رشد اقتصادی و افزایش نقدینگی در بازار، تقاضای خارجی برای زعفران را افزایش داده و امکان صادرات آن را بیشتر می‌کند.یکی از نکات مهمی که در این پژوهش به آن اشاره شده، ضعف ایران در برندسازی زعفران است. با وجود تولید بالای این محصول، ایران هنوز نتوانسته است جایگاه قدرتمندی در بازارهای جهانی به‌دست آورد. بسیاری از زعفران‌های تولیدی ایران به‌صورت فله‌ای صادر شده و در سایر کشورها با بسته‌بندی‌های متفاوت و تحت برندهای خارجی عرضه می‌شوند. این مسئله باعث شده است که ارزش‌افزوده اصلی زعفران نصیب کشورهای دیگر شود.برای افزایش صادرات زعفران، پیشنهاد شده است که علاوه بر سرمایه‌گذاری در برندسازی، از طریق بورس کالا، بازارهای هدف جدیدی برای این محصول تعریف شود.
همچنین، استفاده از روش‌های نوین کشت مانند هیدروژل و فناوری‌های جدید آبیاری می‌تواند بازدهی تولید را افزایش داده و میزان صادرات را بهبود بخشد. اگر ایران بتواند در این زمینه سرمایه‌گذاری کند، می‌توان امید داشت که زعفران به یکی از منابع اصلی درآمدهای غیرنفتی کشور تبدیل شود.یافته‌های این تحقیق که در دوفصلنامه «پژوهش‌های زعفران» وابسته به دانشگاه بیرجند و انجمن علوم زراعت و اصلاح نباتات ایران منتشر شده‌اند، می‌توانند به سیاست‌گذاران و فعالان اقتصادی در برنامه‌ریزی برای توسعه صادرات زعفران کمک کنند.
