«نخستین دانشمند
ترجمه دو کتاب «نخستین دانشمند؛ آناکسیمندر و میراث او» و «مغز و تاریخ؛ رابطه پی‌کردشناسی و روان‌شناسی در پژوهش‌های شوروی» توسط نشر نو منتشر و راهی بازار نشر شد.
به گزارش هیچ یک _ کتاب «نخستین دانشمند؛ آناکسیمندر و میراث او» نوشته کارلو روولی و «مغز و تاریخ؛ رابطه پی‌کردشناسی و روان‌شناسی در پژوهش‌های شوروی» نوشته لوچانو مکاچی به‌تازگی با ترجمه سید محمدجواد سیدی و امیرحسین نیکزاد توسط نشر نو منتشر و راهی بازار نشر شده‌اند.
کارلو رووِلّی، فیزیکدان نظری ایتالیایی است که تا به حال، فعالیت‌های زیادی در زمینه فیزیک فضا_زمان داشته و در کشور خودش و آمریکا مشغول به کار بوده است. او در حال حاضر رهبری گروه پژوهشی گرانش کوانتومی در مرکز فیزیک نظری شهر مارسی در فرانسه را به عهده دارد. کتاب «گفتارهایی از فیزیک» این‌نویسنده یکی از آثار مشهورش است که به زبان‌های زیادی ترجمه شده است.
از این‌نویسنده تاکنون «واقعیت ناپیدا»، «نظم زمان»، «هلگولند؛ سر در آوردن انقلاب کوانتومی» توسط نشر نو و ترجمه کتاب‌های «گفتارهایی از فیزیک»، «سیر زمان»، «روی دیگر حقیقت (سفر به گرانش کوانتومی)»، «جاهایی در جهان که مهربانی مهم‌تر از قانون است»، «هلگولند؛ درک معنای انقلاب کوانتومی» توسط نشر چترنگ و «اسرار زمان» توسط انتشارات فاطمی در ایران منتشر شده‌اند.
نسخه اصلی «نخستین دانشمند» سال ۲۰۱۱ منتشر شده و پیش از بدنه و متن‌اش، این‌جمله از تاریخ طبیعی پلینی نقل شده است: «می‌گویند آناکسیمندر میلتوسی نخستین‌بار درهای طبیعت را گشود.» ترجمه این‌کتاب، یکی از عناوین مجموعه «کتابخانه انسان، علم، ژنتیک» است که این‌ناشر چاپ می‌کند.
این‌کتاب روولی، درباره آناکسیمندر فیلسوف یونانی قرن ششم پیش از میلاد است و با هدف واکاوی اندیشه‌های او نوشته شده است. این‌دانشمند یونانی، اولین‌فردی بود که از وجود نظمی در جهان سخن گفت که ناشی از نیروهای طبیعی و نه فراطبیعی است. آناکسیمندر همچنین اولین‌کسی است که از شناوری زمین در فضا صحبت کرد و البته گفت خورشید و ماه و ستاره‌ها دور آن گردش می‌کنند. او این‌موضع را ۷ قرن پیش از بطلمیوس گرفت. دیگر موضع علمی این‌دانشمند یونانی این بود که حیوانات از دریا برآمده و تکامل پیدا کرده‌اند.
مولف کتاب، آناکسیمندر را به‌عنوان شخصیت اصلی داستان کتابش معرفی می‌کند. البته کتابش داستانی نیست اما درباره خدمات علمی و اندیشه آناکسیمندر نوشته شده و لحنی روایی دارد. او می‌گوید وقتی آناکسیمندر به قول پلینی، درهای طبیعت را گشود، نبردی بین دو طرز فکر ایجاد کرد که کاملا با هم تفاوت داشتند. از سویی طرز فکر مسلط که اسطوره‌ای و دینی بود، متکی بر وجود انبوهی از یقینیاتی بود که نمی‌شد ماهیت‌شان را به پرسش کشید. از سوی دیگر هم نگرشی جدید به جهان بود که بر کنجکاوی و نفی یقینیات متکی بود. این چالش و نزاع در سراسر تاریخ تمدن غرب جریان داشته و قرن از پس قرن، هنوز هم در جریان است.
«نخستین دانشمند» ۱۱ فصل و یک‌نتیجه‌گیری با عنوان «میراث آناکسیمندر» دارد. ۱۱ فصل کتاب نیز به این‌ترتیب‌اند: «سده ششم»، «ادای سهم آناکسیمندر»، «پدیدارهای جوّی»، «زمین در فضا شناور است، معلق در خلا»، «هستندگان نامرئی و قوانین طبیعت»، «شورش بدل به فضیلت می‌شود»، «نوشتار، دموکراسی، و تلفیق فرهنگ‌ها»، «علم چیست؟»، «بین نسبی‌گرایی فرهنگی و اندیشه مطلق»، «آیا می‌توانیم جهان را بدون ایزدان درک کنیم؟» و «اندیشه پیشاعلمی».
در قسمتی از این‌کتاب می‌خوانیم:
پس، از یک‌سو، در اندیشه میلتوسی آن‌طور که نزد تالس و آناکسیمندر و آناکسیمنس می‌بینیم، طبیعت دیگر تجلی یک‌واقعیت الوهی و فراطبیعی نیست. می‌توان گفت که خود انگاره «طبیعت» به‌منزله یک زمینه پژوهشی، ادای سهم بنیادین مکتب میلتوسی است. اصطلاحی که در اشاره به این‌معنای «طبیعت» به کار می‌رود عبارت است از که احتمالا ریشه در میلتوس دارد. از سوی دیگر، خودِ تصویر مطالعه طبیعت متکی بر این است که قبول کنیم طبیعتْ خود را به‌طور کامل به تجربه مستقیم عرضه نمی‌کند. برعکس، باید خاستگاه‌ها و ساختارهای آن را با جست‌وجو و پژوهش کشف کنیم. حقیقت دسترس‌پذیر است و خود از بخش‌های مقوّم طبیعت است، اما پنهان است. ابزارهایی که برای رسیدن به حقیقت داریم عبارتند از مشاهده و هوش. اندیشه باید آماده باشد تا وجود هستندگان طبیعی بیشتری را تخیل کند، بیشتر آنچه مستقیما به ادراک درمی‌آید.
این درست همان مسیری است که علم نظری در سده‌های بعد پی خواهد گرفت، تا همین امروز. آناکسیمندر با فرض‌کردن وجود آپایرون، راه را برای آن چیزی می‌گشاید که علم بارها و بارها انجام می‌دهد و به موفقیت عظیم دست می‌یابد: وجود هستندگانی را تجسم کنید که مستقیما رویت‌پذیر یا قابل ادراک نیستند اما امکانی برای تبیین پدیدارهای طبیعی فراهم می‌کنند.
این‌کتاب با ۲۱۶ صفحه، شمارگان هزار و ۱۰۰ نسخه و قیمت ۱۸۰ هزار تومان منتشر شده است.
نسخه ترجمه ایتالیایی به انگلیسیِ «مغز و تاریخ؛ رابطه پی‌کردشناسی و روان‌شناسی در پژوهش‌های شوروی» هم سال ۱۹۷۹ در نیویورک منتشر شده و اثری از لوچانو مکاچی روان‌شناس و استاد پیشین دانشگاه فلورانس است. او همچنین پیش‌تر پژوهشگر موسسه روان‌شناسی شورای ملی پژوهش ایتالیا و استاد روان‌شناسی دانشگاه ساپینزای رم بوده است. این‌پژوهشگر بر حوزه روان‌تن کردشناسی فرایندهای شناختی و تاریخ روان‌شناسی تمرکز داشته و دوره‌های مختلفی را در موسسه روان‌شناسی عمومی و پرورش‌شناختی مسکو، آزمایگاه پی‌کردشناسی پیزا، موسسه روان‌شناسی آکادمی علوم شوروی و آزمایشگاه روان‌شناسی آزمایشگاهی پشت سر گذاشته است.
مکاچی می‌گوید این‌کتاب را برای اولین‌بار سال ۱۹۷۷ پس از دو دوره نخست تحصیلش در مسکو (۱۹۷۲ و ۱۹۷۵) به زبان ایتالیایی نوشت که سال ۱۹۷۸ برای نسخه آمریکایی بازبینی و سپس در سال ۱۹۷۹ چاپ شد. قصد او از نوشتن این‌کتاب، این بوده که نشان دهد چگونه اهتمام به خصیصه اصلی پژوهش روسی پیرامون نسبت مغز و ذهن، برای آشکارکردن پیچیدگی این‌سنخ پژوهش ضروری است. همچنین، هدفش مقایسه کارکردهای مغز به‌طور عام با کارکردهای ذهن به‌طور عام نبوده؛ بلکه مساله اصلی کتاب، این است که چگونه کارکردهای مغز به رغم آن‌که در بدو تولد برای انسان، در همه دوره‌های تاریخی و همه کشورها، یکسان است و ویژگی‌های منحصربه‌خود می‌گیرد؛ خصیصه‌هایی که بر مولفه‌های تاریخ_فرهنگی تکیه دارند.
خلاصه آن‌که کتاب «مغز و تاریخ» درباره مکتب بزرگ پی‌کردشناسی [نوروفیزیولوژی] در روسیه و اتحاد شوروی است که ایوان پاولوف و آنوخین و لوریا از پیشگامان و بزرگان آن هستند. پاولوف سال ۱۹۰۴ برنده جایزه نوبل پزشکی شد و آزمایش‌های معروفی درباره شرطی‌سازی دارد. لوچانو مکاچی در کتاب خود، روایت شکل‌گیری و رشد این‌مکتب روان‌شناسی را ارائه می‌کند و نتایج دوران تحصیلش در دهه ۱۹۷۰ در شوروی را در اختیار دیگر روان‌شناسان قرار می‌دهد.
کتاب پیش‌رو ۷ فصل دارد که به این‌ترتیب‌اند: «نظریه‌های روان‌تن‌کردشناختی»، «نظریه فعالیت عصبی رده‌بالا»، «جهش دیالکتیکی»، «مکتب پاولوفی»، «پی‌کردشناسی، فرمان‌شناسی و روان‌تن‌کردشناسی»، «دستگاه‌های کارکردی» و «مساله فرد».
در قسمتی از این‌کتاب می‌خوانیم:
مساله فرد، و مساله نسبت میان وراثت و محیط در نظریه پاولوف برجسته بود. این‌مساله اهمیت ویژه‌ای در سنخ‌شناسی فعالیت عصبی رده‌بالا داشت و یکی از خطوط اصلی پژوهش پایه‌ای را در مکتب پاولوفی تشکیل می‌داد. آزمایش مشهوری روی موش‌ها به دست یکی از شاگردان پاولوف انجام شد که از آن این‌یافته به دست آمد که بازتاب‌های شرطی می‌توانند به ارث برسند، یعنی کسب واکنش شرطی از یک‌نسل به نسل دیگر تسهیل می‌شد تا آنجا که نسلی ظهور می‌کرد که آن‌واکنش «شرطی» بدون تسلسل قبلی میان محرک شرطی و محرک غیرشرطی در آن پیشاپیش وجود داشت (تصویر ۲۹).
از این آزمایش که پاولوف آن را در سال ۱۹۲۳ گزارش کرد، رد پایی در نوشته‌های بعدی مشهود نیست، چرا که روشن شد رویه آزمایشگاهی در آن به طرزی دقیق به کار بسته نشده بود. پاولوف در سال ۱۹۲۷ در پراودا نوشت که «نخستین آزمایش‌ها بر انتقال وراثتی بازتاب‌های شرطی در موش‌ها هنوز با روش‌های بی‌عیب و نقص و آزمایش کنترلی سخت‌گیرانه تایید نشده است، لذا من دوست ندارم تا در شمار آن زمره از نویسندگان قرار گیرم که معتقدند چنین انتقالی وجود دارد.»
این‌کتاب هم با ۲۲۰ صفحه، شمارگان هزار و ۱۰۰ نسخه و قیمت ۲۰۰ هزار تومان عرضه شده است.
