خانه توکلی مشهد؛ یادگار ۱۸۰ ساله اما پابرجا

گروه هیچ یک  زندگی – شهر مشهد مقدس، از جمله شهرهای زیارتی برتر ایران است. در مشهد، مکان‌ها و خانه‌های تاریخی متعددی وجود دارند. بخش قابل‌توجهی از این بناهای تاریخی که از جاهای دیدنی مشهد محسوب می‌شوند، در محدوده حرم قرار دارند؛ از جمله این خانه‌ها می‌توان به خانه توکلی مشهد اشاره کرد که یکی از آثار میراث فرهنگی این شهر محسوب می‌شود.

خانه توکلی کجاست؟

نام‌های دیگر: بنای کشمشیان، خانه اجنه

قدمت: دوره قاجار

آدرس: خراسان رضوی، مشهد،‌ خیابان نواب صفوی،‌ صفوی ۷

خانه توکلی، یکی از بناهای تاریخی مشهد به شمار می‌رود. این بنای تاریخی، از دوره قاجار تا به امروز پابرجا باقی مانده است. از ویژگی‌های برجسته این بنا می‌توان به کاشی‌کاری و آجرکاری‌ در نمای آن اشاره کرد. ستون‌های آجری و همچنین کتیبه‌ای در بالای آن،‌ به این خانه جلوه‌ای زیبایی داده‌اند.

درب‌های چوبی متعدد،‌ طاق‌های زیبای آجری، ستون‌های آجری،‌ اتاق‌های تو در تو و سایر عناصر معماری دوران قاجار را می‌توان در خانه توکلی مشهد مشاهده کرد. این خانه حدود یک دهه پیش مرمت شده بود. علاوه بر جذابیت ظاهری این بنا،‌ یک موزه مردم‌شناسی در درون آن افتتاح شده است که گردشگران را بیشتر با زندگی مردم در دوران قاجار آشنا می‌کند. این موزه بیشتر روی مکتب‌خانه‌های آن دوران تمرکز دارد.

چرا به خانه توکلی، خانه اجنه می‌گویند؟

شایعات زیادی در مورد رفت‌وآمد اجنه به این خانه در میان مردم رواج داشته است؛ با این حال، همه این شایعات بی‌پایه و اساس هستند. این خانه تاریخی برای مدتی، خالی از سکنه بوده است. همین متروکه بودن، زمینه را برای حضور افراد بی‌خانمان در آن فراهم کرده است. سروصداهای ایجاد شده توسط این افراد بی‌خانمان در شب نیز باعث ایجاد رعب و وحشت در میان مردم شده بود؛ علاوه بر این، نبود روشنایی کافی در این خانه،‌ ترس و وحشت مردم از این بنا را دو چندان کرده است.

همه این موارد دست‌به‌دست هم داده بودند تا شایعاتی در مورد حضور اجنه در این مکان تاریخی ایجاد شود؛ با این حال، مرمت این مکان،‌ باعث شده تا حس ترسناک این مکان از بین برود و این خانه، به یکی از مقاصد گردشگری تبدیل شود.

تاریخچه خانه توکلی

در سال ۱۲۲۱ شمسی، شخصی به نام اسحاق خان قرایی در بافت پیرامونی حرم مطهر رضوی، این خانه را ساخته بود. او طراحی و ساخت آن را خودش در دست داشته بود؛ هر چند، اولین مالک این خانه،‌ یکی از تجار صاحب نام و برجسته شهر مشهد به نام آقای کشمشیان بوده است. این خانه تا دوره اول پهلوی در اختیار آقای کشمشیان قرار داشت. او در تمام مدت زندگی خود،‌ در این خانه سکونت داشت.

پس از آقای کشمشیان، این خانه توسط فردی به نام آقای توکلی خریداری شد. از آن زمان نیز، این خانه به نام خانه توکلی شهرت پیدا کرده است. پس از اینکه آقای توکلی از این خانه رفت،‌ این خانه وارد دوران تاریکی شد. این خانه برای سال‌های زیادی متروکه باقی ماند و بی‌خانمان‌های متعددی در درون آن رفت و آمد کردند.

با این حال،‌ پس از مدت‌ها،‌ شهرداری شهر مشهد مالیکت این خانه را به‌دست آورد. این خانه در سال ۱۳۸۴ شمسی به‌عنوان میراث ملی به ثبت رسید. پنج سال پس از آن یعنی در سال ۱۳۸۹ شمسی نیز مرمت خانه توکلی شروع شد و حدود دو سال به طول انجامید. امروزه، خانه توکلی به روی عموم باز است و در دورن آن،‌ یک موزه مکتب‌خانه دایر است.

مالک خانه توکلی کیست؟

قدمت خانه توکلی بیش از ۱۸۰ سال است. اولین مالک این بنای تاریخی را می‌توان آقای کشمشیان دانست. او از تاجران خشکبار آن دوران بوده است. پس از او، مالکیت خانه به فردی به نام توکلی رسیده بود. توکلی نیز مدتی در این خانه ساکن بود. پس از توکلی نیز این خانه در اختیار شهرداری شهر مشهد قرار گرفت.

معماری و پلان خانه تاریخی توکلی

خانه توکلی مشهد بیشتر به خاطر کاشی‌کاری و آجرکاری‌های بسیار زیبا و نفیس خود در نمای بیرونی و داخلی ساختمان شناخته می‌شود. از دیگر ویژگی‌های معماری این خانه می‌توان به ستون‌های آجری، نمای داخلی ساختمان و کتیبه‌ای زیبا در بالای آن اشاره کرد. پنجره‌های مشبک و چوبی با شیشه‌های رنگی، زیبایی این خانه تاریخی را دو چندان کرده است. در سر در ورودی ساختمان نیز دو کتیبه کاشی‌کاری قرار دارند؛ روی این دو کتیبه، آیه‌هایی از قرآن نوشته شده است.

از جمله دیگر ویژگی‌های زیبای خانه توکلی می‌توان به حوضی زیبا در درون حیاط آن و همچنین وجود اتاق‌هایی چوبی در داخل آن اشاره کرد. اسکلت این خانه از چوب ساخته شده است. این خانه دو طبقه، دارای ستون‌های آجری در نما و ایوان خود است. فضای داخلی ساختمان نیز به‌وسیله اٌرسی‌هایی از یکدیگر جدا شده‌اند. معماری این ساختمان، از جمله معماری‌های برجسته دوران قاجار محسوب می‌شود و مورد توجه مهندسان داخلی و خارجی قرار گرفته است.

ویژگی‌های خانه توکلی

درب ورودی خانه توکلی،‌ دارای معماری نسبتا ساده‌ای است. پس از ورود به آن، یک حیاط بزرگ با حوض آبی در مرکز آن به چشم می‌خورد. در مقابل این حیاط نیز ساختمانی دو طبقه قرار دارد. اولین نکته در مورد این ساختمان، نظم آن‌ها با استفاده از ستون‌ها و سرستون‌ها است. در نمای داخلی خانه، تزیینات برجسته‌ای به چشم می‌خورد. در طبقه همکف خانه توکلی،‌ مطبخ،‌ اتاق‌های مناسب برای زمستان و یک دالان وجود دارد.

با استفاده از پلکانی در دو طرف ساختمان می‌توان به طبقه اول خانه دسترسی داشت. طراحی پلان این خانه با رعایت سلسله مراتب صورت گرفته است. در این طبقه،‌ دو اتاق نشیمن قرار دارند. در بین این دو اتاق نیز یک اتاق بزرگ در وسط قرار دارد؛ این اتاق بزرگ دارای پنجره‌های چوبی بزرگی است که به‌سمت حیاط باز می‌شوند و نور زیادی را به درون وارد می‌کنند. این پنجره‌های بزرگ، دید گسترده‌ای از داخل به‌سمت حیاط خانه را ارائه می‌کنند.

مرمت خانه تاریخی توکلی

شهرداری مشهد پس از اینکه مالکیت خانه تاریخی توکلی را در دست گرفت،‌ برنامه‌های بازسازی و مرمت این بنای تاریخی را در دستور کار خود قرار داد. در سال ۱۳۸۹ شمسی،‌ مرمت خانه توکلی شروع شد. بخش‌های مختلفی از این بنای تاریخی تخریب شده بودند و بخش‌های دیگر از آن نیز دچار ترک خوردگی بودند. برخی اقدامات نیز برای جلوگیری از آسیب‌دیدگی در آینده ضروری بودند. پس از حدود دو سال،‌ مرمت خانه تاریخی توکلی تکمیل شد. از جمله اقدامات صورت گرفته برای مرمت این بنای تاریخی می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

تعویض عایق پشت بام از کاه‌گل به قیروگونی

ساخت دیوار بین دو قسمت نوکرنشین و اعیان‌نشین که تخریب شده بود

جمع‌آوری مصالح فرسوده و اجرای مجدد بخش‌هایی از بنا با مصالح مناسب

استفاده از عایق رطوبتی برای دیوارهای نمناک

ترمیم ترک حد فاصل سقف با دیوارها

ترمیم ترک‌های داخل ساختمان

ترمیم آجرکاری نمای ساختمان

ترمیم سقف چوبی

ترمیم کف حیاط

ترمیم درب و پنجره

شهر مشهد مقدس، از جمله شهرهای مهم گردشگری به شمار می‌رود که تعداد زیادی از جاهای دیدنی استان خراسان رضوی را در خود جای می‌دهد. افراد بسیار زیادی سالانه به این شهر سفر می‌کنند. با این حال، بسیاری از افراد به‌دلیل برودت هوا، از سفر در فصل پاییز و زمستان خودداری می‌کنند. به نظر می‌رسد که فصل بهار و تابستان، زمان بهتری برای سفر به شهر مشهد و بازدید از جاهای دیدنی آن است.

 با این حال، باید توجه داشت که فصل بهار، اوج گردشگری محسوب می‌شود و شهر مشهد در این زمان، بسیار شلوغ خواهد بود. در هر صورت، زمان مناسب برای بازدید از جاهای دیدنی شهر مشهد، به‌خصوص خانه تاریخی توکلی، بستگی به خود شما دارد. علاوه بر این، ورودی این خانه و موزه مکتب‌خانه داخل آن، رایگان است.

دیدنی ‌های اطراف خانه توکلی مشهد

حرم امام رضا (ع)

خانه توکلی مشهد،‌ در یکی از تاریخی‌ترین مناطق شهر مشهد واقع شده است. این منطقه با اینکه در سال‌های اخیر دچار تغییرات بسیار زیادی شده است؛ اما همچنان برخی از نقاط آن دارای حس و حال تاریخی جالب‌توجهی هستند. خانه توکلی در فاصله ۵۵۰ متری از حرم مطهر رضوی قرار دارد؛ گردشگران می‌توانند با پای پیاده یا با وسائل حمل و نقل عمومی، از حرم امام رضا (ع) به خانه توکلی بروند.

خانه تاریخی داروغه

به گزارش وب گاه کجارو، علاوه بر این،‌ خانه توکلی،‌ تنها خانه تاریخی این منطقه محسوب نمی‌شود؛ در فاصله ۶۰۰ متری از خانه توکلی،‌ خانه تاریخی داروغه قرار دارد. این خانه نیز از جمله خانه‌های تاریخی و مهم شهر مشهد به شمار می‌رود که نباید آن را از دست داد. از جمله دیگر جاهای دیدنی اطراف خانه توکلی مشهد می‌توان به گنبد خشتی،‌ موزه نادری و مصلی قدیمی مشهد اشاره کرد.