کتاب الکترونیکی یا کاغذی؛ مسأله این است!
عده‌ای می‌گویند بخشی از کیف مطالعه به بوییدن کتاب و ورق‌زدن آن است. عده‌ای نیز ویژگی‌هایی مثل هزینه، حمل آسان، قابلیت جست‌وجو و… را مهم‌تر می‌دانند. بیایید بعضی از ویژگی‌های مثبت و منفی کتاب‌های الکترونیکی را با هم مرور کنیم.
گروه زندگی هیچ یک : در حالت عادی هر کدام از ما یک بار زندگی می‌کنیم. اما آن‌هایی که اهل کتاب‌اند به اندازهٔ شخصیت‌های کتاب‌هایی که می‌خوانند، فرصت زندگی و تجربه و آزمون و خطا دارند. این موهبتی است که کتاب خوب عاید مخاطبش می‌کند و باید قدرش را دانست.
فناوری اطلاعات در مسیر خود، دنیای کتاب و مطالعه را هم دگرگون کرد. کتاب‌ها دیگر صرفاً با کاغذ و جوهر ساخته نمی‌شوند. امروز یک کتاب چندصد صفحه‌ای در یک فایل کمتر از ۱۰ مگابایتی گنجانده می‌شود و در کسری از ثانیه در دستگاه شما قرار می‌گیرد.
کتاب‌های چاپی هم به خاطر ویژگی‌های جذاب‌شان، کماکان طرفداران پروپا قرص خود را دارند. اما در این گزارش می‌خواهیم بعضی از ویژگی‌های مثبت و منفی کتاب‌های الکترونیکی را بررسی کنیم.
صدها کتاب، بدون مصرف یک برگ کاغذ، آن هم در یک حافظهٔ بندانگشتی!
ویژگی‌های مثبت کتاب‌های الکترونیکی
۱) قیمتِ وسوسه‌انگیز
کاغذ گران شده و به تبع آن کتاب هم. حالا چه کنیم؟! بی‌خیال کتاب و مطالعه شویم؟ مگر می‌شود این یار پنددان و دانا و خوش‌بیان را از سبد خانوار حذف کرد؟! راه‌حل ساده‌ای که امروز، با این ضریب نفوذ اینترنت و دستگاه‌های هوشمند در دسترس است، همین کتاب‌های الکترونیکی است. قیمت‌شان طوری کمتر از کتاب‌های چاپی است که احتمالاً نمی‌توانید در مقابلش مقاومت کنید. اگر هدف‌تان سر در آوردن از محتوای کتاب مدنظر باشد، چه چیزی بهتر از اینکه با پرداخت نصف یا یک‌سوم قیمت نسخهٔ کاغذی به هدف‌تان برسید؟ حتی گاهی کمتر!
۲) مهربانی با محیط زیست
درخت قطع می‌کنیم که کاغذ داشته باشیم. این را همه می‌دانیم. اینکه از کودکی به ما توصیه می‌کنند در مصرف کاغذ صرفه‌جویی کنیم، بابت همین قاعدهٔ دردناک است. مثلاً وزارت نیرو سال ۱۳۹۹ خبر داد این توصیه را با حذف قبض کاغذی تا حدودی عملی کرده است. نتیجه شگفت‌آور بود. حذف سالانه بیش از ۲۲۰ میلیون قبض برق، مصرف کاغذ را تا ۱۱۰۰ تن کاهش داد؛ یعنی معادل ۷ میلیون دفترچه!
اگر ناشران به این نتیجه برسند که مقداری از فروش خود را روی نسخهٔ الکترونیکی کتاب‌ها برنامه‌ریزی کنند و کتاب‌خوان‌ها هم بخشی از کتاب‌هایشان را به صورت الکترونیکی تهیه کنند، این صرفه‌جویی رکوردهای جذاب‌تری هم خواهد زد.
۳) فضای لازم برای نگهداری
عاقبت زندگی در شهرهای بزرگ، می‌شود کوچک شدن خانه! آن‌قدر کوچک که دیگر جایی برای کتابخانه باقی نمی‌ماند. بسیاری از کتاب‌خوان‌ها، کتاب‌هایشان را در کارتن چیده‌اند و مهر و موم‌شده در خانهٔ والدین‌شان گذاشته‌اند تا روزی که به لطف خدا، خانهٔ دلبازتری با کتابخانهٔ شایسته‌ای تهیه کنند و کتاب‌های دلبندشان را به خانه ببرند.
اما تا آن روز که نمی‌شود مطالعه را ترک کرد. کتاب‌های الکترونیکی، ارزان و کم‌جا، به درد همین وقت‌ها می‌خورند. در حافظهٔ دستگاه‌های دیجیتال هم فضای کمی اشغال می‌کنند. تازه، کیف‌تان را هم سنگین نمی‌کنند!
۴) حفظ امنیت کتاب!
اگر شما هم یک کتاب‌خوانِ مستأجرید، احتمالاً یکی از دغدغه‌هایتان هنگام اسباب‌کشی، بسته‌بندی و جابه‌جایی کتاب‌های بی‌شمارتان است، با این ملاحظه که آسیبی به آنها نرسد.
شاید یکی از کابوس‌هایتان هم فتح کتابخانهٔ شما توسط کودکان باشد که با دست‌های کوچک شکلاتی‌شان کتاب‌هایتان را نیشگون‌طور ورق می‌زنند و پاره و کثیف‌شان می‌کنند. حق دارید! کتاب چاپی این نگرانی‌ها را هم دارد.
اما کتاب‌های الکترونیکی‌تان را می‌توانید در همان تلفن همراه‌تان یا حتی در حافظهٔ ابری، به سادگی جابه‌جا و نگهداری کنید. بی‌آنکه هیچ دست کوچولوی شکلاتی به آنها برسد!
۵) دسترسی سریع و آسان به کتاب و محتوایش
برای خرید کتاب چاپی باید به کتاب‌فروشی بروید. شاید لازم باشد چند فروشگاه را هم بگردید. احتمالاً بخشی از زمان‌تان در ترافیک هدر می‌رود و بخشی از روان‌تان در آلودگی هوا! اما کتاب‌های الکترونیکی را تنها با دسترسی به اینترنت پیدا و خریداری می‌کنید.
در خود کتاب هم می‌توانید به راحتی هر واژه یا فصل را جست‌وجو کنید، نوع و اندازهٔ خط کتاب را تغییر دهید و آن را ریز یا درشت کنید، روی هر قسمتی که خواستید یادداشت بگذارید یا بریده‌ای از کتاب را جدا کنید و در فضای دلخواه نگه دارید.
ضمن اینکه کتاب الکترونیکی روی تلفن همراه، همیشه همراه و در دسترس شماست و در موقعیت‌های پیش‌بینی‌نشده و زمانی که کاری برای انجام‌دادن ندارید (مثلاً در اتوبوس و مترو، انتظار در مطب، و…) می‌توانید وقت‌های مرده‌تان را با آن زنده کنید.
کتاب‌های الکترونیکی بوی خوش «کتاب» را ندارند
ویژگی‌های منفی کتاب‌های الکترونیکی
۱) محرومیت از حس و بوی خوب کتاب
لذت به دست گرفتن یک کتاب واقعی و بو کشیدن ورق‌های خوشبوی آن را با چیزی نمی‌توان جایگزین کرد. خصوصاً با یک گوشی یا تبلت سرد و بی‌روح. ضمن اینکه بعد از مطالعهٔ کتاب چاپی آرامش می‌گیرید، اما وقتی کتاب را از روی یک دستگاه دیجیتالی می‌خوانید، بعد از آن باید مدتی را صرف کسب آرامش کنید. چون استفاده از این دستگاه‌ها به طور معمول باعث ایجاد اضطراب و اختلال خواب می‌شود.
۲) محدودیت‌های خاص دسترسی
برای اینکه از کتاب‌های الکترونیکی بهره‌مند شوید، نیاز به وسایل الکترونیکی (رایانه، گوشی هوشمند یا تبلت) دارید. بنابراین کسانی که گوشی ساده و غیرهوشمند دارند یا رایانه ندارند، از فهرست مخاطبان کتاب الکترونیکی خط می‌خورند.
متأسفانه هنوز بعضی مناطق محروم در کشور دسترسی مناسبی به اینترنت ندارند. طبیعتاً ساکنان این مناطق هم نمی‌توانند از مزایای کتاب‌های غیرچاپی بهره‌مند شوند.
از طرفی اگر دستگاه هوشمندتان خراب شود یا حافظه‌اش نابود شود، کتاب‌های الکترونیکی‌تان را از دست خواهید داد. مگر اینکه از قبل آنها را در یک حافظهٔ ابری یا حساب‌کاربری آنلاین ذخیره کرده باشید.
۳) آسیب‌های جسمی ناشی از صفحات دیجیتال
فرقی نمی‌کند دلیل استفاده از صفحات دیجیتال (گوشی، رایانه و…) بازی باشد یا مطالعه! به هر حال استفادهٔ طولانی‌مدت از این دستگاه‌ها عوارضی مانند خستگی، خارش و سوزش چشم، اختلالات خواب، آسیب به ستون فقرات و ساختمان عضلانی بدن، سردرد و… را به دنبال دارد.
راهکارهایی مثل استفاده از عینک ضداشعه، کاهش نور صفحه هنگام مطالعه در تاریکی شب، حذف نور آبی صفحه، درشت کردن خط کتاب و… آسیب به چشم را کاهش می‌دهد، اما نمی‌تواند به‌طور کامل مانع آسیب شود.
۴) کم‌شدن اثر فرهنگی مطالعه بر فرزند
می‌گویند فرزندتان همانی می‌شود که شما هستید، نه چیزی که دوست دارید بشود! با این حساب، اگر دوست دارید فرزندتان کتاب‌خوان شود، باید خودتان همنشین کتاب باشید و او شما را زیاد در حال مطالعه ببیند.
مطالعه در دستگاه‌های هوشمند، به این خاطر که کودک کتاب را در دست شما نمی‌بیند، کمتر بر کودک اثر دارد. حتی ممکن است او تصور کند شما وقت‌تان را با تلفن همراه تلف می‌کنید، دقیقاً کاری که از او می‌خواهید نکند!
حرف آخر…
هر کدام از انواع کتاب‌های چاپی و الکترونیکی ویژگی‌های مثبت و منفی خود را دارند، و طرفداران خاص خود را؛ که بنا به اولویت‌ها و شرایط خود، یکی از این دو سبک را انتخاب می‌کنند. عده‌ای هم حساسیتی روی نوع کتاب ندارند و با توجه به حس و حال خود، زمان و مکان مطالعه، دسترسی و… سبک مناسب خود را انتخاب می‌کنند. این افراد معمولاً دست‌کم دو کتاب در دست مطالعه دارند؛ یک کتاب چاپی و یک کتاب الکترونیکی. یک ایدهٔ بینابینیِ جذاب!
