مراحل متنوع ازدواج در لرستان از «کیخایی» تا «حنابنو»

به گزارش هیچ یک _  ازدواج مهم‌ترین و بنیادی‌ترین قرارداد اجتماعی بشر است. در تمام دنیا ازدواج امری پسندیده، خوشایند و زندگی‌آفرین است. در اسلام نیز از مهم‌ترین احکام الهی محسوب می‌شود که در قرآن و احادیث به وفور به آن توصیه شده است.

«ما حکم به الشرع حکم به العقل» هرآنچه که شرع بدان حکم می‌کند عقل نیز بدان حکم کرده است. اگر حتی بخواهیم به پیش از دوران مذهب و به انسان‌های پس از نئاندرتال بازگردیم می‌بینیم بشر زمانی که از غارها به دشت‌ها آمدند و بجز شکار، به کشاورزی روی آوردند، عقل بشری حکم کرد که کسانیکه سالها روی آباد کردن یک زمین کار می‌کنند باید بدانند چه کسی بعد از آن‌ها میراث‌دار زحمات و زمین‌هایشان می‌شود و به تدریج امر ازدواج برآمده از نهاد و فطرت و عقل استدلالی بشر، جدی شد و این روند تا آمدن پیامبران خدا و با واسطه اولیا از پروردگار به انسان‌ها دستور داده شد تا ازدواج کنند. ازاینرو حکم شرع و عقل در باب ازدواج یکی‌ست و از ازدواج، زایش و زندگی و اجتماع سالم شکل می‌گیرد.

امروزه با گذار از زندگی سنتی به شهری و مدرن، سبک و سیاق ازدواج و سنت‌های این امر مقدس دچار تغییرات فراوانی شده است، مراسم مختصر شده و خبری از آن رسم و رسوم زیبا و سنتی نیست اما هنوز در بین اقوام، این رسوم زیبا و کهن جاری‌ست. البته بسیاری از این آداب در بین دیگر اقوام ایران زمین نیز با تفاوت‌هایی در جزییات و نام‌گذاری به حیات خود ادامه می‌دهد.

در ادامه نگاهی می‌اندازیم به رسم عروسی در لرستان که هنوز این آئین در ازدواج‌های سنتی و دل‌انگیز روستایی به چشم می‌خورد:

سرنجه‌گیرو

در لرستان وقتی دختری از یک خانواده برای ازدواج پیشنهاد می‌شود، به بهانه‌ای چند نفر زن و دختر از خانواده داماد به منزل دختر می‌روند تا از نزدیک او را ببینند و از هر نظر دختر را بسنجند که این مرحله را «سرنجه‌گیرو» می‌گویند. وقتی دختر انتخاب شد، در روز مقرر مقداری شیرینی از جمله؛ کله‌های قند همراه یک قواره پارچه و یا یک قطعه طلا برای او می‌برند و به نامزدی او رسمیت می‌دهند. پذیرایی این روز را «شیرینی حرون»(شیرینی‌خوران) می‌گویند. از این مرحله به بعد، دامام به صورت بسیار محدود و اغلب به همراه یک عضو خانواده به دیدار نامزد و خانواده‌اش می‌رود. این روند نشان از حرمت خانواده دارد و به صورت ذاتی باعث ایجاد ارزش برای زن می‌شود.

کلام‌الله مجید

پس‌ از مراسم شیرینی‌خورانی، دو خانواده با هم قرار و مدارهایی می‌گذارند و لیستی را که مقدار یا مبلغ خرج شامل شیربها، مهریه و سایر احتیاجات روز عقد و عروسی در آن قید شده باشد بین دو خانواده عروس و داماد رد و بدل می‌شود. این لیست «سیاهه» نام دارد که در قلم اول نام کلام‌الله مجید حتماً در آن قید می‌شود.

آووعظیفه

یک روز قبل از عقد از طرف داماد چند راس گوسفند که به دست و پا و پیشانی آن‌ها حنا گذاشته‌اند به همراه یک «گُلوَنی»(شال یا روسری سنتی لرستان) در گردن پیشاپیش کاروانی از حاملین کالاهای لازم ازجمله روغن، قند و چای و گونی‌های متعدد برنج در حرکت هستند و همراه با نوای تمبک و کمانچه و اسفند دود کردن به سوی خانه عروس می‌آورند که این کالاها را «آووعظیفه» می‌گویند.

دس بوسو

پس‌ از توافق و امضا سیاهه، اقوام زن و مرد داماد طبق قرار قبلی یک شب به نام «دس بوسو» به منزل پدر عروس می‌روند و پس‌ از صرف چای و شیرینی برای آخرین بار یکی‌ از مسن‌ترین همراهان داماد از پدر عروس اجازه گرفته و می‌گوید خدمت رسیده‌ایم تا فلانی را به غلامی خود قبول کنی. پدر عروس هم احترام گذاشته و می‌گوید اختیار با شما است مبارک است. در این هنگام برادر یا خود داماد بلند شده و دست پدر دختر و چند نفر از بزرگان حاضر را می‌بوسد و همگی صلوات می‌فرستند و به همدیگر تبریک می‌گویند و زنان «کِل» سر می‌دهند.

حنابنو

شب قبل از روز عقد که ممکن است عروسی هم به‌ دنبال آن باشد مراسم حنابنو(حنابندان) نام دارد در این شب به دست و پای عروس و تعدادی از دختران جوان و زنان در خانه عروس حنا می‌گذارند و آرایش کرده برای روز عقد آماده می‌کنند.

ری گوشونه

روز عقد از اقلامی که قبلاً از طرف داماد به نام «آووعظیفه» به خانه عروس فرستاده شده نهاری مفصل آماده می‌کنند تا از تعدادی زن و مرد و خانواده عروس و داماد پذیرایی کنند. صبح یا عصر همان روز توسط یکی‌ از روحانیون در خانه عروس صیغه عقد جاری می‌شود. در این موقع برای بله گرفتن از زبان عروس یک قطعه طلا باید همراه داماد باشد تا به عروس هدیه کند این هدیه را «زوگوشونه»(زبان گشانه) می‌گویند. جهیزیه عروس را نیز بعد از مراسم عقد به خانه داماد حمل می‌کنند.

پس‌ از مراسم عقد ممکن است بلافاصله عروسی صورت پذیرد یعنی شب همان روز عقد خانواده‌های عروس و داماد تعدادی از دوستان و آشنایان خویش را به خانه خودشان دعوت می‌کنند که برای پذیرایی شامی تهیه می‌بینند.

وقتی شام صرف شد تعدادی زن و مرد وابسته به خانواده داماد به خانه پدر عروس می‌آیند و عروس را می‌برند در این وقت تعدادی زن و مرد از خانواده عروس هم همراه آن‌ها می‌روند وقتی عروس را در خانه داماد تحویل دادند بلافاصله برمی‌گردند و تنها یک زن باقی می‌ماند. در این شب نیز داماد باید هدیه‌ای ازجمله یک قطعه طلا همراه داشته باشد که این هدیه را «ری گوشونه»(صورت گشانه) نام داده‌اند.

دوما سلام

فردای شب عروسی از طرف پدر و خانواده عروس صبحانه عروس و داماد را می‌آورند و تا مدت سه شبانه‌روز غذای عروس و داماد به‌ عهده خانواده عروس است. صبح روز اول عروسی داماد موظف است همراه یک نفر دیگر به خانه پدر عروس برود و دست پدر زن خویش را ببوسد و هدیه‌ای هم به او می‌دهند این مراسم را «دوماسلام» می‌گویند. صبح روز اول عروسی یعنی در اولین روز زندگی مشترک عروس و داماد کسانی‌که شام و یا نهار مهمان عروس و داماد بوده‌اند «مجمه»(سینی بزرگ) به خانه داماد می‌فرستند که درون آن هدایایی از جمله کله‌های قند، شاخه‌های نبات، پارچه، لباس و وسایل دیگر برای عروس و داماد است و کسی‌که هدایا را تحویل می‌دهد انعامی از دست داماد خواهد گرفت.

از شوای «بازنه»، «سازنه» و «چوپی‌کش» تا پذیرایی پاگشا

در طول عروسی و مراسم سه روزه ساز و دهل و تمبک و کمانچه آهنگ‌های محلی می‌نوازند. این آهنگ‌ها در مقام‌های «سنگین سماع» «اوشاری» «سه‌پا» و «دوپا) به اجرا گذاشته می‌شوند. مهمانان عروسی نیز دست در دست هم «دس» می‌گیرند. «دس» گرفتن از هزاره‌های قبل مرسوم بوده و در اصل نوعی رژه جمعی بوده که بعدا به نوعی پایکوبی مراسم عروسی شده است. در همین حین مهمانان درجه اول عروس و داماد با دادن مبلغی پول «بازنه» و «سازنه» و «چوپی‌کش» و سایرین را «شوا»(شاباش) می‌کنند.

پاگشا

پس‌از یک هفته از طرف خانواده عروس یک مهمانی ترتیب داده می‌شود که عروس و داماد و منسوبان آنان در این ضیافت حضور دارند که این پذیرایی را «پاگشا» گویند که از طرف مادر یا پدر عروس نیز هدیه‌ای نفیس به عروس تقدیم می‌شود. به‌ دنبال این مراسم به نوبت افراد خانواده عروس و داماد با رعایت بزرگی و کوچکی عروس و داماد را پاگشا می‌کنند.