آتشکده بهرام یزد و شعله‌ای ۱۵۰۰ ساله
آتشکده یزد محل نگهداری آتش مقدس زرتشتی در شهر یزد و نیایشگاه زرتشتیان ساکن در این شهر است. قدمت این آتشکده به دوران پهلوی می‌رسد؛ هرچند آتشی که در آن می‌سوزد، بیش از ۱۵۰۰ سال روشن مانده است.
گروه هیچ یک زندگی – آتشکده یزد محل نگهداری آتش مقدس زرتشتی در شهر یزد و نیایشگاه زرتشتیان ساکن در این شهر است. قدمت این آتشکده به دوران پهلوی می‌رسد؛ هرچند آتشی که در آن می‌سوزد، بیش از ۱۵۰۰ سال روشن مانده است. در واقع، آتش موجود در آتشکده زرتشتیان یزد، یکی از سه آتش باستانی و مقدس پیروان زرتشت از دوره ساسانیان بوده که همچنان روشن و شعله‌ور است.
آتشکده یزد یکی از نمادهای شهر یزد و بخشی از میراث فرهنگی و تاریخی این شهر کهن و نمونه‌ای از همزیستی ادیان گوناگون در کنار یکدیگر محسوب می‌شود. این آتشکده در تاریخ ۲۲ شهریور ۱۳۷۸ هجری شمسی در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسید و امکان بازدید از آن برای گردشگران وجود دارد.
آتشکده بهرام یزد کجاست؟
آتشکده زرتشتیان یزد از جاهای دیدنی یزد است که در بلوار شهید منتظر قائم، خیابان آیت‌الله کاشانی قرار دارد.
آدرس: استان یزد، شهر یزد، بلوار شهید منتظر قائم، خیابان آیت‌الله کاشانی
معرفی آتشکده بهرام یزد
آتشکده نمونه‌ای از نیایشگاه زرتشتیان است که در آن آتش، جایگاه ویژه‌ای دارد و مهم‌ترین نیایش‌های دینی از جمله خواندن اوستا و گات‌ها در آن و در برابر آتش صورت می‌گیرد. آتشکده یزد یکی از این نیایشگاه‌ها است که ارزش بسیاری برای زرتشتیان دارد. این مکان با نام آتشکده وَرهُرام نیز شناخته می‌شود و آتش مقدس ورهرام در آن قرار دارد. مسئولان این بنای ارزشمند زرتشتی، وظیفه روشن نگه‌داشتن آتش آتشکده را به فردی مطمئن و مورد اعتماد واگذار کرده‌اند.
آتشکده بهرام یزد در تاریخ ۲۲ شهریور ۱۳۷۸ هجری شمسی با شماره ثبت ۲۴۳۱ در فهرست آثار ملی ایران قرار گرفت. گروهی از زرتشتیان با این موضوع چندان موافق نبودند؛ چراکه می‌گفتند ورود گردشگران به این مجموعه باعث سلب آرامش نیایشگران می‌شود و پاکیزگی این مکان از بین می‌رود که در دین زرتشتی از جایگاه والایی برخوردار است. در هر صورت به‌دلیل درخواست زیاد گردشگران برای بازدید از این مکان، بخشی از آن برای بازدیدکنندگان در نظر گرفته شده است و امروزه در زمره جاذبه‌های استان یزد قرار دارد. آتشکده یزد از نظر بار تاریخی و فرهنگی و همین طور از دید معماری، الهام‌بخش و زیبا است.
ساخت آتشکده بهرام یزد
آتشکده یزد که آن را با نام‌های دیگری همچون آتشکده بهرام یزد و خانه زرتشتیان یزد نیز می‌شناسند، یکی از نیایشگاه‌های معروف زرتشتیان است که در دوران پهلوی اول در سال ۱۳۱۳ هجری شمسی ساخته شد.
در آبان ماه همان سال یک زرتشتی پارسی به نام «همابائی» سرمایه‌ای را برای ساخت این آتشکده در نظر گرفت و قطعه زمینی به بزرگی ۶,۸۸۱ متر مربع را برای این‌کار انتخاب کرد که از سوی چند تن از زرتشتیان ایران از جمله برادران امانت به یاد فوت پدرشان «اردشیر مهربان رستم امانت» وقف شده بود.
مهندسان پارسی نقشه این بنا را کشیدند و ارباب جمشید امانت، یکی از برادران امانت، سرپرستی و نظارت بر ساخت آن را بر عهده گرفت. وی در خاطرات خود نوشته است که پنج بار به هند سفر کرده تا رضایت انجمن پارسیان هند، گروهی از زرتشتیان ایرانی‌تبار، را برای پرداخت هزینه ساختمان آتشکده ورهرام یزد جلب کند. این سفرها چهار بار با کشتی‌های بخار از طریق اقیانوس هند و یک بار با پای پیاده و شتر از ریگ‌زارهای بلوچستان ایران و پاکستان انجام شد.
تاریخچه آتش آتشکده بهرام یزد
طبق نوشته‌ها و نقل قول‌های تاریخی به نظر می‌رسد در زمان حکومت پادشاهان ساسانی، سه آتشکده به‌دلیل قدمتشان از شکوه و اهمیت بالایی برخوردار بودند: آتشکده آذر گشنسب یا آذرگشسب در شهرستان تکاب در تخت‌سلیمان، آتشکده آذر برزین‌مهر در روستای فشتنق خراسان رضوی و آتشکده کاریان یا آتشکده آذرفرنبغ کاریان فارس در روستای کاریان از توابع جویم لارستان.
آتش بهرام (ورهرام) یا آتشی که در آتشکده یزد نگهداری می‌شود، پیشینه‌ای نزدیک به ۱۵۰۰ سال دارد و آتش اصلی یکی از آتشکده‌های مهم دوران ساسانی یعنی آذرفرنبغ فارس است. متاسفانه مسئولان و محافظان این آتش در قرن دهم میلادی به‌دلیل حمله دشمنان به شهر یزد مجبور به انتقال آتش به آتشکده بزرگ شهر شدند؛ اما این آتشکده نیز تخریب شد و زرتشتیان را وادار به جابه‌جایی مجدد آتش مقدس خود کرد. آن‌ها در غاری که در کوه اِشکَفت یزدان (بین عقدا و پارس‌بانو) رفتند و آتش ورهرام را به‌مدت ۳۰ سال از گزند بیگانگان حفظ کردند.
به نظر می‌رسد پس از آن مجبور به انتقال مجدد آتش ورهرام شدند و به‌مدت دو قرن دیگر برای جلوگیری از تجاوز بیگانگان در روستاهای محل زندگی زرتشتیان یزد مورد حفاظت و پاسداری قرار گرفت. در سال ۷۵۰ هجری قمری، روستایی به نام ترک‌آباد در نزدیکی اردکان ساخته شد و اکثر زرتشتیان یزد به‌ویژه موبدان به آن منطقه نقل‌مکان کردند. آتش مقدس نیز به ترک‌آباد منتقل شده و به‌مدت ۳۰۰ سال در روستای ترک‌آباد نگهداری می‌شد. متاسفانه جامعه زرتشتیان ترک‌آباد به‌مرور زمان از یکدیگر گسیخته شد و آتش مقدس بار دیگر به شریف‌آباد منتقل و در سال ۱۱۸۹ هجری قمری مجددا به یزد بازگردانده شد. زرتشتیان مجبور شدند آتش مقدس را در محله دستوران یزد (کوی موبدان) در خانه کوچکی به‌صورت مخفیانه نگهداری کنند.
این مسئله ادامه داشت تا اینکه رضاشاه دستور احداث آتشکده یزد را صادر کرد. سرانجام زرتشتیان توانستند عبادتگاهی در شان و منزلت خود داشته باشند. آتش مذکور در ظرفی بزرگ از جنس برنز درون محفظه‌ای شیشه‌ای و مرتفع‌تر از سطح زمین در اتاقی بزرگ و تقریبا دور از نور خورشید نگهداری می‌شود.
یک نفر مسئولیت روشن نگه داشتن آتش را بر عهده دارد که با عنوان «هیربد» شناخته می‌شود. وی روزانه در چند نوبت با افزودن قطعه‌ای چوب خشک و مقاوم‌تر از سایر چوب‌ها همچون چوب بادام و زردآلو، این آتش را حفظ می‌کند. خاکستر حاصل از سوخت فاقد ارزش است و به هنگام نیاز تخلیه می‌شود. بازدیدکننده‌ها می‌توانند این آتش را از پشت شیشه ببینند؛ چراکه نفس‌های آدمی نباید با آتش پاک تماس پیدا کند.
معماری آتشکده بهرام یزد
با بررسی ساختمان‌هایی که به‌عنوان آتشکده استفاده می‌شدند، به این اصل می‌رسیم که از دوران باستان، آتشکده‌ها بدون هرگونه تجملات و زرق‌وبرق و به‌صورت مکانی ساده و مقدس طراحی و ساخته شده‌اند. آتشکده بهرام نیز همانند همتایان خود، از معماری و طراحی ساده و زیبایی برخوردار است. طراحی این مکان بر اساس سلسله مراتب و حوزه‌بندی فضایی آتشکده‌های پارسیان هند انجام شد؛ گرچه مشابه بناهای مناطق کویری ایران، الگوهای معماری معاصر یزد را دارد. این بنا در مرکز حیاط قرار گرفته است و درختان همیشه سبز، آن را محصور کرده‌اند. ارتفاع آن ۲۱ متر بالاتر از سطح زمین است و برای ورود به آن باید از هشت پله بالا رفت.
نگاره فروهر و سرستون‌های سنگی، ابهت و زیبایی خاصی برای ساختمان آتشکده بهرام به ارمغان آورده‌اند. این سرستون‌ها و سنگ‌های گلدار پایین دیوارها از هنرمندی استادکاران و هنرمندان استان اصفهان حکایت دارند که پس از تراشیدن سنگ‌ها در اصفهان، آن‌ها را به شهر یزد منتقل کردند. ظاهرا کاشی‌کاری نگاره فروهر نیز توسط هنرمندان استان یزد انجام شده است. طراحان و استادکاران همچنین دیوارهای داخل ساختمان را با اشکالی از تصاویر زرتشت و جمله‌هایی برگرفته از کتاب مقدس اوستا، بسیار زیبا و هنرمندانه تزیین کرده‌اند.
حوضی دایره‌ای و بزرگ در ابتدای ورودی عمارت آتشکده، زیبایی ویژه‌ای به این بنای مقدس بخشیده که طبق آیین حوض‌های سراسر دنیا، کف آن توسط سکه‌های بازدیدکنندگان پر شده است. به نظر می‌رسد قرارگیری آتشکده در مقابل حوضی از آب، از خصوصیات این مکان‌ها محسوب می‌شود. آتش مقدس در اتاقی نگهداری می‌شود که معماران در مرکز ساختمان احداث کرده بودند تا به این ترتیب از تابش نور خورشید دور بماند. در اطراف آن نیز اتاق‌هایی برای انجام فریضه نماز و نیایش مخصوص زرتشتیان در نظر گرفته شده است.
سایر بخش‌های آتشکده بهرام یزد
تالار ورجاوند
آقای جمشید امانت در سال ۱۳۱۸ هجری شمسی، تالار و آب‌انباری را به یاد همسر خود در مجموعه آتشکده یزد بنا کرد. ساختمان تالار در سال ۱۳۸۱ هجری شمسی به‌دلیل کهولت، تخریب و غیرقابل استفاده شد. مهندس پرویز ورجاوند این تالار را بازسازی کرد و عملیات مرمت ساختمان به سبک بناهای قدیمی را در سال ۱۳۸۷ هجری شمسی به پایان رساند. وی این کار را به یاد پدر و مادر خود، دکتر فریدون ورجاوند و دولت رستمی انجام داد و نام ورجاوند بر تالار ماند.
در حال حاضر، تالار ورجاوند به نمایشگاهی تبدیل شده است که در آن می‌توانید بیشتر با زرتشتیان، سنت‌ها و آداب دینی آن‌ها آشنا شوید. در اینجا ماکت‌هایی ساخته شده‌اند که هرکدام لباس‌هایی خاص بر تن دارند. در یک گوشه چشمتان به سفره عقد و عروس و داماد می‌افتد و درباره‌اش می‌خوانید و در جایی دیگر از سفره نوروزی و مراسم پیروان این دین اطلاعات کسب می‌کنید. نماز زرتشتیان و آیین سدره‌پوشی را این تالار می‌شناسید و می‌توانید آداب دینی را درک کنید.
آب‌انبار آتشکده یزد
جمشید امانت آب‌انباری را نیز در آتشکده زرتشتیان بنا کرد. امروزه این آب‌انبار در طبقه زیرین تالار ورجاوند قابل بازدید است. در این فضا و پیش از ورود به آب‌انبار با فضایی نمایشگاهی مواجه می‌شوید و می‌توانید تصاویر عکاسان مختلف از موضوعات مرتبط با زرتشتیان را ببینید.
در گوشه‌ای از سالن نمایشگاه باید از پله‌ها پایین بروید تا به آب‌انبار وارد شوید. انتهای این راه پله در گذشته مسدود بود و افراد با استفاده از شیری که در پایین مخزن آب تعبیه شده بود، از آب استفاده می‌کردند. حالا این شیر و دیوار حذف شده است تا گردشگران بتوانند وارد فضای آب‌انبار شوند. از دریچه بالای آب‌انبار، آب قنات به داخل می‌آمد تا مردم به آن دسترسی داشته باشند. تعدادی جای پا در دیواره آب‌انبار و حدفاصل دریچه بالا تا کف دیده می‌شود که برای ورود افراد در مواقع اضطراری بودند.
آداب ورود به آتشکده بهرام یزد
آتشکده یزد مکانی مقدس است و آدابی برای ورود به آن وجود دارد:
مردان و زنان باید هنگام ورود به این مکان پاکیزه باشند.
قداست این مکان در میان زرتشتیان مانند مسجد برای مسلمانان است و بانوان در دوره‌های خاص نمی‌توانند به آن وارد شوند.
مردان زرتشتی به هنگام ورود از کلاه سفید و زنان از روسری سفید به‌همراه لباس رنگ روشن استفاده می‌کنند و کفش‌های خود را درمی‌آورند.
کسی نباید به آتش مقدس نزدیک شود؛ چراکه نفس انسان آن را آلوده می‌کند.
