مرد ساسانی یک شاهزاده است یا روحانی بزرگ؟

گروه گردشگری پایگاه خبری هیچ یک _  با گذشت حدود دو هفته از رونمایی نقش برجسته مرد ساسانی، متخصصین زیادی درباره هویت و مکان اصلی آن اظهارنظر کرده‌اند. همچنین بسیاری از شایعاتی که درباره این سنگ‌نگاره وجود داشت هم رد شد.

حالا با قرار دادن اظهارنظر افراد موثق در کنار هم، کم‌کم می‌توان به هویت او دست پیدا کرد. باستان‌شناسان و کارشناسان با دقیق شدن روی جزئیات سنگ‌نگاره و مقایسه آن با آنچه به طور از تاریخ به دست ما رسیده است، مرد ساسانی را به سمت آشکار شدن هویت اصلی خود می‌برند.

 اگرچه هنوز جانمایی این اثر که می‌تواند نقش مهمی در شناسایی آن داشته باشد، مشخص نشده اما مرور اظهارنظر کارشناسان تصویر خوبی از اینکه مردساسانی که بود و در سنگ‌نگاره در حال انجام چه کاری است به ما می‌دهد.

28 سال بی‌خبری از مرد ساسانی

سنگ‌نگاره ساسانی سال 1367 و وقتی هنوز ایران درگیر جنگ تحمیلی بود از کشور خارج شد و ظاهرا به کشورهای عربی برده شده است. شخصی سنگ‌ نگاره را از محل خود با کمترین دقت کنده است و حتی کارشناسان معتقدند که دو نیم شدن آن در همان زمان اتفاق افتاده و گویا فرد سارق اول تصمیم گرفته فقط سر و گردن مردساسانی را بردارد، اما در میانه کار تصویر کامل او را با برشی نازک از جای خود کنده است.

در بازه زمانی بین سال 1367 تا 1394 که این اثر در فرودگاه لندن دیده شد، کسی نمی‌داند مرد ساسانی کجا و دست چه کسانی بوده است. اما بسته‌بندی بسیار بد سنگ‌نگاره و شکستگی در چندجای دیگر این اثر نشان می‌دهد در دست کسانی بوده است که ارزشی برای یک اثر تاریخی قائل نبوده‌اند.

فرآیند استرداد سنگ نگاره با مطلبی که روزنامه انگلیسی گاردین درباره آن منتشر کرد آغاز شد و بعد از انجام فرآیند ترمیم و سه ماه نمایش در موزه لندن، هفتم تیر سال جاری مرد ساسانی بعد از 35سال به خانه خود بازگشت.

مرد ساسانی تنها نبوده است

علیرضا عسگری چاوردی؛ مدیر میراث جهانی منظر باستان‌شناسی ساسانی استان فارس در مراسم رونمایی از این سنگ‌نگاره در موزه ملی ایران به خبرنگاران گفت: هم از نقوش سکه‌های ساسانی و هم در مقایسه با سایر نقش‌برجسته‌های دوره ساسانی می‌توان گفت که این نقش‌برجسته برای دوره ساسانی است. می‌دانیم که فارس خاستگاه ساسانیان است. تقریبا از 38نقش برجسته ساسانی، 30عدد آن در منطقه فارس است. مراکز مذهبی ساسانیان هم در فیروزآباد، کارزون و فراشبند  در منظر باستان‌شناسی ساسانی فارس که ثبت جهانی شده است قرار دارند. بنابراین بسیار محتمل است که این نقش برجسته مربوط به فارس و همان منظر باستان‌شناسی ساسانی فارس باشد.

چاوردی درباره لباس و لوازم همراه مرد ساسانی اظهار کرد: نمایش دست در این نقش برجسته مهم است. به دلیل اینکه در آثار مذهبی دوره ساسانی شاهد این اشاره دست هستیم، احتمال می‌رود با توجه به این حرکت دست، نقش‌های دیگری هم در مکان اصلی این نقش برجسته در کنار آن باشند. چرا که یکی از مفاهیم حرکت دست نقش برجسته، اشاره به چیزی است و در آثاری از این دست معمولا یک نفر که اشاره به چیزی دارد، تصویر نمی‌شود.

وی افزود: گردنبد اثر کارکرد مذهبی دارد و ایزدان و افرادی که شخصیت مهم اجتماعی داشتند از این گردنبند استفاده می‌کردند. پاهای اثر رو به مقابل است و سکون و ایستایی را تداعی می‌کند. تقریبا از پایان اشکانی به آغاز ساسانی شاهد این نوع ایستادن نقش‌ها هستیم. همین حرکت را در نقش برجسته اردشیریکم و در قرن سوم میلادی در فارس داریم.

مدیر میراث جهانی منظر باستان‌شناسی ساسانی استان فارس گفت: از نظر لباس و چین لباس که کاملا فروافتاده است و نوع تصویر کردن چین لباس، با آنچه در نقش اردشیر هست، یکسان است. فقط در نقش رستم چین لباس چون نقش سوار بر اسب است به اهتزار درآمده اما در اینجا چون نقش ایستاده، حالت افتاده دارد.

او یک شاهزاده است

پس تا اینجا رمزگشایی از نقش برجسته ساسانی، او را متعلق به قسمت مرکزی فارس و شخصی که نه یک سرباز عادی است و نه روحانی نشان می‌دهد. چرا که در آن بازه زمانی فقط یک روحانی با نام «کرتیر» که یک روحانی برجسته و بلندپایه است را داریم، که موبد موبدان و در راس همه روحانیون زرتشی است. کرتیر مشخصات خاص خود را دارد که در نقش برجسته ساسانی دیده نمی‌شود.

سیدرسول موسوی‌حاجی، استاد گروه باستان‌شناسی دانشگاه مازندران جزئیات جدیدی از مردساسانی را با رسانه‌ها در میان گذاشت و گفت: روبان به عنوان یک شاخص پوشاک در پشت کلاه این مرد ساسانی که دنباله سربند اوست، ثابت می‌کند او از اعضای خاندان سلطنتی است در دوره ساسانی فقط خاندان سلطنتی می‌توانستند گردن‌بند مروارید نشان داشته باشند.

موسوی حاجی توضیح می‌دهد:  نشان‌های این نقش برجسته ساسانی مثل پوشاک و آرایش گیسوان، رشته نوار بافته‌شده عمودی در پشت سر، ریش بافته مطبق، و البته گردن‌بند او که شبیه با گردن‌بند شاپوردختر و بهرام دوم، حالت بلند شدن دست راست و انگشت سبابه مقابل صورت و پنجه دست چپ روی قبضه شمشیر و کمربندی که قبضه شمشیر که نگاه می‌دارد، کاملا قابل مقایسه با پوشاک و آرایش نقش برجسته‌های بهرام دوم است.

وی افزود: نوع بافت گیسوان که بافت شده و عمودی است مربوط به دوره بهرام ها (ساسانی) است، پس با استناد به حالت دست، آرایش، لباس، پوشاک، کلاه و ریش و مو بافته شده عمودی این اثر به دوران بهرام دوم بسیار نزدیک‌تر است. اما او بهرام دوم هم نیست چون شاهان ساسانی نشان‌های مخصوص خود را دارند و از نشان روی کلاه می‌توان آنها را تشخصی داد.

به عقیده این استاد باستان‌شناسی به احتمال بسیار قوی این شاهزاده ساسانی یکی از فرزندان پسر بهرام دوم (۲۷۴ تا ۲۹۴ میلادی) است که در زمان حکومت پدر مسئولیت حکومتی سیاسی یکی از ایالت‌های ایران را داشته است.