پارک ملی ساریگل؛ طبیعت بکر و مجذوب کننده اسفراین

گروه هیچ یک  زندگی – مناطق طبیعی تحت حفاظت در حقیقت بخش‌های بکر و باارزشی هستند که به‌منظور حفظ تنوع زیستی و ادامه روند تکاملی گونه‌ها در شرایط کاملا طبیعی تحت کنترل قرار می‌گیرند. بهره‌برداری از این‌گونه مناطق صرفا در صورتی که مجاز باشد، باید به‌گونه‌ای اعمال شود تا خدشه‌ای بر روند تکاملی جانداران وارد نشود و اصول پایداری اکوسیستم‌ها کاملا لحاظ شود. منطقه حفاظت‌شده و پارک ملی ساریگل در استان خراسان شمالی مجموعه‌ای شاخص از این نمونه مناطق و یکی از مهم‌ترین پارک های ملی ایران است. با ما همراه باشید تا اطلاعات بیشتری درباره این پارک ملی کسب کنید.

پارک ملی ساریگل کجاست؟

آدرس: استان خراسان شمالی، شهرستان اسفراین، شرق اسفراین

منطقه ساریگل با موقعیت E۵۷۰۰ تا E۵۷۴۷ طول شرقی و N۳۶۵۵ تا N۳۷۵۰ عرض شمالی از جاهای دیدنی اسفراین به شمار می‌رود و در شرق آن واقع شده است. حداقل فاصله آن با نزدیک‌ترین شهر یعنی اسفراین هشت کیلومتر و حداکثر آن حدود ۳۵ کیلومتر است. بجنورد با ۹۰ کیلومتر و سبزوار با ۱۰۵ کیلومتر در رتبه‌های بعدی از نظر نزدیکی به این منطقه قرار دارند.

مسیر دسترسی

برای دسترسی به پارک ملی ساریگل با استفاده از خودروی شخصی باید از طریق کمربندی اسفراین وارد جاده اسفراین-سبزوار شوید. پس از طی کردن ۱۸ کیلومتر از مسیر باید به‌سمت جاده بام تغییر مسیر و تا روستای دهنه اجاق به رانندگی ادامه دهید. از روستای دهنه اجاق مسیر جاده منتهی به پارک ملی ساریگل را که از کنار گلزار شهدای روستا می‌گذرد، در پیش بگیرید.

درباره پارک ملی ساریگل

ساریگل با وسعتی معادل ۲۸,۰۰۰ هکتار (پارک ملی ساریگل حدود ۶,۰۰۰ هکتار و منطقه حفاظت‌شده حدود ۲۲,۰۰۰ هکتار) نه‌تنها یکی از مناطق شاخص در استان خراسان شمالی بلکه در سطح کشور است. از شاخص‌ترین جاذبه‌های طبیعی و جاهای دیدنی استان خراسان شمالی که در این منطقه قرار گرفته‌اند می‌توان به آبشار ایزی، رودخانه و دره اردغان، روستای سرچشمه و چشم‌انداز پشت سد اسفراین اشاره کرد.

منطقه ساریگل در تاریخ ۲۰ شهریورماه سال ۱۳۵۳ هجری شمسی با نام منطقه حفاظت‌شده شاه‌جهان رسما تحت حفاظت سازمان حفاظت محیط‌زیست قرار گرفت. بعد از انقلاب نام منطقه حفاظت‌شده شاه‌جهان به منطقه حفاظت‌شده ساریگل تغییر پیدا کرد. از آذرماه سال ۱۳۸۱ هجری شمسی شورای عالی حفاظت محیط‌زیست محدوده امن منطقه حفاظت‌شده ساریگل را به پارک ملی ارتقا داد. این منطقه به دو بخش پارک ملی ساریگل با وسعت ۷,۰۳۷ هکتار و منطقه محافظت‌شده ساریگل با وسعت ۲۱,۳۰۹ هکتار تقسیم شد.

شرایط بازدید از پارک ملی ساریگل

پارک ملی ساریگل یکی از جاذبه‌های طبیعی و بسیار دیدنی استان خراسان شمالی محسوب می‌شود. طبیعت زیبا و پوشش گیاهی و جانوری خاص این منطقه باعث علاقه زیاد گردشگران به بازدید از آن شده است. برای بازدید از پارک ملی ساریگل احتیاج به مجوز معتبر خواهید داشت. برای دریافت مجوز کتبی می‌توانید به اداره حفاظت محیط‌زیست خراسان شمالی، واحد اسفراین مراجعه کنید. در بازدید از این منطقه حفاظت‌شده باید به قوانین طبیعت‌گردی احترام ویژه گذاشت و از تخریب این پارک ملی و زیستگاه گونه‌های جانوری خاص خودداری کرد. شما برای بازدید از پارک ملی ساریگل به سه تا چهار ساعت زمان احتیاج خواهید داشت.

بخش‌های مختلف پارک ملی ساریگل

ارتفاعات کوهستانی سرد

پارک ملی ساریگل شامل ارتفاعات آلبلاغ و ترکان از رویشگاه‌های عمده گیاهان دارویی و صنعتی باریجه، تالاری چشمه پولاد، گنجدان، حوض امام وردی، قره طوقی، بیل باقلی، کلنگاه و لوشی بینی است. این ارتفاعات که در برخی از نواحی با جنگل‌های ارس و زرشک و به‌طور پراکنده بید وحشی پوشیده شده‌اند، از زیستگاه‌های مهم قوچ، میش، کل، بز و پلنگ محسوب می‌شوند.

تپه‌ ماهورها

تپه ماهورها بیشترین سطح مراتع ساریگل را تشکیل می‌دهند و از بهترین مناطق و زیستگاه‌های میش و قوچ اوریال و پلنگ هستند.

منطقه دشتی

منطقه دشتی شامل دامنه ایزی و ریشی است و سطح کمی از مساحت کل منطقه (حدود ۲,۰۰۰ هکتار) را در بر گرفته است. این منطقه زیستگاه حدود ۲۵ راس آهو به شمار می‌رود. اختلاف ارتفاع بین پست‌ترین نقطه این منطقه در دشت جنوبی (۱,۲۵۰متر) و مرتفع‌ترین نقطه در کوهستان‌های جنوب (۳,۰۵۰ متر) حدود ۱,۸۰۰ متر برآورد می‌شود. این اختلاف ارتفاع اکوسیستم‌های متنوعی را در این منطقه ایجاد کرده و به تبع آن بر تنوع زیستی منطقه افزوده شده است. امروزه بسیاری از گونه‌های گیاهی مناطق گرم و سرد را می‌توان در ساریگل مشاهده کرد.

کف دره‌های منطقه دشتی گونه‌های درختی و درختچه‌هایی مثل زرشک، بید، انجیر و گردو و در مناطق مرتفع گونه‌های ارس به‌صورت پراکنده و انبوه دیده می‌شوند.

جاهای دیدنی پارک ملی ساریگل

آبشار ایزی

آبشار ایزی در پنج کیلومتری روستای ایزی در دامنه‌های غربی کوه‌های شاه‌جهان و در ۱۵ کیلومتری جنوب شرق اسفراین قرار دارد. در کنار این آبشار می‌توان سرخس داروی پرسیاوشان را یافت. رودخانه ایزی سر منشا آب آبشار است. این رودخانه از لوشی بینی در جهت جنوب شروع می‌شود و پس از عبور از آبشار ایزی مقداری از اراضی کشاورزی ایزی را نیز آبیاری می‌کند.

روستای ایزی از جاده اصلی هفت کیلومتر فاصله دارد. آبشار این روستا سه کیلومتر بالاتر از روستای قاسم‌آباد قرار گرفته است و از صخره‌ای به ارتفاع ۳۰ متر به پایین می‌ریزد. مسیر روستا تا کنار آبشار با موتورسیکلت قابل‌دسترسی است؛ اما با اتومبیل تنها می‌توان تا ۳۰۰ متری آن نزدیک شد.

دره کاویان

دره کاویان یکی دیگر از جاهای دیدنی پارک ملی ساریگل است که از چهل مرغ شروع می‌شود و در جهت غرب تا روستای دنج امتداد پیدا می‌کند. این دره در نهایت به رودخانه اردغان وصل می‌شود.

روستای گنجدان

روستای زیبا و دیدنی گنجدان در منطقه حفاظت‌شده ساریگل قرار دارد و در کنار دو روستای دیگر این منطقه، رویین و اردغان، روستاهای باستانی شهرستان اسفراین محسوب می‌شوند. مردم این روستای ۲۳ خانواری (بر اساس سرشماری سال ۱۳۸۵ هجری شمسی) به زبان کرمانجی صحبت می‌کنند. رودخانه گنجدان که یکی از منابع آبی مهم پارک ملی ساریگل به شمار می‌آید، از روستای گنجدان آغاز می‌شود و در جهت شمال تا روستای قلعه سفید امتداد پیدا می‌کند. این رودخانه در نهایت به رودخانه اردغان می‌پیوندد. مردم روستای گنجدان و روستاهای اطراف رودخانه از آب این رودخانه برای کشاورزی استفاده می‌کنند.

قلل

شهرستان اسفراین از دو بخش کوهستانی و کم ارتفاع به وجود آمده است. ارتفاعات کلنگاه، قزل قلعه و دره گاویان تنها زیستگاه‌های کل و بز در منطقه حفاظت‌شده ساریگل هستند و سایر نقاط این ناحیه خصوصا ارتفاعات صیاد، کلوخی و زول زیستگاه‌های مهم قوچ اوریال محسوب می‌شوند.

اسامی بلندترین قله‌های این ناحیه به شرح زیر است:

قله کلنگاه: ۲,۷۹۷ متر ارتفاع از سطح دریا

قله بیل باقلی: ۲,۹۱۶ متر ارتفاع از سطح دریا

قله صیاد: ۲,۴۱۹ متر ارتفاع از سطح دریا

قله کرکزو: شرقی‌ترین و مرتفع‌ترین قله ساریگل با ۲,۸۹۳ متر ارتفاع از سطح دریا

قله قوچ قلاقی: ۲,۴۴۱ متر ارتفاع از سطح دریا

قله قره داش: ۱,۷۷۵ متر ارتفاع از سطح دریا

چشمه‌ها

آق چشمه (حاشیه شمال غرب منطقه)، چشمه پولاد (غرب منطقه)، چشمه چهل مرغ (مرکزی غربی)، چشمه ترکال (مرکزی شرق)، چشمه آلبلاغ (مرکز منطقه)، گاو ارکی (شمال شرق)، چشمه یاق (جنوب شرق)، شفتا لستان (شرق منطقه) و چشمه کلوخی (جنوب شرق) شناخته‌شده‌ترین چشمه‌های پارک ملی ساریگل محسوب می‌شوند.

در منطقه ساریگل علاوه بر فراوانی چشمه‌ها که از توزیع نسبتا خوبی برخوردار هستند، در تعدادی از دره‌ها نیز آب به‌طور دائم جریان دارد. خوشبختانه این منطقه با توجه به بارش خوب سالانه و نوع بارش‌ها که خصوصا طی فصل زمستان به‌صورت برف است، از نظر منابع آبی با محدودیت مواجه نیست.

پوشش گیاهی و جانوری پارک ملی ساریگل

پوشش گیاهی منطقه ساریگل

پارک ملی و منطقه حفاظت‌شده ساریگل با بیش از ۲۰۰ گونه گیاهی از تنوع گیاهی نسبتا مطلوبی برخوردار است. بخش عمده گیاهان منطقه را گونه‌های گل‌دار تشکیل می‌دهند. ارس از گیاهان شاخص در این منطقه است که از ارتفاع حدود ۱۶۰۰ متر به بالا در سراسر منطقه مشاهده می‌شود.

منطقه ساریگل از نظر جغرافیای گیاهی و بر اساس تقسیم‌بندی‌ها در منطقه رویشی تورانی واقع شده است. بخش عمده‌ای از منطقه خصوصیات اقلیم استپی سرد را دارد. باریجه با اسم علمی Ferula gamosa، مهم‌ترین گیاه منطقه ساریگل محسوب می‌شود و مهم‌ترین رویشگاه آن آلبلاغ ترکان مهرگه در قسمت شمالی منطقه است.

گیاه غالب پارک ملی و منطقه حفاظت‌شده ساریگل درمنه است که به‌صورت درمنه دشتی در قسمت جنوبی و درمنه کوهی در کوهستان‌های این منطقه دیده می‌شود. پس از درمنه، کلاه میرحسن و گون در رتبه‌های بعدی قرار دارند. این دو گونه گیاهی عمدتا در کوهستان‌های شمالی منطقه دیده می‌شوند.

سوابق حاکی از آن است که در گذشته منطقه حفاظت‌شده ساریگل از جنگل‌های انبوه ارس و زالزالک پوشیده بود. این جنگل‌ها برای مصارف خانه‌سازی، سوخت و علوفه توسط انسان تخریب شده‌اند. جالب است بدانید که سقف ۷۵ درصد خانه‌های قدیمی روستاهای اطراف این منطقه با چوب ارس ساخته شده بود. در حال حاضر حدود ۲۰۰۰ هکتار از اراضی منطقه را جنگل‌های ارس پوشانده است. بعد از ارس گونه‌های زرشک و بید وحشی بیشترین میزان پوشش جنگلی را به خود اختصاص می‌دهند.

گیاهان دارویی

اسفند، پونه، تلخه، گل گندم، خارشتر و گیاهان سمی همچون تلخه، زنبق، آلاله، ارزان، چوبک و لوبیای وحشی از جمله گیاهان دارویی منطقه ساریگل هستند.

تنوع جانوری منطقه ساریگل

در سال‌های اخیر ناحیه دشتی پارک ملی و منطقه حفاظت‌شده ساریگل که در جنوب آن قرار دارد تبدیل به زیستگاه گونه حمایت‌شده آهو شده‌اند. جمعیت زیادی از این‌گونه جانوری در گله‌های متعدد پراکنده شده‌اند؛ اما متاسفانه طی سال‌های اخیر به‌دلیل گسترش روستاها و چرای زیاد دام این زیستگاه و جمعیت آهو تقریبا از بین رفته است.

قوچ و میش منطقه از نژاد اوریال هستند. این‌گونه‌های خاص که زیستگاه آن‌ها محدود به نواحی شمال شرق کشور و عمدتا خراسان است، در این ناحیه جمعیت نسبتا پایداری دارند.

قسمت اعظم بی‌مهرگان پارک ملی ساریگل را بندپایان تشکیل می‌دهند. در میان بندپایان گونه‌هایی از عنکبوتیان و عقرب‌ها و از رده حشرات گونه‌هایی از راسته‌های دوبالان، راست‌بالان، پروانگان و بال پوشان به‌وضوح و فراوانی قابل‌مشاهده هستند.

پستانداران

مهم‌ترین پستانداران پارک ملی ساریگل عبارت‌اند از پلنگ، کفتار، گرگ، کاراکال، روباه معمولی، گربه وحشی، قوچ اوریال، کل و بز، آهو، گراز، سمور، رودک، خارپشت، موش، دوپا، هامستر، تشی، سنجاب و خرگوش.

خزندگان

مارها از معروف‌ترین خزندگان پارک ملی ساریگل هستند و کور مارشنی، مارآتش (مار سرجه)، آلوسر، مار جعفری و افعی تنها بخشی از جمعیت این خزندگان را تشکیل می‌دهند.

پرندگان

از ۵۰۲ گونه پرنده شناخته شده در کشور هفت گونه در این منطقه قابل‌مشاهده هستند. پرندگان این منطقه عبارت‌اند از پیغوی کوچک، سنقر سفید و خاکستری، عقاب پریا، عقاب دوبرادر، عقاب طلایی، هما، کرکس، لیل، دلیجه، شاه بوف، مرغ حق جنوبی، بحری، بالابان، کبک، تیهو، قرقاول، چاخلق، کوکرشکم سیاه، قمری معمولی، شبگرد معمولی، بادخورک معمولی، زنبورخور، سبزقبا، هدهد، چلچله رودخانه‌ای، چلچله کوهی، چکاوک، دم جنبانک زرد و ابلق، سنگ چشم دم سرخ، سنگ چشم خاکستری، سار، زاغی، زاغ نوک سرخ، صعوه کوهی، صعوه ابرو سفید، سسک باغی، مگس‌گیر سینه‌سرخ، دم سرخ کوهی، کمرکلی بزرگ، سهره یال سرخ، زردپره گونه سفید، زردپره مزرعه، گنجشک سینه سیاه و تعدادی گونه بومی دیگر.

ماهیان

بعضی از انواع ماهی‌ها از جمله خانواده کپور ماهیان در آب‌های منطقه دیده می‌شوند.

دیدنی های اطراف پارک ملی ساریگل

شهر تاریخی بلقیس

آدرس: استان خراسان شمالی، شهرستان اسفراین، پنج کیلومتری جنوب غربی اسفراین، شهر تاریخی بلقیس

فاصله از پارک ملی ساریگل: حدود ۴۰ کیلومتر (۴۵ دقیقه با ماشین)

شهر تاریخی بلقیس که با نام اسفراین کهن نیز شناخته می‌شود از جاهای دیدنی استان خراسان شمالی و اسفراین است. این شهر تاریخی حدود ۴۰۰۰ سال قدمت دارد و در طول قرن‌های متمادی محلی برای زندگی افراد و تمدن‌های مختلف بوده است. این شهر تاریخی در طول تاریخ پرفراز و نشیب خود بارها تخریب و از نو ساخته شد. شهر تاریخی بلقیس در سال ۱۳۸۰ هجری شمسی در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسید.

پارک ملی سالوک

آدرس: استان خراسان شمالی، شهرستان بجنورد، ۲۰ کیلومتری شمال غربی اسفراین (مشاهده روی نقشه)

فاصله از پارک ملی ساریگل: حدود ۷۰ کیلومتر (یک ساعت و ۱۰ دقیقه با ماشین)

منطقه حفاظت‌شده و پارک ملی سالوک از جاهای دیدنی استان خراسان شمالی در شمال غربی اسفراین است. این پارک ملی با تنوع کم‌نظیری از گونه‌های گیاهی و جانوری در سال ۱۳۸۱ هجری شمسی به‌عنوان پارک ملی شناخته شد. وسعت پارک ملی سالوک حدود ۸۲۳۱ هکتار و وسعت منطقه حفاظت‌شده آن حدود ۱۱۶۷۷ هکتار است. این منطقه زیستگاهی امن برای گونه‌های ارزشمند حیوانی مثل آهو، میش، قوچ و انواعی از پرندگان محسوب می‌شود. پوشش گیاهی پارک ملی سالوک نیز در نوع خود یک نمونه ارزشمند به شمار می‌آید.