در دنیایی که هر روز دیجیتالی‌تر می‌شود، پول نیز از این تغییرات در امان نمانده است. پول دیجیتال که از آن به‌عنوان آینده سیستم‌های مالی یاد می‌شود، اکنون در سیاست‌گذاری‌های کلان اقتصادی نقش محوری دارد. اما یک سؤال اساسی همچنان باقی است: آیا این فناوری نوین، راهی برای بهبود اقتصاد جهانی خواهد بود، یا ابزاری برای افزایش نظارت دولت‌ها بر دارایی‌های افراد؟ پیش از پاسخ به این سؤال، باید ببینیم پول دیجیتال چیست و چه تفاوتی با رمزارز دارد.
پول دیجیتال چیست و چه تفاوتی با رمزارز دارد؟
پول دیجیتال به هر نوع ارزی اطلاق می‌شود که به‌صورت الکترونیکی وجود دارد و معمولاً تحت نظارت بانک‌های مرکزی یا مؤسسات مالی قرار دارد. این تعریف شامل پول‌های الکترونیکی، پرداخت‌های آنلاین و مهم‌تر از همه، ارز‌های دیجیتال بانک مرکزی (CBDC) می‌شود.
اما این مفهوم را نباید با رمزارز‌هایی مثل بیت‌کوین و اتریوم اشتباه گرفت. رمزارزها، برخلاف پول دیجیتال، غیرمتمرکز هستند و هیچ دولت یا نهادی روی آنها کنترل ندارد. آنها روی فناوری بلاکچین فعالیت می‌کنند و امنیت و شفافیت را از طریق الگوریتم‌های رمزنگاری تأمین می‌کنند.
تفاوت اصلی بین این دو مفهوم، کنترل و پشتوانه است. در حالی که رمزارزها به دلیل ماهیت غیرمتمرکز خود، خارج از سیستم‌های سنتی بانکی فعالیت می‌کنند، پول دیجیتال توسط دولت‌ها صادر و مدیریت می‌شود. این تفاوت بنیادین، بحث‌های زیادی را درباره آینده این سیستم‌های مالی ایجاد کرده است.
جهان چگونه به استقبال پول دیجیتال می‌رود؟
در حال حاضر، بسیاری از کشور‌های جهان به‌طور جدی به سمت ایجاد پول دیجیتال حرکت کرده‌اند. چین با معرفی یوان دیجیتال (e-CNY) از پیشگامان این عرصه محسوب می‌شود و تلاش دارد که در تراکنش‌های داخلی و بین‌المللی از آن استفاده کند. اتحادیه اروپا نیز پروژه یوروی دیجیتال را در دست بررسی دارد و بانک مرکزی اروپا به دنبال ارائه راه‌حلی برای پیاده‌سازی آن است.طبق گزارش صندوق بین‌المللی پول (IMF)، تا سال ۲۰۲۴ بیش از ۱۳۰ کشور در حال بررسی ارز‌های دیجیتال بانک مرکزی (CBDC) هستند و حدود ۱۱ کشور از جمله نیجریه، باهاما و جامائیکا تاکنون این سیستم را اجرایی کرده‌اند. هدف از این اقدام، افزایش سرعت تراکنش‌ها، کاهش هزینه‌های مالی و مقابله با پول‌شویی عنوان شده است.
اما در این میان، برخی کشور‌ها هنوز به این تحول جدید با تردید نگاه می‌کنند. ایالات متحده هنوز سیاست مشخصی درباره دلار دیجیتال اعلام نکرده و کارشناسان در مورد پیامد‌های احتمالی این تغییر بر نظام بانکی و اقتصاد جهانی هشدار داده‌اند.
رمزریال، اولین گام به سمت دیجیتالی شدن
ایران نیز از قافله عقب نمانده و بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران پروژه «رمزریال» را کلید زده است. رمزریال، نسخه دیجیتالی ریال سنتی است که تحت نظارت مستقیم بانک مرکزی قرار دارد و هدف از ایجاد آن، کاهش هزینه‌های چاپ اسکناس، افزایش شفافیت مالی و مقابله با تحریم‌ها عنوان شده است.
طبق اعلام مقامات بانک مرکزی، پروژه رمزریال در مرحله آزمایشی قرار دارد و هنوز به‌طور عمومی در دسترس نیست. اما چالش‌های متعددی مانند عدم آگاهی عمومی، مشکلات زیرساختی و عدم پذیرش گسترده در میان کسب‌وکار‌ها باعث شده که این پروژه با سرعتی کمتر از انتظار پیش برود.
انقلاب مالی یا ابزاری برای کنترل دولت‌ها؟
حامیان پول دیجیتال، آن را به‌عنوان یک انقلاب مالی بزرگ می‌بینند که می‌تواند اقتصاد جهانی را شفاف‌تر، سریع‌تر و کم‌هزینه‌تر کند. برخی از مهم‌ترین مزایای این سیستم عبارت‌اند از حذف واسطه‌ها و کاهش هزینه‌های انتقال پول، امکان نظارت بیشتر بر جریان‌های مالی و مقابله با پول‌شویی و افزایش سرعت تراکنش‌های بین‌المللی بدون نیاز به بانک‌های سنتی.
اما در مقابل، منتقدان این فناوری معتقدند که پول دیجیتال یک تهدید جدی برای آزادی مالی افراد محسوب می‌شود. یکی از نگرانی‌های اصلی این است که دولت‌ها می‌توانند، کنترل بی‌سابقه‌ای بر دارایی‌های مردم داشته باشند و در صورت لزوم، تراکنش‌ها را مسدود یا محدود کنند. همچنین، تمام فعالیت‌های مالی افراد را ردیابی کنند و حریم خصوصی کاربران را از بین ببرند و در مواقع بحران‌های اقتصادی، ارزش پول دیجیتال را به‌طور ناگهانی تغییر دهند.
چین نمونه‌ای از این کنترل را با یوان دیجیتال نشان داده است. دولت چین از این ارز برای کنترل تراکنش‌های داخلی، محدود کردن برداشت‌های بانکی و حتی اعمال سیاست‌های اقتصادی خاص استفاده کرده است. این مسئله باعث شده بسیاری از اقتصاددانان، پول دیجیتال را نه یک انقلاب، بلکه ابزاری برای کنترل مالی دولت‌ها بر مردم بدانند.
آینده‌ای پرچالش
پول دیجیتال بدون شک بخشی از آینده مالی جهان خواهد بود. اما سؤال اصلی این است که آیا این تغییر به نفع مردم تمام خواهد شد یا تنها قدرت دولت‌ها را افزایش خواهد داد؟
در حالی که برخی کشور‌ها آن را کلیدی برای رشد اقتصادی می‌دانند، برخی دیگر هشدار می‌دهند که این تحول می‌تواند آغازگر عصری جدید از نظارت مالی و کاهش آزادی‌های اقتصادی باشد.آنچه مشخص است این است که پول دیجیتال، چه به‌عنوان یک انقلاب و چه به‌عنوان یک بحران، مسیر آینده اقتصاد جهانی را تغییر خواهد داد. اما آیا این تغییر به نفع مردم است یا دولت‌ها؟ پاسخ این سؤال را زمان مشخص خواهد کرد.
